Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.1986, Qupperneq 23

ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1986.
23
Menning
í straumi lífs og dauða
Marguerite Duras: Elskhuginn.
HalKriöur Jakobsdóttir þýddi.
Iðunn 1986, 130 bls.
Duras hefur áratugum saman ver-
ið í hópi kunnustu skálda Frakk-
lands. Þessi bók hennar birtist íyrir
tveimur árum og hlaut þá mikils-
metnustu bókmenntaverðlaun
landsins, Goncourt, og metsölu. Það
síðasttalda kann raunar að ráðast
af kjaftasagnaáhuga fólks þvi skáld-
konan fór ekki dult með að sagan
segði frá unglingsárum hennar
sjálfrar.
Indókína
er sögusviðið, nýlenda Frakka upp
úr 1930. Fátæk, frönsk fjölskylda er
fremst á sviði, faðirinn dáinn, móðir-
in geðbiluð og hefur sólundað öllum
eignum sínum í vitleysu, eða það
finnst dóttur hennar, sem segir sög-
una. Eldri bróður sinn hatar hún og
fyrirlítur, hann er ópíumfíkill, þjóf-
ur, sníkjudýr og oísækir yngri
bróðurinn, sem hún elskar.
Þetta samfélag mótast af kyn-
þáttamisrétti. Hálfþrítugur Kínverji
nálgast stúlkuna af mikilli feimni,
því hún er hvít. Þá stoðar lítt, að
hann er sonur ríkasta kaupmanns
héraðsins, en hún af fátæku fólki.
Hún er þar að auki undir lögaldri,
fimmtán og hálfs, á heimavistar-
skóla. En nú tekst með þeim ástar-
samband. Því fylgir félagsleg
fordæming, jafnöldrum stúlkunnar
er bannað að umgangast hana, loks
hrekst hún til Frakklands.
Sagan hefst á því að sögumaður
lýsir andliti sínu, rúnum ristu. Svo
fer hún að lesa í þær rúnir, og okkur
birtist gömul mynd af unglings-
stúlku á leið yfir Mekong-fljót.
Henni er lýst nákvæmlega, i löngu
máli. „Fimmtán ára var ég með
nautnalegt andlit og ég þekkti ekki
nautnina" (bls. 13). Aflóga kjól sín-
um hefur hún umbreytt frá því að
vera fátæklegur til þess að verða
sérstæður með því að setja upp belti,
sem stingur í stúf. Á sama hátt ork-
ar karlmannshattur sem hún ber,
allt gefur til kynna að hér fari ekki
venjuleg unglingsstúlka. Hún finnur
hvemig glápt er á hana og skynjar
lostann sem að henni beinist, með
samanburði við konur sem eiga ekki
annað inntak í lífinu en að verða
fyrir losta. Hún gerist hinsvegar
sjálfstæð, losnar frá þrúgandi fjöl-
skyldu sinni með því að leggjast með
Kínveijanum, „að hafa nú loks hrat-
að í þá ógæfu sem móðir mín hafi
alla tíð boðað mér þegar hún æpi í
eyðimörk lífs síns“. (bls. 52)
Mekong-fljótið
er tákn þessarar sögu. Elskend-
umir kynnast á ferjunni yfir það,
því er svo lýst (bls. 26-7).
„Fljótið umhverfis feijuna er
bakkafullt, vatnsflaumurinn æðir
áfram mitt í kyrrstæðu vatni hrís-
gijónaekranna, en blandast því ekki.
Það hefúr hirt upp allt sem á vegi
þess hefur orðið frá Tonle Sap, skóg-
um Kambódíu. Það ber með sér allt
sem nöfnum tjáir að nefna, strákofa,
skóga, útbmnna elda, dauða fugla,
dauða hunda, dmkknuð tígrisdýr,
Marguerite Duras
vísunda, dmkknaða menn, tálbeitur,
eyjar af samföstum vatnajasintum,
allt er á leið til Kyrrahafsins, engu
gefst færi á að sökkva, allt er borið
áfram af svimandi ólgu straumsins í
iðrum fljótsins, allt helst fljótandi á
yfirborði hins æðisgengna afls.“
Bókmenntir
Öm Ólafsson
Greinilega er þetta jafhframt lýs-
ing á straumi lífs - og dauða. Síðar
er ástríðu stúlkunnar lýst á svipaðan
hátt, þegar hún segir um óhefluð orð
elskhuga síns (sem við víkjum að
hér í lokin. bls 49).
„Og það er það sem maður segir
þegar maður leyfir orðunum að
streyma, þegar maður leyfir líkam-
anum að ráða og leita og finna og
taka það sem hann vill, og þá er
allt fysilegt, ekkert gengur úr, það
er breitt yfir allan úrgang, allt sog-
ast í stríðan stráuminn, í hamsleysi
ástríðnanna."
Eins og fljótið kvíslast í arma sem
renna saman aftur, þannig er hér
frásögnin. Saman við ástarlíf stúlk-
unnar fléttast fjölskyldulíf, sem
mótast einkum af hatri. Stúlkan
elskar móður sína, allt snýst um
hana, en janframt hatar hún hana
fyrir að sjá ekkert nema eldri bróð-
urinn, fyrir eyðilagt fjölskyldulíf.
Það er merkilegt að sjá lýsingar
stúlkunnar á losta sínum. Það sem
hrífur hana við elskhugann er and-
stætt venjulegum hugmyndum um
karlmennsku (bls. 44).
„Húðin er dýrlega mjúk. Líkam-
inn. Líkaminn er grannur, þróttlaus,
engir vöðvar, hann gæti hafa verið
veikur, verið í afturbata, hann er
skegglaus, án nokkurrar karl-
mennsku annarrar en kynfæranna,
hann er afar veiklulegur, virðist vera
berskjaldaður fyrir hvers kyns mein-
gjörð, þjáður."
Þetta viðhorf kann að ráðast af
skáldlegum frumleika - eða er stúlk-
an lesbía, þrátt fyrir allan unaðinn
sem hún finnur með karlmanninum?
Annar líkami hrífur hana miklu
meir, skólasystir hennar í heimavist-
inni (bls. 83-4).
„Líkami Helenar Lagonelle er
þyngslalegur, saklaus ennþá, húðin
fíngerð og mjúk eins og hýði sumra
ávaxta, á mörkum þess að vera
skynjanleg, nánast eins og blekking,
það er einum of. [...] Ég mundi vilja
háma í mig bijóstin á henni Helen
Lagonelle eins og hann hámar í sig
brjóstin á mér [...] Ég er lémagna af
þrá til Helenar Lagonelle."
Þannig kvíslast sagan og gefur
okkur alhliða, skýra mynd af sálar-
lífi stúlkunnar, ástríðum hennar og
umhverfi. Það er heillandi mynd.
Farið er fram í tímann og þannig
sýnt hvemig þessi æskureynsla lýsir
henni fyllilega, sýnir kjama per-
sónuleika hennar um alla ævi. Á
stríðsárunum kynnist hún aðlaðandi
fólki, Femandez-hjónunum, sem
vom framarlega í menningarlífi
Frakklands, samstarfsmenn nasista.
Sjálf var hún þá flokksbundinn kom-
múnisti.
„Hvorttveggja er eitt og hið sama,
sama meðaumkunin, sama ákallið
um hjálp, sama dómgreindarleysið,
segjum sama hjátrúin, sem felst í þvi
að trúa á pólitíska lausn á persónu-
legu vandamáli." (bls. 78)
Aftur og aftur kemur að því hvem-
ig hún mótast. Það er einkum
ömurlegt, þjakandi fjölskyldulífið
sem hún lítur á sem eiginlegt heim-
kynni sitt, því það hafi gert hana
að skáldi.
Þýðingin
Á þessum vettvangi er vitaskuld
ekki svigrúm til að bera þýðinguna
alla saman við frumtexta. En ég
greip niður hér og þar. Og jafhan
kom hið sama i Ijós. Þýðingin er
mjög nákvæm, einnig miðlar hún
stílnum mjög vel, setur algeng ís-
lensk orð fyrir algeng frönsk,
upphafnari orð em þýdd með upp-
höfnum. Stuttar tætingslegar
málsgreinar koma á íslensku, þegar
það stíleinkenni er á franska textan-
um. Þýðingin er vönduð og á
blæbrigðaríkri, eðlilegri íslensku. Ég
skal nefna dæmi, stúlkan kaupir föt
sín „soldes soldés". Það orðalag tví-
tekur orðið útsala; hér þýtt: „á
margniðursettu verði“. Talað er um
sveitabæ „peuplé de cousines", „með
frænkufansinum".
Ég gæti haldið lengi áfram um það
sem vel er gert, en verð svolítið að
finna að líka, þótt sjaldan sé tilefiii
til. Stundum er notað orðalag sem
að vísu er algengt, en óþarflega
óvandað, svo sem „mun verða" í
stað: verður (bls. 43 og 49), Annars
staðar segir um ljósmyndir (bls. 108)
„að dregið var úr andlitssérkennum,
ef einhver vom ennþá til staðar." -
hér hefði verið betra að sleppa síð-
asta orðinu. Stúlkunni finnst gott
hve óheflaður elskhuginn er stund-
um við hana (bls. 49) „hann æpir,
hann svívirðir" - betra væri: hann
æpir svívirðingar. „Hann kemur
fram við mig eins og skækju,
óþverra, hann tjáir mér að ég sé
ástin hans eina.“ Franska sögnin
„traiter" þýðir vissulega: að koma
fram við, meðhöndla, nema þegar á
eftir kemur „de“, eins og hér, þá
merkir hún að kalla. Tjá er of hátíð-
legt fyrir „dire“, „dégeulasse" þýðir
bókstaflega: eins og æla, og því væri
síðast tilgreind málsgrein betur þýdd
eitthvað á þessa leið: „Hann kallar
mig mellu, viðbjóð, hann segir að ég
sé ástin hans ein.“ „Heimkynni
nauðarinnar" (bls 51) finnst mér
óeðlilegt mál fyrir „lieu de dé-
tresse", betra væri „heimkynni
eymdarinnar eða örvæntingarinn-
ar.“
Mál er að linni. Kollega minn á
Mogganum minntist á stíl bókarinn-
ar, og ég skal játa, að þegar ég las
bókina fyrst fyrir ári, fannst mér hún
fráhrindandi, vegna þess hve kaldur
stíllinn væri, oft eins og þurr skýrsla,
upptalning. En við seinni lestur
kemst maður inn úr þessari skel, og
bókin verður enn meira heillandi
vegna þess að sögumaður er eins og
að sigrast á bælingu, þegar hún
skýrir frá innstu hjartans málum
sínum. Það er mikill fengur að þess-
ari bók, hafi þýðandi og forlag heila
þökk fyrir vel unnin störf.
ÁSKRIFENDA
ÞJÚNUSTA
KVARTANIR
ÁSKRIFENDUR ERU
VINSAMLEGAST BEÐNIR
AÐ HAFA SAMBAND VIÐ
AFGREIÐSLUNA,
EF BLAÐIÐ BERST EKKI.
Við höfum nú opið lengur:
Virka daga kl 9-20.
Laugardaga kl. 9-14.
SÍMINN ER 27022
! Þverholti 11 - Sími 27022
%tHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII»r
LADA
VANTAR
BÍLA
Á
SKRÁ
Opið alla daga
frá kl. 9-19,
laugardaga
frá kl. 10-17.
VERIÐ VELK0MIN.

Ekkert innigjald.
íla-&
Vélsleðasalan
BIFREIÐAR & LANDBÚNAÐARVÉLAR
84060 & 38600