Dagblaðið Vísir - DV - 05.01.1989, Qupperneq 15

15
FIMMTUDAGUR 5. JANÚAR 1989.
Til foreldra varðandi eyðni:
H vað getið þið aðhafst?
Fræðsla er mjög mikilvæg. AUir
þurfa að vita hvemig sjúkdómur-
inn smitast. Að sjúkdómurinn
smitast ekki við venjulega daglega
umgengni heldur við kynmök og
við óvarlega meðferð blóðs. í fyrstu
átti ef til vill tal um áhættuhópa
rétt á sér. Þetta hafði þó þann galla
að fordómar fólks voru styrktir.
Nú er ekki hægt að einskorða sig
við áhættuhópa heldur verður að
tala um áhættuhegðun þar sem sí-
fellt stærri hluti þeirra sýktu til-
heyrir ekki lengur þessrnn upp-
runalegu áhættuhópum. Að nokkr-
um árum hðnum verða þeir aðeins
lítill minnihluti þeirra smituðu.
Þetta ástand þarf að búa skólaæsk-
una undir.
Öryggisleysi
Fjölmiðlar og önnur „menning"
okkar tíma er oft yfirborðsleg og
því stundum til meiri skaða en
gagns. í reynd stuðlar þetta að
ranghugmyndum hjá okkur öllum
en reynslulítið æskufólk hlýtur að
vera meira berskjaldað. Ein afleið-
ingin er öryggisleysi. Sem dæmi
má nefna stúlku sem fínnst hún
ekki vera falleg, t.d. ekki hafa nógu
stór, of eða misstór bijóst. Meðal
pilta eru áhyggjumar síst minni.
Þeim finnst þeir þurfa að sanna
fyrir sér að þeir séu eðlilegir og
byrja þess vegna á kynlífi án þess
eiginlega að langa til þess. Þá getur
eitt af tvennu gerst:
1) Þar eð þeir eru hræddir og
þvingaðir kemur oft fyrir að
þeir reynast getulitlir eða verða
fyrir sáðláti í upphafi samfara.
Þetta styrkir ekki sjálfstraustið
og eykur þörf þeirra á að sanna
sig að nýju sem getur reynst
byrjun á löngum vítahring þar
sem smithættan er aukin að
þarflausu. Öryggisleysið gerir
fólk einnig háðara áfengi en ella
en það stóreykur smithættuna
þar sem það stuðlar að ábyrgð-
arleysi.
2) Ef hinar ótímabæru samfarir
takast vel er einnig hætta á ferð-
KjaUarinn
Sigurður Gunnarsson
dr. med.
sónuþroska nemandans og auka
gagnrýni hans á yfirborðslegt fjöl-
miðlaefni og auglýsingar. (Hér á
Sjónvarpið þakkir skildar fyrri gott
bama- og fræösluefni.) Sagt er að
persónuþroski barns sé langt á veg
kominn við 6 ára aldur. Að mörgu
leyti eru böm á þessum aldri líkari
fullorðnum en seinna á barns- og
unghngsárum. Á þessum ámm er
nauðsynlegt að kenna börnum
virðingu fyrir eigin líkama. Hugsa
um hann sem dýrmæta gjöf, borða
hollan mat, bursta tennurnar
o.s.frv. Ef þessi gmnnur er ekki
lagður getur reynst erfitt að fá
hljómgmnn síðar, hvort sem efnið
er alnæmi, reykingar eða eiturlyf.
Á þessum árum fmmbernskunn-
ar er einnig lagður grunnur að til-
finningaþroska einstakhngsins,
„Margir foreldrar eru hræddir við að
gefa af lífsskoðun sinni og vilja láta
barnið vera afskiptalaust.“
um. TUfmningalegur og félags-
legur þroski verður fyrir skaða.
Hinn ungi einstaklingur verður
háður kynlífí áður en hann er
tilbúinn að bindast varanlegum
tilfmningaböndum. Þetta stuðl-
ar að áhættuhegðun í kynlifi.
Þessi vandi hefur aukist á síð-
ustu áratugum þar sem kyn-
þroskaaldurinn hefur færst neð-
ar, eða frá u.þ.b. 17 árum niður
í 13 ár. Á sama tíma aukast kröf-
ur til menntunar þannig að unga
fólkið þarf lengri tíma til að
undirbúa sig undir fullorðinslíf-
ið. Við þaö hefu’r myndast ald-
ursbh sem áður var ekki til stað-
ar og svarar einmitt th þess ald-
urshóps sem líklegastur er th
að verða eyðni að bráð.
Almennari fræðsla
Niðurstaðan er því sú að fræðsl-
an þarf að vera almennari en nú
gerist. Stuðla þarf að auknum per-
sjálfsöryggi, tjáningarmætti, hst-
hneigð og trúarlífi. Mín skoöun er
sú að bæna- eða hugleiðslustund
með foreldrum sé eitt það dýrmæt-
asta sem hægt er að gefa barni.
Jafnvel þegar ekki er um guðstrú
hjá foreldri að ræða heldur einung-
is pólitíska hugsjón er þaö í vissum
skilningi einnig trúarbrögð. Marg-
ir foreldrar eru hræddir við að gefa
af lífsskoðun sinni og vhja láta
barnið vera afskiptalaust, en þá
má búast við að það verði stefnu-
laust rekald og auðveld bráð hvers
kyns ógæfu. í stað slíks „hlutleys-
is“ þarf að koma virðing fymr þeim
sem eru á öndverðum meiöi, víð-
sýni og umburðarlyndi.
Með hhðsjón af mikhvægi þess-
ara fyrstu ára er það áhyggjuefni
hversu mikið samvera foreldra og
barna hefur minnkað undanfama
áratugi. (Heimild: „Mannvernd í
velferðarþjóðfélagi“ eftir Ólaf Ól-
afsson landlækni.)
Ekki aðeins eyðni
En hvað eiga foreldrar unghnga
að ráöleggja börnum sínum varð-
andi sjálfa eyðnina? Mikilvægt er
að hafa boöskapinn ekki of fræði-
legan. Jafnvel það sem við fyrstu
sýn virðist einfalt getur við nánari
athugun reynst flókið og fræðhegt.
Dæmi: Vandaðu val rekkjunauta.
Er hér átt við að velja rekkjunauta
sem ekki eru líklegir til aö hafa
alnæmi?
Á næstu árum getur slíkt orðið
erfitt. Veikin verður reyndar enn
algengust meðal þeirra sem hafa
átt kynmörk við marga, en er þó
farin að breiðast út utan uppruna-
legra áhættuhópa. Betra væri að
segja:
1) Ekki eiga kynmök við neinn
nema hafa þekkt viðkomandi
bæði vel og lengi, þekkja"Starf,
fjölskyldu og hugðarefni, þykja
vænt hvoru um annað og geta
hugsað sér að eiga barn saman.
2) Nota ætíð verju nema ætlunin
sé að geta barn innan hjóna-
bands eða sambúðar (og þá helst
eftir að hafa bæöi farið í mót-
efnamælingu áður!). Kunna
notkun smokkanna og venja sig
á að hafa þá handbæra.
Ástæðan er ekki einvörðungu
eyðni heldur einnig mun algengari
sjúkdómar. Þótt þeir séu ekki ban-
vænir þá valda þeir miklum skaða
og samanlögð tíðni er svo mikil að
oft er jafnlíklegt að smit hafi átt sér
stað hafi verja ekki verið notuð.
Ekki er hægt að telja þá alla upp
hér, en þeir helstu eru:
Lekandi (gonorrhoea) og ný teg-
und lekanda sem nefnist klamýdea.
Er oft einkennalaus eða einkenna-
lítil og getur valdið ófrjósemi hjá
báðum kynjum vegna bólgu í eista-
lykkju eða eggjaleiðurum.
Vörtur á kynfærum. Lítt geðslegur
kvilh. Þó má oftast brenna eða
skera þær burtu.
Herpes-II, áblástur svipaður
áblæstri í munni. Hvort tveggja
orsakar ilhæknandi sár sem koma
og fara.
Sárasótt (sýfhis), sem nú er orðin
fátíð. Sigurður Gunnarsson
Heimsviðburður
og hræsni
„Heimurinn stóð á öndinni yfir örlögum hvalanna tveggja," segir m.a.
i greininni. Frá björgun gráhvalanna tveggja i október á sl. ári.
Tveir frægustu hvahr sam-
tímans hafa nú verið frelsaðir.
Björgunin - eða „Operation breakt-
hrough" eins og hún var kölluð hér
vestra - tókst giftusamlega sem
áýnir vel að þegar mikið er í húfi
geta stórveldin svo sannarlega
unnið saman.
Og th að innsigla hina alþjóðlegu
samvinnu enn frekar hefur jap-
anska sjávarútvegsráðuneytið
ábyrgst að jafnvel þótt Kaliforníu-
hvahrnir vilhst af leið og syndi í
vestur en ekki suður þá verði þeir
ekki skotnir af japönskum hvala-
föngurum. Hvernig þeir ætla að
fara að því að þekkja þá frá öðrum
hvölum er mér að vísu hulin ráð-
gáta en það er nú önnur saga.
Alþjóðleg samvinna
Hver segir svo að samvinna stór-
veldanna fari ekki batnandi? Og
hver þorir nú að halda því fram að
stjómendur voldugustu þjóða
heims séu vondir kallar?
Sjálfur Ronald Reagan Banda-
ríkjaforseti fylgdist grannt með
björgunaraðgerðunum og hringdi
að minnsta kosti tvisvar sinnum í
björgunarmennina! í fyrra skiptið
th að hvetja þá th dáða; í það seinna
th að þakka þeim fyrir vel unnin
störf. Hann var að vísu svolítið
fljótur á sér þá, því að björgunin
stóð enn yfir, en hvað fyrirgefur
maður ekki góðhjörtuðum gömlum
manni?
KjáUarinn
Agúst Hjörtur,
fréttaritari DV í Ottawa
Fjölmiðlaorgía
Nú, þegar sæluvíman vegna eigin
góðmennsku er runnin af heims-
byggðinni, er kannski ekki úr vegi
að hugleiða aðeins þessa björgun-
araðgerð. Sérstaklega hvatir þeirra
hjartahreinu góðmenna sem gerðu
hana að því sem hún varð: heims-
viðburði.
Hér er ég ekkert að ýkja, aðeins
að endurtaka það sem mér er sagt
í öhum fréttatímum á öllum þeim
sjónvarpsstöðvum sem ég næ (og
þær eru þónokkuð margar): heim-
urinn stóð á öndinni yfir örlögum
hvalanna tveggja.
Hvers vegna stóð heimurinn á
öndinni? Jú, vegna þess að ahar
meiri háttar sjónvarpsstöðvar í
heiminum voru með nær daglegan
fréttaflutning af málinu.
Sé hins vegar litið á máhð hlut-
lausari augum en myndræn tilfinn-
ingavella sjónvarpsins býður upp á
kemur í ljós að hér var um harla
hversdagslegan og eðlilegan við-
burð að ræða. Móðir náttúra var
hér að „hafna“ dýrum sem ein-
hverra hluta vegna höfðu ekki vit
á að færa sig á suðlægari slóðir
áður en vetur skall á. Þetta gerist
á hverju ári, sögðu eskimóarmr,
og þótti lítt merkilegt.
Tapað fjölmiðlastríð
Ég get ekki annað en tekið undir
með Japönunum sem ekkert skhdu
í því af hveiju eskimóamir drápu
ekki bara dýrin og héldu veislu.
Og ég held ég verði líka að taka
u'ndir með þeim þegar þeir viður-
kenna aö þeir hafa tapað því fjöl-
miðlastríði sem snýst um að móta
almenningsálitið í heiminum.
Þeim hefur ekki tekist, frekar en
íslendingum eða öðrum hvalfang-
araþjóðum, að koma sínum sjónar-
miðum á framfæri. Grænfriðungar
og aðrir vinir hvalsins hafa ráðsk-
ast með fjölmiðla og almenningsá-
litið fram til þessa.
Gagnárás
En hvers vegna ekki að gera
gagnárás? Ættu ekki framtakssam-
ir menn á íslandi, í samvinnu við
aðra líka erlendis, að stofna Mann-
friðunarfélag? Þeir gætu fengið
stjórnvöld í viðkomandi löndum th
að beita þær þjóðir efnahagslegum
þvingunum sem drepa eða fara illa
með þegna sína.
Á meðan „Operation breakthro-
ugh“ stóð yfir skullu fyrstu vetrar-
veðrin á Norður-Ameríku. Veik-
byggðustu fórnarlömb fátæktar og
heimilisleysis féllu í valinn. Og
fleiri munu fylgja í kjölfarið þegar
verulega vetrar.
Við getum notað þetta sem dæmi,
þannig að þegar Bandaríkjamenn
saka okkur um ómarinúðleg og
ónauðsynleg dráp á hvölum þá eig-
um við að saka þá um ómannúð-
lega meðferð á manneskjum sem
leiðir th ónauðsynlegs horfellis.
En einhvern veginn hef ég það
þó á tilfinningunni aö heimurinn
muni ekki standa á öndinni yfir
slíkum tíðindum. Þegar öhu er á
botninn hvolft eru slíkar fréttir
hvorki nýjar fréttir né góðar og ht-
il von er um „Operation breakthro-
ugh“ samvinnu stórveldanna á því
sviði. Hvalveiðar hætta en bæði
horfellir og hræsni fjölmiöla lifir
áfram. Ágúst Hjörtur
„Grænfriðungar og aðrir vinir hvalsins
hafa ráðskast með Qölmiðla og almenn-
ingsálitið fram til þessa.“