Dagblaðið Vísir - DV - 06.08.1988, Qupperneq 14

Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Yfirburðir einkarekstrar
Flestir stjórnmálamenn eiga aö hafa séð, aö einka-
rekstur skilar meiru en ríkisrekstur. Víða um heim
hafa stjórnvöld gripið til þess ráðs að selja ríkisfyrir-
tæki til einstaklinga. Markaðskerfið ryður sér til rúms.
Það gildir einnig um sósíalista, einkum jafnaðarmenn
í venjulegum skilningi, að breyting hefur orðið á. Viður-
kennt er í vaxandi mæh, að einkareksturinn er betri
en ríkisrekstur. Þetta byggist í raun ekki á hugmynda-
fræði. í ljós hefur komið, að rekstur einkaaðila veitir
betri lífskjör, bæði starfsmönnum fyrirtækjanna og öll-
um almenningi í löndunum. Þetta á einnig að gilda hér
á landi, en hægt gengur. Ár eftir ár koma einhverjir
ráðherrar fram með langa hsta opinberra fyrirtækja,
sem sagt er, að ætlunin sé að selja einkaaðilum. En
hreyfmgin er í heild lítil. Stjórnarflokkarnir eru í raun
kerfisflokkar, bundnir tregðulögmáhnu. Því gerist ár-
lega svo lítið í þessum efnum, sem raun reynist - þrátt
fyrir fyrirheitin.
Karl Marx, höfundur marxismans, hafði upp úr miðri
síðustu öld kenningar um þjóönýtingu, sem margir sós-
íahstar eltast við enn í dag. Hugmyndin var að draga
úr arðráni á hinum vinnandi manni. Þessar kenningar
htu ekki iha út í fyrstu og lengi vel. En síðar kom smám
saman á daginn, að ríkið var ekki hæfasti eigandi fram-
leiðslutækjanna. Einkaáðilar gátu gert þau arðvæn-
legri, ekki bara fyrir sjálfa sig, heldur miklu fremur
fyrir þjóðarheildirnar. Menn fóru að skilja, að hfskjör
yrðu betri, ef fyrirtækin væru rekin með arðvænlegum
hætti. Eha drabbaðist reksturinn niður í höndum stjórn-
málamanna. Þó hefur tekið allt th síðustu ára, að þetta
yrði almennt viðurkennt. En nú er hreyfmg á orðin,
hreyfing, sem við verðum að taka þátt í okkur sjálfum
th hagsbóta. Því er ástæða th að ýta við stjórnvöldum
hér. Markaðsbúskapurinn ræður æ meiru, og þjóðirnar
græða. Helzt þar sem mikill hluti rekstrar og fjármagns
yfirleitt er drepinn í dróma ríkisrekstrar vill iha ganga.
Við erum í alltof miðstýrðu þjóðfélagi. Vel að merkja
hafa margar stjórnir kommúnista jafnvel viðurkennt
þetta í seinni tíð, og einkamarkaðurinn hefur tekið við
sér í þeim löndum.
Kannski er ekki merkhegt, þótt hægri stjórnin í
Bandaríkjunum hafi nýlega skipað nefnd manna úr
báðum flokkunum th að kanna, hvaða starfsemi ríkisins
mætti færast th einkaaðila. Það er kannski heldur ekki
athyglisvert, þótt hægri stjórn í Bretlandi hafi fram-
kvæmt slíka breytingu. Vegna sölu ríkisfyrirtækja er
fimmtungur fuhorðinna Breta nú hluthafar, eigendur
hlutafjár. Þetta hlutfah var sex prósent árið 1979. Hitt
er merkhegra, að hreyfmgin th einkarekstrar frá ríkis-
rekstri hefur stuðning í hvers konar ríkjum, sem sum
hver kenna sig við sósíahsma. Þetta gildir til dæmis í
Frakklandi. Þar hefur verið boðuð áætlun um tilfærslu
65 fyrirtækja frá hinu opinbera til einkarekstrar fyrir
árið 1992. Þetta er eitt dæmið, sem sýnir, að franskir
sósíahstar hafa mikið lært hin síðustu ár. Sem dæmi
um önnur ríki, þar sem hreyfing er th einkarekstrar
undir ýmiss konar ríkisstjórnum, má nefna Japan,
Tyrkland, Bangladesh, Chhe, Mexíkó og Nýja Sjáland.
Þama er að vísu víða um hægri stjórnir að ræða og
sums staðar mjög slæmar stjórnir. En aðstaðan er hin
sama. Stjórnir hafa séð kosti einkarekstrarins.
Þetta ghdir einkum um vanþróuð ríki, að þar væri
unnt að bæta lífskjörin mikið með þessum hætti.
Haukur Helgason.
___ ' ■ - • __ ÍÁúGARDAGUR 6. ÁGÚST 1988.
Reynt að kljúfa demó-
krata með kontrum
og geimvömum
A þessu stigi kosningabaráttunn-
ar um forsetaembætti Bandaríkj-
anna er Michael Dukakis, fram-
bjóðandi Demókrataflokksins, í
sókn með 17. hundraðshluta yfir-
burði í skoöanakönnunum en Ge-
orge Bush varaforseti á undan-
haldi. Hann á útnefningu Repúblík-
anaflokksins vísa síðar í þessum
mánuði. Ronald Reagan líkar ekki
þessi staða. Hann leitast því við að
beita pólitískum töframætti sínum
til aö rétta hlut varaforsetans með
stjórnarathöfnum forseta úr Hvíta
húsinu.
Á miðvikudaginn uppfyllti Reag-
an ósk frá Bush um að beita neitun-
arvaldi til að fleygja aftur í þing-
meirihluta demókrata lögum um
fjárveitingar til landvarna á næsta
fjárhagsári. Neitun er rökstudd með
ERLEND TÍÐINDI
Magnús Torfi
Ólafsson
George Shultz á fundinum í Guatemalaborg, ásamt utanríkisráðherrum
Mið-Ameríkuríkjanna fjögurra. Á myndinni eru, talið frá vinstri: Carlos
Lopez Contrerasof, utanrikisráðherra Honduras; Rodrigo Madrigal,
Costa Rica; Shultz; Alfonso Cabrera, Guatemala, og Ricardo Acevedo
Peralta, El Salvador. Simamynd Reuter
að beiðnir um fjárveitingar til geim-
vamaáælunar og MX-kjarnorku-
eldflaugarinnar hafi verið skornar
meira niður en við verði unað.
Með þessu er Reagan ekki aðeins
að gefa í skyn að demókratar séu
háskalegir bandarískum öryggis-
hagsmunum fái þeir að fara sínu
fram. Hann er ekki síður að reyna
að egna til ósættis í þeirra röðum
þegar þingið tekur að fást við að
koma saman nýjum lögum um fjár-
veitingar til landvarna því borin
von er talin að beitingu neitunar-
valds verði hnekkt með tyeim
þriðju atkvæða þingmanna. Sér í
Íagi er þeim Reagan og Bush um-
hugað um að geta sýnt fram á
ágreining milli Dukakis og varafor-
setaefnis hans, Lloyds Bentsens,
öldungadeildarmanns frá Texas.
Einingarandinn, sem aldrei þessu
vant ríkti hjá demókrötum á
flokksþinginu í Atlanta, er eitt af
því sem gefur frambjóðendunum
þaðan byr í segl.
Framboð Bentsens fyrir demó-
krata er Bush sérlega skeinúhætt.
Hann hefur tvívegis sigrað varafor-
setann í kosningum í Texas og á
djúpar rætur í fylkinu sem leggur
til þriðja stærsta kjörmannahópinn
við forsetakjör. Bush ér aftur á
móti aökomumaður frá Connec-
ticut þótt hann eigi lögheimili í
Houston.
Undanfarin kjörtímabil hefur
Bentsen í ýmsum atkvæöagreiðsl-
um staðið með repúblíkönum og
Reagan en gegn meirihluta í flokki
sínum. Á það einkum við nokkur
umdeild vígbúnaöarmál og fjár-
veitingar til að halda úti kontra-
sveitunum gegn stjóm Nicaragua.
Nú vilja Reagan og Bush, sem situr
í forsæti í öldungadeildinni, allt til
vinna að koma öldungadeildar-
manninum í klípu í atkvæða-
greiðslum. Hviki hann frá fyrri af-
stöðu er unnt að nota-það til að
fæla íhaldssama kjósendur í Texas
frá stuðningi við framboð demó-
krata. Haldi hann fast við afstöðu,
sem er óvinsæl meðal demókrata
utan Suðurfylkjanna, veikir það
málstað þeirra Dukakis á svæöum
sem þeir veröa að vinna til að sigra
1. nóvember.
Sama dag og Reagan gerði þing-
inu að taka á ný að fjalla um fjár-
veitingar til landvarna sendi hann
öldungadeildinni boðskap um
brýna nauðsyn á að hefja á ný
vopnasendingar og annan hernað-
arstuðning við kontrasveitirnar til
að herja á Nicaragua þar sem frið-
arviðleitni ríkja Miö-Ameríku væri
strönduö á stjórn sandinistá í
Managua.
En í þennan boðskap vantaði þaö
sem við átti að éta, staðfestingu
Mið-Ameríkuríkjanna sem í hlut
eiga á að Bandaríkjastjórn hafi lög
að mæla. Skorti þó ekki á að henn-
ar væri leitað en af slíkri ófyrir-
leitni aö málstaður Bandaríkja-
stjórnar hefur beðið hnekki, bæði
heimafyrir og í Rómönsku Amer-
íku.
Á mánudaginn lá nefnilega fyrir
að George Shultz, utanríksráö-
herra Bandaríkjanna, hafði mis-
tekist síðari og lokaatlagan í því
skyni að ónýta áform ríkisstjóma
Costa Rica, E1 Salvador, Guate-
mala, Honduras og Nicaragua um
friðargerð í Mið-Ameríku og ryðja
þannig brautina fyrir nýja lotu í
stríöi málaliöasveita leyniþjón-
ustunnar CIA gegn Nicaragua.
Síðari ferð Shultz til Miö-Amer-
íku á rúmum mánuöi til fundar
með utanríksráðherrum fjögurra
fyrst nefndu ríkjanna var undirbú-
in í Washington meö sjö síöna
plaggi sem bandarískur embættis-
maður kallaði í eyru fréttamanns
New York Times „svo gott sem
stríösyfirlýsingu" á hendur Nic-
aragua. Til að bæta gráu ofan á
svart var textanum lekið til banda-
rískra fréttastofnana áður en
Shultz gat lagt hann fyrir starfs-
bræður sina. Niðurstaðan varð að
utanríkisráðherra Costa Rica og
Guatemala höfnuðu með öllu texta
Bandaríkjastjómar og sendu
Shultz á brott svo gott sem tóm-
hentan.
Aðstoðarmaður Oscars Arias
Sanchez, forseta Costa Rica, var
sérstaklega harðorður um yfir-
gangstilraun Bandaríkjastjórnar:
„Costa Rica skrifar ekki undir neitt
sem einangrar, fordæmir eða legg-
ur þrýsting á Nicaragua," sagði
hann. „Að dómi Arias verður yfir-
lýsing um árangur friðarviöleitni í
Mið-Ameríku að koma frá fundi
allra fimm ríkjanna á svæðinu,
ekki frá fundi með Bandaríkjun-
um.“
Stjórn Mexíkó tók í sama streng,
varaði Bandaríkin við að ætla sér
að gera út um mál í Mið-Ameríku
án þess að stjórn Nicaragua væri
virt viðlits. Friðaráætlun Arias
hefur þó alténd komið því til leiðar
að vopnahlé hefur staðið í fjóra
mánuði í viðureign hers Nicaragua
og kontra.
Upp úr viöræðum um varanlegri
friöargerð slitnaði á fundi í júní
eftir að fulltrúar kontra báru allt í
einu fram nýjar kröfur sem þeir
vissu að sandinistár myndu alls
ekki fallast á að svo komnu. Síðan
hefur helsti andstæðingur friöar-
gerðar í röðum kontra, Enrique
Bermúdez Varela, verið kjörinn í
pólitíska yfirstjórn hreyfingarinn-
ar. Bermúdez var fyrrum ofursti í
þjóðvarðliði Somoza-ættarinnar
sem stjórnaði Nicaragua með
morðum og pyndingum í hálfa öld
í skjóli sérstakrar velvildar Banda-
ríkjastjórnar.
Stjórn sandinista í Managua hef-
ur fyrir sitt leyti hert tökin. Mót-
mælafundur stjórnarandstæöinga
var leystur upp með táragasi og
sendiherra Bandaríkjanna vísaö úr
landi fyrir að hafa skipulagt hann.
Útvarpsstöð kaþólsku kirkjunnar
hefur verið lokað á ný um óákveð-
inn tíma og útgáfa stjórnarand-
stöðublaðsins La Prensa bönnuð í
hálfan mánuð.
Samt sem áður segir Alfredo Cés-
ar, aðalfulltrúi kontra í friðarviö-
ræðum við sandinista, að hann sé
síður en svo úrkula vonar um frek-
ari árangur: „Við höfum þegar
leyst mörg mál. Eftir er kjarni
málsins: Hvenær framkvæma
sandinistar umbætumar og hven-
ær leggjum við niður vopn? Það
held ég megi leysa.“ César barðist
á sínum tíma með sandinistum
gegn Somoza.
í nýútkominni bók, Banana
Diplomacy, rekur Roy Gutman,
fréttamaður Newsday í Washing-
ton, feril bandarískra afskipta í
Mið-Ameríku. Hann sýnir fram á
að markmið ráðandi afla í stjórn
Reagans hefur frá upphafi verið aö
steypa stjóm sandinista. Reyndir
diplómatar, sem vildu leysa málin
eftir samningaleiðum, vom hraktir
úr starfi, fyrst Thomas Ender að-
stoðarutanríkisráðherra, svo
Philip Habib sem ráöið hafði fram
úr mörgum vanda í ýmsum heims-
hlutum. „Hver veit nema Mið-
Ameríkumenn verði til að bjarga
okkur úr eigin vitleysu,“ hefur
Gutman eftir Habib.