Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.1988, Blaðsíða 12

MIÐVIKUDÁGUR 28. DESEMBfeR 1988.
4?
Meiming
Ástin og dauðinn
RUV-Sjónvarp:
DJÁKNINN
Handrit, leikstjórn og klipping:
Egill Eövarösson
Kvikmyndataka: Sigmundur Arthursson,
Snorri Þórisson og
Guömundur Kristjánsson
Leikmynd: Þór Vigfússon
Hljóð: Sigfús Guðmundsson
Tónlist: Gunnar Þórðarson
Búningar: Helga Stefánsdóttir
Helstu hlutverk: Valdemar Örn Flygenr-
ing, Maria Ólafsdóttir og Guðrún Ás-
mundsdóttir.
Draugasögur voru hrollvekjur
fyrri tíma og mörg ungmeyjan hef-
ur án efa hugsað til sögunnar al-
kunnu af Djáknanum á Myrká þeg-
ar hana fór að lengja eftir elskunni
sinni á dimmu vetrarkvöldi.
í þeirri sögu segir frá ást og dauða
og dauðs manns ást.
Það er ákveðin þversögn sem
felst í þeirri ógnvekjandi tilhugsun
að ástin sé svo heit að hinn dauði
láti ekkert aftra sér frá því að
standa við orð sín heldur rísi upp
úr votri gröf og komi til stefnu-
mótsins eins og hánn hafði lofað.
Þessi þversögn er í senn bæði ljúf
og váleg því að tilgangurinn er
auðvitað meðfram sá að ná unn-
ustunni með sér í gröfina. Þarna
er kominn kjarni sögunnar og lyk-
illinn að langlífi hennar.
í sögunni togast nefnilega á unað-
ur og hryllingur. Stúlkan veit ekki
að það er dauður maður sem vitjar
hennar og að hennar bíöur ekkert
nema gröfm ef hún fylgir honum.
Hún sér aðeins elskhuga sinn og
skelfing þess augnabliks þegar hún
uppgötvar hvað er á seyði er há-
punktur sögunnar.
í jólamynd sjónvarpsins er þessi
alkunna saga umsamin, færð í nú-
tímabúning og látin gerast í
Reykjavík á okkar tíma. Djákninn
er vélhjólagæi og er heldur illa séð-
ur á heimili ungu stúlkunnar.
Hann er einfari og býr ásamt hundi
sínum í óhrjálegri vistarveru, ein-
hvers konar vöruskemmu. Reynd-
ar minnti það umhverfi sterklega
á ótal bandarískar kvikmyndir þar
sem lýst er lífi utangarðsmanna í
þvísa landi.
Djákninn, en það er viðurnefni
eða gælunafn, gerir sér það helst
til dundurs aö þeysa á vélfáki sín-
um út um holt og hæöir á milli
þess sem hann reynir að jafna
missætti sem hefur orðið á milli
hans og ungu stúlkunnar, Guggu.
Þegar þau hafa náð sáttum býður
hann henni á grímudansleik.
En enginn má sköpum renna og
Leiklist
Auður Eydal
á leið til stefnumótsins verður
hann fyrir óhappi og drukknar í
ársprænu.
Egill Eðvarðsson er margfaldur í
roðinu við gerð þessárar myndar
og kemst nokkuð misjafnlega frá
verkefnunum. Mér fannst hann
hafa mun betri tök á verkefninu
sem leikstjóri og klippari heldur
en höfundur handrits. Það er
spurning hvort sú tilhneiging sé
heppileg að sami maðurinn haldi
svo mörgum þáttum í hendi sér við
gerð einnar myndar. Hér hefði ef
til vill verið til bóta að fá íleiri að-
ila inn í málið.
í myndinni fer samtímis fram
tvennum sögum. Annars vegar er
sögð saga þeirra Guggu og Djákn-
ans, hins vegar ótrúlega lík saga
fullorðinnar frænku Guggu, sem
varð vitskert þegar unnusti hennar
fórst á árum áður. Þessi löngu látni
vinur hennar, sem er í hlutverki
Dauðans í myndinni, er samt ekki
lengur á höttunum eftir því að
heimta hana til sín heldur vaktar
hann Djáknann og bíður þess sem
verða vill.
Þessi gamla ástarsaga og ömur-
legar afleiðingar hennar gegna
heldur óljósu hlutverki í myndinni
þó að líkingin við sögu þeirra
Guggu og Djáknans sé ljós. Helst
virðist henni ætlað að vera eins
konar fyrirboði og aðvörun um það
sem koma skal. Sem slík er hún
mjög fyrirferðarmikil í atburðarás-
inni og löng atriði þar sem sýnd er
dvöl frænkunnar á geðdeild
sjúkrahúss virðast helst til þess
fallin að ala á fordómum á þeim
sjúklingum sem þar þurfa að dvelj-
ast og þeirri meðferð sem þeir fá.
Auðvitað eru skilin á milli
draums og veruleika, lifenda og
dauðra óljós í þessari mynd og höf-
undur hoppar inn og út úr hugar-
heimi persónanna aö vild.
En þær persónur, sem óneitan-
lega eru þungamiðjan í myndinni,
verða heldur óljósar sem einstakl-
ingar, einkum þó Djákninn.
Höfundur handritsins lætur al-
veg vera að gefa þessari persónu
líf eða lit, Djákninn gæti þess vega
verið afturganga allan tímann,
hinn gamli djákni þjóðsögunnar
kominn á kreik enn á ný.
Valdemar Örn Flygenring fyllir
að vísu nokkuð upp í eyðurnar með
skýrum dráttum í túlkun sinni.
Andlit hans myndast mjög vel og
hann hefur nokkra reynslu af kvik-
myndaleik. Fyrir framan mynda-
vélina hefur hann náð öryggi og
góðri tækni. Leikstjórinn nýtir
þetta út í æsar og yfirleitt er
myndatakan í þessu verki eftirtekt-
arverð og víða mjög sterk.
Maria Ólafsdóttir er hins vegar
að þreyta frumraun sína sem kvik-
myndaleikkona. Með góðri leik-
stjórn næst furðugott jafnvægi á
milli hennar og Valdemars. Leik-
stjórinn nýtir þó hæfileika hennar
og útlit á allt annan hátt og varast
að gera of miklar kröfur um skap-
gerðarleik. Persónan Gugga er í
handriti dregin nokkuð skýrari
dráttum en Djákninn og léttir þaö
Maríu túlkunina að hún hefur úr
nokkru að spila. Með smekklegri
útfærslu kemst þessi unga leik-
kona þannig mæta vel frá stóru
hlutverki.
Geðveika frænkan á loftinu er
leikin af Guðrúnu Ásmundsdóttur.
Hér var myndatakan vægðarlaus
Valdimar Flygering í hlutverki sinu í "Djáknanum,,
og túlkun Guðrúnar átakanleg og
sterk svo að við borð liggur að þessi
persóna yfirskyggi þær sem sagan
snýst um.
Þá bregður fyrir ýmsum þekkt-
um leikurum sem fara á kostum
og skal þar fyrstan nefna Arnar
Jónsson sem er fiarrænn og ískald-
ur í hlutverki hins löngu látna unn-
usta frænkunnar. Margrét Helga
Jóhannsdóttir og Sigurður Karls-
son eru foreldrar Guggu, Árna
Tryggvasyni bregður fyrir í hlut-
verki líkkistusmiös og Unnur Ösp
Stefánsdóttir er indæl í hlutverki
litlu systur Guggu.
Töluverðum óhugnaði og ofbeld-
iskenndum atriðum er blandað inn
í atburðarásina og stundum sýnd
nokkuö nákvæmlega. Tilgangur-
inn með þeim var ekki alltaf vel
ljós, að minnsta kosti ekki ef litið
er á þessa mynd sem eitthvað ann-
að og meira en hrollvekju meö of-
beldisívafi.
Að öllu samanlögöu fannst mér
þetta mjög vel unnin mynd, tækni-
lega, en nokkuð skorta á viö gerð
handrits og efnislega úrvinnslu.
Hljóðsetning er meö betra móti og
tónlist Gunnars Þórðarsonar fellur
vel að efninu og búningar Helgu
Stefánsdóttur og litaval alveg
stórgott.
-AE
Geta börn
verið fátæk?
Það má teljast vel af sér vikið af
einni bók að ná því að vera gefin
út fiórum sinnum á innan við hálfri
öld og allt annað en víst að þær
bækur sem nú eru rifnar út úr
bókabúðum með hvað mestri
áfergju geti leikið það eftir. Enda
ber þess og að minnast aö bókinni
mun hafa verið fremur „þurrlega
tekið“ þá er hún fyrst kom fyrir
almenningssjónir árið 1946 og
munu þá margir hafa saknað í
henni hins hljómmikla stuðlamáls
og sterka ríms sem glatt haföi eyru
Frónbúans í aldanna rás, auk þess
sem yrkisefnið sjálft, óbrotið
mannlíf í berangurslegu sjávar-
plássi, stakk heldur en ekki í stúf
við þá fialla- og dalarómantík sem
löngum hefur sett mestan svip á
íslenskan kveðskap.
í bládýpi rökkurs
En slíkir hlutir munu þó síður
koma mönnum úr jafnvægi árið
1988 en árið 1946, eftir að þunga-
miðja íslensks þjóölífs hefur fyrir
löngu færst úr blómguðu dalanna
skauti yfir á gráa mölina, þar sem
fram fer æ vélvæddara og vél-
rænna mannlíf og alls kyns sund-
urlaus og hljómlaus samsetningur
veður uppi undir nafninu ljóð. Mið-
að við öll þau ósköp getum við jafn-
vel beinlínis notið þess nú hve ljóð-
in í Þorpinu hafa til að bera margar
eigindir sígilds kveðskapar: skýrar
og samþjappaðar myndir, jafna og
seiðandi hrynjandi, heilsteypta
byggingu og markvissa hugsun.
Náttúran er þar líka hvaryetna
nálæg og á til að mynda tilkomu-
mikla umgjörð um mannlífiö:
Þungt gnæfir fjalliö yfir okkur bert og
grátt
til fangbragða ögra risaarmar hafsins...
og birtist einnig í ljóðrænu líkinga-
máli:
Meðan þögnin leikur á hörpu
kvöldroðans
og íjöllin speglst í bládýpi rökkurs,
sem aldrei verður að nótt,
siglir ástin yfir bárulausan sjó...
Bókmenntir
Kristján Árnason
Vanmætti manna
Það er því ofur skiljanlegt að
þjóðfélagslega sinnaðir bók-
menntafræðingar hafi viljað heim-
færa Þorpið fremur undir „róman-
tík“ en „raunsæi“ og má til sanns
vegar færa, ef meö raunsæi er átt
við það að horft sé á hinn mannlegu
veruleika utan frá og gegnum gler-
augu fyrirfram mótaðrar hug-
myndafræði og með tilliti til þess
að honum veröi breytt í ákveðna
átt (eins og þótti tilheyra í skáldsög-
um frá fiórða áratugnum). í Þorp-
inu er ekki skorin upp nein herör
gegn ástandinu heldur lýst „van-
mætti manna í lífi og dauöa“ og
þorpslífið séð innanfrá en þó úr
fiarlægð, þar sem horfiö er aftur
inn í bernskuheim eftir leiöum
endurminningarinnar, sem kann
þá list að vinsa úr það sem mestu
máli skiptir. Þorpið verður því
býsna auöugur heimur á sinn hátt,
þrátt fyrir alla kreppu og örbirgð
sem þar ríkir, og ekki að ástæðu-
lausu sem skáldið spyr í einu
kvæðinu: „Geta börn verið fátæk?“
Þessi fiórða útgáfa af Þorpinu er
Vöku-Helgafelli til sóma því aö hún
er i senn vegleg og smekkleg og
eiga þar mestan þátt teikningar
Kjartans Guðjónssonar sem falla
prýöilega að hinum mjög svo
myndrænu ljóöum.
Jón úr vör:
Þorpið (fjórða útgála)
Vaka-Helgafell
K.Á.