Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.1985, Side 16

DV. LAUGARDAGUR 23. NOVEMBER1985.
Leikhúslíf og list hefur um langa
hríð staðið með miklum blóma í
Tékkóslóvakíu. Þar í landi eru bæði
fræg leikhús og leiklistarakademíur,
jafnt fyrir leikara sem leikstjóra,
dramaturga og fræðimenn í listinni.
Og kvikmyndafræði stendur þar og
hátt. Hér fyrrum var kvikmynda-
skólinn í Prag eftirsóttur af útlend-
um námsmönnum, ekki síst eftir að
menn á borð við Milos Forman höfðu
slegið í gegn á Vesturlöndum.
Einhver frægasta leikkona Tékka
á okkar dögum heitir Vlasta Chram-
ostová. Þeir sem til hennar þekkja
segja að hún sé engin venjuleg leik-
kona. Hún er orðin mörgum Tékkum
tákn um andstöðu menntamanna við
menningarlega einföldun alræðisins
og ómanneskjulega framkomu valds-
ins.
„Framúrskarandi listamaður“
í kommúnistaríkjum hefur það
verið plagsiður að útnefna þá sem
flokkurinn telur sérstaka fyrirmynd-
arborgara einhverju skrautheiti. Það
er talað um „fyrirmyndarverka-
menn“, „hetju Sovétríkjanna" og
fleira í þeim dúr. Fyrir mörgum árum
var Vlasta Chramostová útnefnd
„framúrskarandi listamaður" í
Tékkóslóvakíu. En þegar Rússar
réðust irin í Tékkóslóvakíu 1968
tókst hún á hendur það hlutverk sem
yfirvöld í föðurlandi hennar hafa
síðan litið homauga. Þá var hún
aðstoðarmaður eiginmanns síns,
kvikmyndagerðarmannsins Sten-
islavs Milota, þegar hann filmaði
innrásina á götum Prag, myndaði
lifandi heimildir um endalok „sósíal-
isma með manneskjulegt yfirbragð"
og upphaf „sósíalisma í brynju".
Eftir að „eðlilegt ástand" var
komið á í Tékkóslóvakíu 1969 var
Chramostovu meinað að starfa við
leikhús í heimalandi sínu. Og hún
mátti heldur ekki leika eða starfa
með öðrum hætti við útvarpsstöðvar,
sjónvarpið eða kvikmyndir.
Yfirvöldin voru staðráðin í að
brjóta á bak aftur alla þá sem grunur
lék á að færu kannski að hugsa sjálf-
stætt, draga eigin ályktanir o.s.frv.
Eins og aðrir listamenn í Tékkósló-
vakíu, sem lentu í sambærilegum
hremmingum, þá fékk Chramostová
aðlögunartíma - tíma til að átta sig
á og sætta sig við nýjan raunveru-
leika í landi sínu. Sá raunveruleiki
hljóðaði einfaldlega upp á að ekki
væri mögulegt að vinna nema í og
undir því kerfi sem stundum var
nefnt „hið manneskjulegasta sósíal-
istakerfi sem til er“.
Mutter Courage í sveitinni
Þegar Chramostová hafði þannig
verið „kæld“, eins og fleiri, buðust
Vlasta Chramostová í stofuleikhúsi sinu.
Piöfkjör sjálfstædismanna
í Reykjavík
dagana 24. og 25. nóv. ’85
Atkvæðisrétt eiga:
Allir félagsbundnir sjálfstæðismenn í
Reykjavík sem þar eru búsettir og náð hafa
16 ára aldri prófkjörsdagana. Þeir stuðnings-
menn Sjálfstæðisflokksins sem eiga munu
kosningarétt í Reykjavík við borgarstjórnar-
kosningar, þ.e. verða 20 ára 31. maí 1986 og
undirritað hafa inhtökubeiðni í sjálfstæðis-
félag fyrir lok kjörfundar.
Hvernig á að kjósa:
Kjósa skal fæst 8 frambjóðendur og flest 12.
Skal það gert með því að setja tölustaf fyrir
framan nöfn frambjóðenda í þeirri röð sem
óskað er að þeir skipi endanlegan framboðs-
lista. Þannig skal talan 1 sett fyrir framan
nafn þess frambjóðanda sem óskað er að
skipi fyrsta sæti framboðslistans, talan 2 fyrir
framan nafn þess frambjóðanda sem óskað
er að skipi annað sæti framboðslistans
o.s.frv.
Kjósið í því hverfi sem þér hafið nú búsetu í.
Ef þér hafið flutt til Reykjavíkur eftir 1. des. 1984 og ætlið að gerast flokksbundin, þurfið þér
að framvísa vottorði frá Hagstofunni sem staðfestingu á lögheimili í Reykjavík.
KJÖRSTADIR VERÐA OPNIR SEM HÉR SEGIR:
Sunnudaginn 24. nóvember á 4 kjörstöðum i 5 kjörhverfum
frá kl. 10-20.
1. kjörhverfi:
Nes- og Mela-, Vestur- og Miðbæjar-,
Austurbæjar- og Norðurmýrarhverfi. Öll
byggð vestan Rauðarárstígs að Miklubraut.
Kjörstaður Hótel Saga — Lækjar-
hvammur.
2. kjörhverfi:
Hlíða- og Holta-, Laugarnes- og Langholts-
hverfi. Öll byggð er afmarkast af 1. kjörhverfi
í vestur og suður. öll byggð vestan Kringlu-
mýrarbrautar og norðan Suðurlandsbrautar.
Kjörstaður Valhöll, Háaleitisbraut 1,
Vestursaíur, 1. hæð.
3. kjörhverfi:
Háaleitis- og Smáíbúða-, Bústaða- og Foss-
vogshverfi. Hverfið afmarkast af Kringlumýr-
arbraut í vestur og Suðurlandsbraut í norður.
Kjörstaður Valhöll, Háaleitisbraut 1,
Austursalur 1. hæð.
4. kjörhverfi:
Árbæjar- og Seláshverfi, Ártúnsholt og
Grafarvogur og byggð Reykjavíkur norðan
Elliðaáa.
Kjörstaður Hraunbær 102B, Suðurhlíð.
5. kjörhverfi:
Breiðholtshverfin. Öll byggð í Breiðholti.
Kjörstaður Menningarmiðstöðin við
Gerðuberg.
Munið! Númera skal við
fæst 8 og flest 12 fram-
bjóðendur.
Mánudaginn 25. nóvember frá kl. 14—21 í Valhöll, Háaleitisbraut 1. Öll kjörhverfin
saman.
yfirvöld til að koma henni á leiklist-
arsporið aftur. Henni bauðst að leika
við lítið leikhús úti á landsbyggð-
inni, langt í burtu frá Prag.
Chramostová þakkaði fyrir sig og
fór út í sveit.
En í sveitinni gerðist þá svolítið
sem yfirvöldin áttu bágt með að
sætta sig við.
Chramostová lék þarna -Mutter
Courage í samnefndu leikriti eftir
Bert Brecht.
(Hér á íslandi lék Helga Valtýs-
dóttir hlutverkið síðast þegar Þjóð-
leikhúsið færði það á svið. Leikur
Helgu er ógleymanlegur þeim sem
sáu.) Uppsetningin, og leikur
Chramostovu, varð þegar í stað víð-
fræg, fólk kom akandi mörg hundruð
km til þess að sjá stjörnuna. Til þess
að sjá hugrekki (courage) og bar-
áttuanda á leiksviði.
Yfirvöldin gerðu sér grein fyrir að
tilraun þeirra með Chramostovu
hafði misheppnast. Þeim fannst hún
ekki þakklát - þakklát fyrir að henni
hafði verið leyft að lifa - og leika.
Hún lék Mutter Courage - ekki bara
eins og Brecht hafði skrifað hlut-
verkið, þ.e. sem einfalda konu sem
berst af krafti og mótmælir nauðung
hins heimskulega kerfis; hún sýndi
áhorfendum einnig vald hinna valda-
lausu. Og það sem verra var - sem
persóna var Chramostová heldur
ekki tilbúin til að knékrjúpa fyrir
embættismönnum kerfisins og biðja
um fyrirgefningu.
Af þessu öllu leiddi að henni var
nú einnig bannað að leika á lands-
byggðinni.
Stofuleikhúsið
Næstu árin á eftir sá Vlasta
Chramostová fyrir sér með því að
búa til skerma fyrir borðlampa.
Það voru víst fallegir skermar - en
manneskja, sem er fæddur leikari,
getur ekki skipt á borðlampanum og
sviðsljósinu.
Árið 1976 varð skáldið Jaroslav
Seifert 75 ára. Chramostová stóð
fyrir upplestri úr verkum hans fyrir
nokkra vini sína. Hún las úr minn-
ingum skáldsins sem ekki fengust
útgefnar þar eð skáldið var bannlýst.
Leikkonan, sem meinað var að
leika, flutti texta skáldsins sem
bannað var að gefa út.
Seinna endurtók hún þennan upp-
lestur heima hjá sér fyrir fleiri hópa.
Hún bjó í lítilli íbúð í miðborg Prag
- og þar varð nú til „Stofuleikhúsið"
sem átti eftir að gera yfirvöldum
gramt í geði.
Jaroslav Seifert, sem fékk nóbels-
verðlaun 1984, varð þannig fyrstur
höfunda til að vera leikinn í lítilli
stofu - eða íbúðarleikhúsi Chram-
ostovu. Minningabók hans, Fegurð
veraldar, er á engan hátt pólitísk.
Hún var bönnuð. En þegar ríkis-
stjórnin gerði sér grein fyrir að útlit
var fyrir að Seifert fengi nóbelsverð-
launin var hún gefin út og aðeins
fáeinir kaflar strikaðir út.
Macbeth í stofunni
Þekktasta leiksýningin í íbúð
Chramostovu var sýning á Macbeth
Shakespeares, í leikgerð hins þekkta,
tékkneska skálds, Pavel Kohout.
(Það var sú sýning sem varð kveikj-
an að Jeikriti Bretans Tom Stopp-
ards, íahoots Macbeth). Macbeth
samanstendur af 25 hlutverkum.
Kohout skar leikritið þannig að 5
leikarar gátu flutt það. Það var leik-
ið í venjulegri dagstofu sem er 30
fermetrar. í sýningunni tóku aðeins
tveir atvinnuleikarar þátt, Vlasta
Chramostová og Pavel Landovský.
Áhugaleikararnir þrír voru söngvar-
inn og rithöfundurinn Vlastimil
Tresnák, leikskáldið Pavel Kohout
og dóttir hans, Tereza. Áhorfendur
voru 20 til 30 hverju sinni og sátu á
stólum eða á gólfmu í næsta herbergi
og horfðu í gegnum opnar rennidyr.
Lögreglan á verði
Tékkneska leynilögreglan leyfði
aðeins 17 sýningar á Macbeth í stof-
unni. Yfirvöld komust að þeirri nið-
urstöðu að William Shakespeare
væri óvinur sósíalismans og að rödd
hans yrði að kæfa.
Eins og plagsiður er þegar lögregl-
an er annars vegar var fyrst reynt
að trufla sýningar og angra þátttak-
endur. Kvöld nokkurt komu 15 ein-
kennisklæddir lögreglumenn að
íbúðardyrum Chramostovu. Þeir
börðu upp á og sögðu að þeim hefði
borist skýrsla eða kæra um að svall-
veisla væri þar í gangi og að þeir
ætluðu sér að kanna hverjir væru
þarna þátttakendur. Á meðan
Chramostová þrætti við lögregluna
í forstofunni og á meðan Macbeth
(Landovský) var í þann veginn að
falla fyrir hendi Macduffs (Kohout),
hallaði sér ungur ljósmyndari út um
gluggann og ljósmyndaði lögreglu-
bílana niðri á götunni.
En þótt lögreglan legði þannig
Macbeth-sýninguna í einelti tókst að
hafa sýningar fleiri en yfirvöld reikn-
uðu með. Nú breyttist sýningin í
ferðaleikhús. Það var leikið í ótal
íbúðum kunningjafólks um alla
| Prag. Lögreglan reyndi að grafast
Macbeth í stofuleikhúsinu. Pavel Landovský í titilhlutverkinu,
hinn þckkti rithöfundur, Pavel Kohout í miðjunni (sem Macduft)
og til hægri er Vlasta Tresnak.