Dagblaðið Vísir - DV - 01.12.1987, Blaðsíða 19

ÞRIÐJUDAGUR 1. DESEMBER 1987.
19
Menning
Hasar a helgarposti
TUNGUMÁL FUGLANNA.
Höfundur: Tómas Davíðsson.
Svart á hvítu, 1987.
Á síðustu árum hafa verið gefnar
út nokkrar íslenskar skáldsögur af
því tagi sem kalla mætti pólitíska
reyfara, með misjöfnum árangri.
Þessi saga er af þeim meiði. Hér eru
stjórnmálamenn og blaðamenn á
vikublaöi í aðalhlutverkum og til-
efnin eru í raun augljós: Hafskips-
mál, Albertsmál, Guðmundarmál,
Stefá^ismál. Gangur þeirra var á
tíðum reyfarakenndur og því not-
hæft tilefni til skáldsögugerðar,
auk þess sem umfjöllun íjölmiðla
leiddi til vangaveltna um siðfræði
í blaðamennsku samtímans.
Meginpersóna sögunnar er annar
ritstjóra og eigenda helgarpósts
sem hér nefnist Helgartíðindi.
Blaðið er á niðurleið, reyndar á
hausnum, þegar ónafngreindur
heimildarmaður setur sig í sam-
band við áðurnefndan ritstjóra og
býður upp á röð frétta sem muni
selja blaðið grimmt. Og, eins og
auglýst er á bókarkápu, þessar
nafnlausu fréttir hafa þær afleið-
ingar að tveir forsætisráðherrar
verða að víkja.
Hversu raunhæf er sú mynd af
blaðamennsku sem dregin er upp
í þessari sögu? Því er til að svara
að margt kemur hér kunnuglega
fyrir sjónir en það ristir hins vegar
afar grunnt enda reyfarakennt og
fært í stílinn.
Höfundurinn hefur sýnilega
reynslu af „helgarblaðamennsku"
og það á blaði sem hefur barist í
bökkum fjárhagslega. Sagan ber
þess mjög merki að byggja á þess
háttar reynslu fremur en nánum
kynnum af rekstri stórra dagblaða
eða ljósvakamiðla.
Höfundurinn hefur einnig fylgst
ágætlega með atburðum síðustu
missera á sviði stjórnmála og við-
skiptalífs og notar þá óspart meira
og minna umbúðalaust. Hér má til
dæmis lesa um stjórnmálamann-
inn sem íofar að reka seðlabanka-
stjórann (þessi stóð að visu við
. loforðið og kallaði þar með yflr sig
hörmungar), íjármálamanninn
sem leysir út vörupartí fyrir heild-
sala fyrir góða þóknun og verður
ríkur af, ritstjórann sem fær
ókeypis fyrirgreiðslu úti í bæ, at-
hafnamanninn sem keypti stórfyr-
irtæki og borgar fyrstu útborgun-
ina beint úr tékkhefti fyrirtækisins
sem hann var að kaupa, bóklestrar-
klúbb seðlabankastjóra og þannig
mætti lengi áfram telja kunnuglega
hluti sem hér ganga aftur.
Nöfn flokka og sumra stjórn-
málamanna eru notuð óbreytt í
sögunni, sem á að gerast eftir fáein
ár, en „gervinöfn" eru svo notuð í
sumum tilvikum þótt augljóst sé
af samhenginu við hvað eða hverja
er átt. Ætt seðlabankastjórans er
þannig kennd við Sturlunga, ís-
lenskir aðalverktakar heita Meg-
ingjarðir, fyrirtæki sem er „upp
fyrir haus í söluskattssvikum, föl-
suðum innflutningsskýrslum og
allskonar vitleysu“ heitir „Dansk-
íslenska verslunarfélagið" og svo
framvegis. Margt í sögunni ber því
einkenni lykilskáldsögunnar þar
sem lítiö þarf að hafa fyrir því að
Blað-
skellandi
Tómas Daviðsson (dulnefni);
Tungumál fuglanna
Svart á hvitu, 1987 (327 bls.).
Þessi sakamálasaga hefst með því
aö Edda símadama á Helgartíðind-
um gefur Tómasi Davíðssyni rit-
stjóra samband við dularfullan
náunga sem vill ekki segja til nafns
og býður Tómasi krassandi efni
sem bjarga myndi blaðinu úr íjár-
þröng. Síðan fer fram tveim laus-
tengdum sögum í verkinu, svosem
algengt er í sakamálasögum (það
fer vel á að krydda glæpi með ást):
Helgartíðindi birta söluaukandi
„fréttir", sem leiða til afsagnar
tveggja forsætisráðherra og um-
róts í heimi viðskipta og valda, og
Tómas fer frá alkahólíseraðri eig-
inkonu eftir að hafa tekið upp
samband við Eddu á símanum.
Undir bókarlok, þegar Tómas er aö
hætta á blaðinu, segir Edda að nú
myndi hún í hans sporum skrifa
bók.
Nafnleyndin
Og hefur Tómas ekki bara skrifað
„sanna sögu“ af atburðunum -
hann er vel að merkja skráöur höf-
undur verksins? En jafnframt er
hann e.k. staðgengill þess höfundar
sem ekki vill segja til nafns og er
því klár hliðstæða þess manns sem
hringdi í Tómas og bauð honum
efni sem hafði tundur að geyma.
Þessi skáldlegu tilþrif með nöfn,
nafnleynd og sannleika beina óhjá-
kvæmilega athygli að öxulveldi
tilbúins og „raunverulegs" veru-
leika í verkinu. Aftan á bókarkápu
segir að höfundur voni að umræða
um bók hans „snúist um bók-
menntir og samfélag en ekki um
höfundinn sjálfan og persónulega
reynslu hans. Þess vegna kýs hann
að skrifa undir dulnefni." En með
því að höfundarnafn er yfirlýst
dulargervi (og þ.a.l. „skáldskap-
ur“) er gefið til kynna að í bók
hans felist tundur, e.t.v. í ætt við
það sem býr í nafnlausu bréfunum
sem Tómasi berast í sögunni. Ekki
nóg með það, heldur er gefið í skyn
með orðunum á bókarkápu að það
sé einmitt „persónuleg reynsla"
hins dulda höfundar sem er afdrifa-
rík fyrir viðfangsefni hans. Þannig
er veriö að selja „raunveruleik-
ann“ að baki „skáldskapnum“ á
talsvert opinskárri hátt en venja
er. í formálsorðum segir að þetta
sé skáldsaga en efni hennar sé
„sótt“ í raunveruleikann, eina
sögusviðið, sem höfundur hennar
þekkir". Lesandi verður á endan-
um að sætta sig við þá óvenjulegu
aðstöðu að höfundarnafnið sé
skáldskapur en' skáldsagan svið
raunveruleikans. En kannski ger-
ist þetta alltaf hvort eð er í
hænuhaus lesandans?
Raunveruleikinn?
Sagan gerist í lok þessa áratugar
og er iðulega litið um öxl til þeirra
átaka sem nú eiga sér stað í stjórn-
málunum og jafnvel rætt um
einstaka flokka og einstaklinga.
Höfundur hefur sérstakan áhuga á
Sjálfstæðisflokknum og Kvenna-
listanum. Mikið er um föst og laus
skot á þann síðarnefnda, iðulega
þannig að höfundur virðist gera
grín að þvi hvernig kvennalista-
konur streitist við að vera „hreinar
meyjar" í því gjörspillta samfélagi
viðskiptabrasks og klíkuskapar
sem höfundur lýsir þó frá gagn-
rýnu sjónarhorni. í sögunni vokir
Sjálfstæöisfálkinn yfir því sam-
félagi og virðist spillingin yfirleitt
Bókmeraitir
Elías Snæland Jónsson
átta sig á fyrirmyndunum úr raun-
veruleikanum.
„Tungumál fuglanna" er lipur-
lega samin, sérstaklega samtölin í
fyrri hluta bókarinnar. Það hefði
hins vegar veitt sögunni aukið gildi
ef farið hefði verið mun dýpra ofan
í þau stórmál sem um er fjallað.
Þess í stað hefði mátt draga úr frek-
ar langdregnum frásögnum af
drykkjusýki, sem höfundurinn
virðist upptekinn af. Úrvinnslan í
lokin hefði einnig þolað meiri yfir-
legu af höfundarins hálfu.
Sú spurning, sem er rauður þráð-
ur í bókinni, hvort fjölmiðlamenn
séu að láta fólk úti í bæ, þar á
meðal valdagráðuga stjórnmála-
menn, misnota sig, hefur verið og
er ofarlega í hugum þeirra sem fjöl-
miðlum stjórna. Þar er vandratað-
ur meðalvegurinn og engan
nothæfan vegvísi að fá í þessari
bók, sem er fyrst og síðast til af-
þreyingar.
-ESJ
málaformið.. Og sömuleiðis ekki
nýstárleg á neinn hátt hvaö varðar
meðferð texta og tungumáls - enda
væntanlega ekki ætlað að vera það.
Enda þótt ekki sé verulegur við-
vaningsbragur á bókinni sem
sakamálasögu má benda á galla í
byggingu. Mér finnst það gert ein-
um of augljóst hver hringdi í
Tóma9 (og .segir „Tómás“, bls. 10
og 35). Síðan fáum við að heyra sím,-
tal sama manns við einn stórbokk-
ann (bls. 107-108), þótt frásagnar-
háttur verksins leyfi annars ekki
slík frávik frá sjónarhóli Tómasar.
„Flótti" Tómasar frá eiginkonu til
Eddu er of klipptur og skorinn út
frá því baksviði og þeim sálarflækj-
um sem búið er aö byggja upp. En
jafnframt skortir á að það baksvið
öðlist dramatíska vídd, það er frek-
ar einsog nauðsynleg uppfylling:
„Þau höfðu þekkst áður, voru sam-
stúdentar . . . Eftir stúdentsprófið
fór Rósa til Frakklands að læra
frönsku og Tómas fór á sjóinn" o.s.
frv. (46).
En þótt frásagnarlistin sé ekki
alltaf á háu stigi hefur höfundur
hins vegar ágæt tök á samræðulist-
inni. Samtöl eru sannfærandi,
ýmist stutt og kvik ojrðaskipti eða
Bókmermtir
Ástráður Eysteinsson
tengjast á einhvern hátt hagsmun-
um þar á bæ (umskipti eru þar
hröð og bæði Þorsteinn og Davíð
komnir út í kuldann þegar saga
hefst!).
Sagan gerir ráð fyrir að við sam-
þykkjum raunsæi þeirra lýsinga
og samtala sem snúa að frétta-
mennsku og fjölmiðlafári og vart
eru ýkja upplífgandi fyrir hug-
sjónamenn um fræðslu- og upplýs-
ingahlutverk slíkra miðla. Verkið
ber upp margar spurningar er að
fjölmiðlum lúta og væri gaman að
heyra um viðbrögð manna sem
þekkja starfið af eigin raun.
Sögubygging og samtöl
Hvað frásagnarform varðar er
þetta því skáldsaga í raunsæis-
böndum svo sem algengast er um
„þrillera“. Þetta er ekki „öðruvísi"
sakamálasaga, eins og nú tíðkast
nokkuð að skrifa, þar sem brugðið
er á margvíslegan leik með saka-
lengri útlistanir manna á milli sem
tengjast flækjum fjölmiöla og
stjórnmála. Samtöl leggja undir sig
óvenjustóran hluta sögunnar og
eru oftar en ekki bráðskemmtileg
lesning þótt lítið fari fyrir skáld-
legu flugi (enda slíkt e.t.v. óviðeig-
andi í heimi verksins).
Fuglamál?
Skáldlegt flug er raunar hvað
mest í hinum snotra bókartitli en
hann slær því miður vindhögg með
tilliti til verksins í heild. Seint í
sögunni er gefið í skyn að „fugla-
mál“ sé hin „hæfilega óskiljanlega"
orðræða sem stjórnmálamenn nota
til að fela sig, til að þurfa ekki að
tala einsog „venjulegir menn“
(271-272). En fram að þessu hefur
verkið ekki snúist um slíkt blekk-
ingaþvaður pólitíkusa heldur
miklu fremur um stöðu og miðlun
„fréttaefnis". Þótt vikið sé að því
að lesendur blaða séu á sinn hátt
hliðstæða kjósenda þá er fátt í
verkinu sem bendir til áð „tungu-
mál fuglanna” eigi við á sama hátt
um þá sölufréttaþyrstu blaðskell-
andi mulningsvél. sem „frjálsir
ijölmiðlar" eru í dag, ef marka má
þessa bók. ÁE
i í í--i ..
mm

fiÉt