Dagblaðið Vísir - DV - 03.10.1987, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 3. OKTÓBER 1987.
11
Hver er þinnar gæfu smiður?
Haustrigningarnar eru komnar.
Sumariö er endanlega á Bak og
burt. Innan skamms kemur vetur-
inn. Dagurinn styttist. Skammdeg-
ið leggst yfir land og þjóð.
Fyrir marga einstaklinga er vet-
urinn tákn um kulda og myrkur.
Margir eiga erfiðara með að bjarga
sér í skammdeginu en á öðrum
árstímum. Hjá sumum endar sú
barátta með skelfingu eins og dæm-
in sanna.
Nú mætti halda að það væri þrátt
fyrir allt mun auðveldara að kom-
ast í gegnum veturinn á vorum
dögum en áður var. Þar sem áður
var myrkur er nú birta, virkjuð úr
afli fossanna. Landsmenn búa í
betri húsum en nokkru sinni fyrr,
enda hér einn besti húsakostur í
heimi. Lífaldur er sá hæsti í heim-
inum. Einhæfni og tilbreytingar-
leysi þjóðlífsins er úr sögunni.
Menntunar- og afþreyingartæki-
færin eru óteljandi. Atvinna er
miklu meira en næg. Hvað eru
menn eiginlega að kvarta?
Þeir sem verða útundan
Ekki fer á milli mála að ef notuð
væri hin alræmda meðaltalsregla,
sem landinu hefur verið stjórnað
eftir undanfarin ár, sem mæli-
kvarði á heill og hamingju þjóðar-
innar þá væru hér allir í sjöunda
himni. Vandinn er bara sá að með-
altalið er hvergi til nema á pappír-
um í undralandi fræðinganna.
Veruleikinn er einstaklingsbund-
inn. Gæðunum er misskipt, þeim
veraldlegu sem hinum andlegu.
Það eru ekki allir sem fá hin gullnu
tækifæri sem öðrum fmnast blasa
við í þjóðfélaginu. Það erú ekki
heldur allir sem geta nýtt sér þau
tækifæri sem bjóðast.
Þeir sem hafa orðið útundan eru
víða í þjóðfélaginu. Flestir eru það
mikið að flýta sér að lifa sínu eigin
hfi að þeir taka ekki eftir þeim sem
misst hafa.af hamingjuvagninum,
jafnvel þótt þeim bregði sem
snöggvast fyrir á þeirri hraöbraut
lífsins sem menn aka svo glanna-
lega eftir nú á tímum. En hinir
ógæfusömu eru þar engu að síður.
Undir í maraþondansinum
Og það eru ekki bara þeir sem
búa um sig í húsasundi í gamla
bænum, eða hálfmolnuðu skýli við
Öskjuhlíöina, eða aflögðum skips-
skrokki við ströndina sem hafa
orðið útundan í kapphlaupinu
mikla um lífshamingjuna. Svo
ótrúlega víða má hitta fyrir ein-
staklinga sem hafa ekki lengur tök
á aö njóta þess auöuga og fjöl-
breytta þjóðlífs sem meirihlutinn
telur sjálfsagðan hversdagsleika.
Margir hafa í raun og veru aldrei
haft neinn raunhæfan möguleika
til að þrauka til sigurs í maraþon-
dansi samtímans; hafa kannski
búið við rústað heimilislíf, óviö-
felldinn skóla, tilfmningasljóa
kennara, óheppilega félaga sem
hafa veitt leiðsögn inn á braut
áfengis eða fíkniefna. Þær eru í
raun og veru svo margar, hindran-
irnar, sem geta orðið á veginum og
skipt sköpum um örlög manna.
Hafi gamla orðatiltækið, „hver
er sinnar gæfu smiöur", einhverju
sinni verið rétt þá er því ekki svo
háttað nú á tímum nema að afar
takmörkuðu leyti. Einstaklingur-
inn verður í sífellt auknum mæli
að bregðast við utanaökomandi
áreitni í þjóðfélaginu, þrýstingi frá
þeim sem vilja hafa áhrif á líf hans,
viðhorf og athafnir - annaðhvort í
gróðaskyni eða vegna þess að þeir
þykjast vita betur en viðkomandi
einstaklingur hvað honum sé fyrir
bestu.
Opinber viðgerðarþjónusta
Einstaklingurinn þarf aö hafa
ansi sterk bein til þess að þola alla
þessa áreitni án þess að kikna und-
an álaginu. Margir geta það að
sjálfsögöu og vaxa og þroskast sem
sjálfstæðir einstaklingar sem
kunna að velja og hafna. Aðrir eru
ekki svo heppnir. Og sumir hrein-
lega gefast upp andspænis yfir-
þyrmandi þrýstingi úr ólíkum
áttum. Þá er lagt á flótta frá óbæri-
legum veruleika, leitað á vit
vímuefna eða annarra lífsflótta-
meðala - lífið í raun og veru gefið
upp á bátinn.
Það er gjarnan sagt að velferðar-
þjóðfélagið standi með miklum
blóma hér á landi. Og víst er það
rétt að gífurlegum fjármunum og
kröftum er varið til þess að hjálpa
þeim sem hafa orðið undir í lífs-
baráttunni.
En í langflestum tilvikum kemur
þjóðfélagið til hjálpar eftir að skað-
inn er skeður. Velferðarþjóðfélagiö
birtist þannig í gervi opinberrar
viðgerðarþjónustu. í stað þess að
reyna að byrgja brunninn áður en
barnið dettur ofan í hann fara fjár-
munirnir og orkan einkum í að
tjasla því saman eftir fallið.
Viðgerð er auðvitað æskiLg ef
hlutur bilar. En mestu máli ætti
þó að skipta að búa svo að hlutnum
að hann bili ekki.
Hið sama á við um mannfólkið.
Það er miklu mikilvægara aö ein-
beita fjármagni og kröftum þjóð-
félagsins að því að búa svo að
einstaklingnum að hann geti í
reynd orðið sinnar eigin gæfu
smiður, í stað þess að eyða orkunni
og fjármagninu svotil eingöngu í
aðstoö eftir að ógæfa hefur skollið
yfir.
Laugardags-
pistill ~
Elías Snæland
Jónsson
aðstoðarritstjóri
Manneskjulegt umhverfi
Fyrst og síðast er þetta spurning
um að búa þjóðfélagsþegnunum
manneskjulegt umhverfi. En það
er meira en að segja það.
Manneskjulegt umhverfi þýðir til
dæmis fráhvarf frá vinnuþrælkun-
inni sem veldur oftar sambandsrofi
og upplausn í fjölskyldunni en flest
annað. Stytta þarf raunverulegan
vinnudag til þess að auka samveru
fjölskyldunnar. En vinnutíminn
verður auðvitað ekki styttur nema
dagvinnutekjur nægi til helstu lífs-
nauðsynja nútímafjölskyldu. Og
hverjum dettur svo sem í hug að
það verði í náinni framtíð? Nei, þá
þykir þeim sem ráðin hafa betra
að eyða fjármununum í að kljást
við afleiðingarnar af óbreyttu
ástandi.
Manneskjulegt umhverfi þýðir
einnig betri og hlýrri skóla. Þar
dvelja einstaklingarnir drjúgan
hluta af viðkvæmasta þroskaskeiði
sínu. Margir ná sér aldrei eftir þá
reynslu.
Börn eru ekki meðaltal
Það er táknrænt aö umræðan um
skólamál síðustu misserin hefur
einkennst öðru fremur af deilum
um kjör og vinnuaðstöðu kennara
og um skort á húsnæði, tækjabún-
aði, námsgögnum og öðrum slíkum
hiutum. Það vill stundum gleymast
að börnin eru ekki til fyrir skólana
eða kennarana. Skólinn, kennar-
arnir, allt það mikla og dýra kerfi
sem þjónustar menntakerfið, er
auðvitað til fyrir þá ungu einstakl-
inga sem skólana sækja. Þeirra
þarfir eru það sem á að skipta höf-
uðmáli, ekki þarfir kennara eða
stjórnenda.
Og börnin eru ekki eitthvert með-
altal fræðinga. Þau eru einstakling-
ar, hver og einn með sínar þarfir,
vonir, áhyggjur, langanir, drauma.
Og það eru þeirra þarfir hvers um
sig sem eiga að skipta meginmáli í
öllu skólastarfi.
Þegar slíkt viðhorf til einstakl-
ingsins er ekki lagt til grundvallar
er skólastarf á villigötum og til þess
fallið að fjölga enn frekar skjól-
stæðingum hinnar opinberu við-
gerðarþjónustu.
Sláturhús götunnar
Manneskjulegra umhverfi þýðir
einnig breytt viðhorf til umferðar-
innar, ekki síst í þéttbýlinu þar sem
mikill hluti uppvaxandi kynslóðar
býr.
Umferðarómenningin hefur ver-
ið í sviðsljósinu undanfarið. Það
kemur ekki til af góðu. Reyndar er
með ólíkindum hvílíkt langlundar-
geð íslendingar, sem og ýmsar
aðrar þjóðir, hafa sýnt því slátur-
húsi götunnar sem sífellt krefst
fleiri og fleiri fórnarlamba. Lög-
reglan hefur einbeitt sér að því að
draga úr aksturshraöa. Það gerir
vissulega sitt gagn. En viðameiri
ráðstafana er þörf ef hindra á stór-
felldar mannfórnir á götunum ár
hvert.
Það þarf að gera íslendinga að
betri, gætnari og tillitssamari öku-
mönnum sem gera sér í reynd grein
fyrir því hvað alvarlegt umferöar-
slys þýðir. Það ætti að vera skylda
við kennslu til bílprófs að sýna
nemendum svart á hvítu hvaða af-
leiðingar shk slys hafa fyrir þá sem
í þeim lenda - með sýningu mynda-
þátta og heimsóknum á endur-
hæfmgardeildir þar sem fórn-
arlömb umferðarslysa eru að reyna
að ná einhverri heilsu á ný.
Gatnakerfi höfuðborgarsvæðis-
ins er alls ófulinægjandi ef miðað
er við þann fjölda bifreiða sem
landsmenn eiga. Breytingar þar á,
svo sem greiðfærari akstursleiðir
milli fjölfarinna staða, bætt aðstaða
fyrir gangandi vegfarendur og
veruleg fjölgun bílastæða, eru til
þess fallnar að bæta umferðina,
draga úr álagi á ökumenn og fækka
slysum.
Þetta kostar alit peninga, mikla
peninga, segja menn. En ætli það
sé ekki til langs tíma litið ódýrara
fyrir samfélagið en að halda áfram
blóðbaðinu á vegum landsins, að
ekki sé talað um það sem aldrei
verður metið til fjár: líf, heilsu og
hamingju þeirra einstaklinga sem
ella verða næstu fórnarlömbin?
Mat á lífsgæðum
í raun og veru er þetta allt saman
spurning um hvaða lífsgæði skipta
mestu máli. Og hver á að ákveða
hvað er mikilvægast.
Á annatímum verða menn gjarn-
an svo uppteknir af því að leysa
aðsteðjandi vandamál að þeir gefa
sér engan tíma til þess að hugsa
um orsakir vandamálanna eða
hvernig megi draga úr þeim, jafn-
vel uppræta. Það á við í allt of
ríkum mæh í íslensku þjóðfélagi í
dag.
Er ekki kominn tími til að stað-
næmast um stund og átta sig á því
hvað er mikilvægast? Setja mann-
eskjuna, einstaklinginn, ofar
dauðum hlutum? Finna leiðir til
þess að bæta það umhverfi sem ein-
staklingnum er búið í fjölskyld-
unni, í skólanum, í atvinnulífinu, í
umferðinni? Gefa hverjum og ein-
um betra tækifæri til þess að finna
sig í lífinu, verða sinnar eigin gæfu
smiður?
Ehas Snæland Jónsson