Dagblaðið Vísir - DV - 05.07.1989, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 5. JtJLÍ 1989.
15
Er gámafiskur
ósöluhæfur?
Heilbrigðisyíirvöld í Bretlandi
kvarta formlega til íslensku utan-
rikisþjónustunnar vegna lélegs og
óæts fisks frá íslandi sem boðinn
er til sölu þar 1 landi.
Þótt dæmi séu um að gallaöar
sjávarafimðir hafi farið á erlendan
markað hefur það aldrei gerst áður
að erlend heilbrigðisyfirvöld hafi
séð §ig knúin til slíkra aðgerða
vegna heilsu og velferðar neytenda.
Þetta er aumur vitnisburður um
störf sjávarútvegsráðherra sem í
upphafi ferils síns auglýsti ræki-
lega að hann ætlaði að stórauka
gæði fiskaflans.
Kom ekki á óvart
Mér og fleiri fagmönnum, sem
séð hafa þau vinnubrögð sem
stundum eru viðhöfð við frágang á
gámafiski, koma þessi viðbrögð
breskra heilbrigðisaðila ekki á
óvart. Frágangur fisksins er stund-
um með þeim hætti að annaðhvort
er um algjöra vanþekkingu á und-
irstöðuatriðum fiskmeðferðar að
raeða eða hrein skemmdarverk.
Á ekki einhver aðili eða stofnun
að hafa eftirlit með þessum málum?
Jú, Ríkismat sjávarafurða á að
annast eftirhtið sbr. eftirfarandi
tilvitnun í 1. grein laga um þá stofn-
un:
„Hlutverk stofnunarinnar er að
stuðla að bættum hráefnis- og
vörugæðum með því að hafa eftir-
lit með fiski sem veiddur er úr sjó
til manneldis, svo og eftirlit með
meðferð, flutningi, geymslu og
vinnslu hans, sem og útflutningi
fiskafurða.“
Kjallarinn
Pétur H. Ólafsson
fiskmatsmaöur
Ríkisfiskmatiö heftn- nær algjör-
lega sleppt því að fylgjast með
gámafisld enda fáir menn eftir í
þeirri stofnun sem þekkja til fisk-
meðferðar.
En hvers vegna er ekki farið eftir
lögunum? Það er hest að æðsti yfir-
maður fiskmatsins, sjávarútvegs-
ráðherrann, svari því. Stjóm og
aðgerðir hans á sviði gæðamála
sjávarafurða hafa einkennst af
ómarkvissu fálmi. Hann hóf feril
sinn með því að auglýsa að hann
ætlaði að auka gæði og verðmæti
fiskaflans svo inn munaði. Þessu
markmiði skyldi náð með því að
stórefla ferskfiskmatið. Samþykkt
vom ný lög sem kváðu á um víðara
starfssvið og öflugra eftirUt.
Hvemig tókst þetta í fram-
kvæmd? Þetta var aldrei fram-
kvæmt. Næst ætlaði fiskmatið, sem
er undir stjóm ráðherrans, að
leysa flest vandamál í sambandi við
ferskan fisk með því að taka upp
svokallað punktamat.
Punktamat hefði engan vanda
leyst en fjölga hefði þurft starfs-
mönnum um nokkur hxmdrað.
Hvílíkt raunsæi. Punktamatið var
tekið upp í litlum mæh en lagt af
aftur í skyndingu þegar hótanir
heyrðust um að flotanum yrði lagt
ef plágunni linnti ekki umsvifa-
laust.
Gæðastýring með tölvum
Þar næst átti að auka gæði
fiskaflans með því að taka upp ahs-
„Frágangur fisksins er stundum meö
þeim hætti að annaðhvort er um al-
gjöra vanþekkingu á undirstöðuatrið-
um fiskmeðferðar að ræða eða hrein
skemmdarverk.“
Heilbrigðisyfirvöld í Bretlandi hafa kvartað undan lélegum og óætum
fiski frá íslandi.
herjar gæðastýringu með tölvum.
Árið 1987 var vahð tíl framkvæmd-
anna og útnefnt ár öflugs starfs.
Þetta var rækhega auglýst, m.a.
með stórum veggspjöldum.
Hvemig tókst þetta í fram-
kvæmd? Andvana fæðing þar.
En nú taldi ráðherrann sig hafa
fundið töfralausnina. í stað þess að
bæta fiskmeðferð með því að stór-
efla ferskfiskmatið var lausnin nú
í því fólgin að leggja það niður og
hætta með öhu að gæðaflokka
ferskan fisk. í reynd hætti fiskmat-
ið öllum afskiptum af ferskum
fiski. Sextíu matsmenn, sem fylgd-
ust með ferskum fiski, vora látnir
hætta störfum.
Þessi breyting var rökstudd með
því að þannig tengdist verðákvörð-
un fisks betrn- gæöunum en það
leiddi aftur th betri fiskmeðferðar.
Þetta er óskhjanlegt ragl vegna
þess að með breytingunni var þvert
á móti hætt að verðleggja fisk í
samræmi við gæði en það hefur
leitt th lélegri fiskmeðferðar og
gæða.
Sé htið yfir framangreindar að-
gerðir er augljóst að þær einkenn-
ast af einstakri vanþekkingu á
vandamálum fiskmeðferðar og al-
gjöra ráðaleysi.
í öðrum greinum fiskmats er
svipaða sögu að segja. Á ráðherra-
ferh núverandi sjávarútvegsráð-
herra hafa t.d. starfað fjórir for-
stjórar við ríkisfiskmatið. Þetta er
algjört einsdæmi um ríkisstofnun
og lýsir í reynd mjög vel stefnuleys-
inu og hringlandamnn sem ein-
kennt hefur öh afskipti sjávarút-
vegsráðherra af þessum málum.
Þó svo að ráðherrann hafi tak-
markaða þekkingu á gæðamálum
er hitt verra að honum virðist ekki
hafa tekist að velja sér hæfa ráð-
gjafa.
Nýir möguleikar
Með tilkomu gámaflutninga
sköpuðust nýir möguleikar fyrir
sjávarútveginn. Séu þeir rétt nýttir
væri hægt að koma úrvalshráefni
á erlenda fiskmarkaði. Það er því
ömurlegt th þess að vita að gáma-
fiskurinn skuh að verulegu leyti
vera á neðstu gæðamörkum og það
vegna óráðsíu.
Það era ekki líkur á því að við
getrnn aukið fiskaflann á íslands-
miðum. Aihdn verðmætasköpun í
sjávarútvegi verður að byggjast á
auknum gæðum afurðanna en
grandvöhur þess er bætt fiskmeð-
ferð. Af langri starfsreynslu í sjáv-
arútvegi hef ég ekki trú á að vera-
legt átak verði gert í þessum efnum
án frumkvæðis eða virkrar þátt-
töku sjávarútvegsráðuneytisins og
Ríkismats sjávarafurða. Menn
skyldu þó ekki gera sér neinar von-
ir um slíkt nema th fiskmatsins
verði ráðnir menn sem hafa þekk-
ingu og reynslu af fiski og að hæfur
maður setjist í stólinn í sjávarút-
vegsráðuneytinu.
Pétur H. Ólafsson
Að „bjarga“
laxastofnum
í 5. hefti tímaritsins Norsk Fiske-
oppdrett 1989 er að fmna eftirfar-
andi skáletraða setningu í ritsmíð
eftir tvo norska vísindamenn: „Það
er með öðrum orðum miklu meiri
(skv. upplýsingum greinarinnar
um tíu sinnum meiri) erfðafræði-
legur munur milli tveggja einstakl-
inga sem valdir eru af handahófi
úr tilteknum laxastofni (laxá) en
milli meðaltalsfiska (gjennomsnits-
fisk) úr tveimur mismunandi stofn-
um (þar með töldum eldislaxi).“
Erfðavísar eggfruma
breytilegir
Hinn kunni skoski vísindamaður,
John E. Thorpe, hefur sýnt fram á
að innan hóps alsystkina, þ.e. seiða
af sömu hrygnunni, geta verið
breythegir eiginleikar, m.a. misjöfn
hæfni th að silfrast: Með sömu eldis-
aðferð náði hluti seiðanna sjó-
göngustærð og silfrun eftir að hafa
verið í eldi eitt srnnar en annar hluti
þurfti annað sumar í viðbót th að
ná sams konar þroskastigi.
Skýring þessara fyrirbæra er sú
að erfðavísar (gen) era ekki ein-
vöröungu breythegir frá einum
einstakhngi th annars í sama stofni
(laxá) heldur einnig frá einni egg-
frumu th annarrar eða einni svh-
framu th annarrar í einstökum
fiskum.
Þegar rætt er um einstaka laxa-
stofna, eins og t.d. Elhðaárstofn eða
Þverárstofn, er átt við laxa sem
snúa af hafi í þessar heimaár. Um
þetta era skýrar málvenjur. En
enda varla von. Framangreindar
thvitnanir sýna nefnhega að svo
mikhl arfgengur breytheiki er milh
einstaklinga í thtekinni laxá eða
thteknum „stofni" og einnig meðal
afkomenda einnar og sömu hrygnu
eða alsystkina að ótækt er að benda
á eða skhgreina einn eiginleika sem
einkennandi og óbreythegan fyrir
viðkomandi „stofn". Það er helst
að í tímans rás hafi straumhraði
ánna haft nokkur áhrif á útht og
sundfærni laxanna. Þar sem mikið
er um flúðir og fossa verða sterkir
sundlaxar, rennhegir með thtölu-
lega stóran sporð. Annars ganga í
sérhveija laxá misstórir fiskar, á
mismunandi tímum sumars.
Hvað á að frysta?
Athygli er hér vakin á framan-
KjaHarinn
Bjöm Jóhannesson
verkfræðingur
Meðalstærð laxa í Elliðaánum er minni en laxa i Þverá.
Að vísu er vitað að meðalstærð laxa í
Þverá, og einkum hámarksstærð, er
meiri en í Elliðaánum en miklu lengra
verður naumast komist í stofnskil-
greiningu.“
þegar spurt er nánar um sérein-
kenni þessara stofna verða svör
loðin. Áð vísu er vitað að meðal-
stærð laxa í Þverá, og einkum há-
marksstærð, er meiri en í Ehiðaán-
um en miklu lengra verður naum-
ast komist í stofnskhgreiningu
greindum staðreyndum vegna al-
menns áhuga á að vemda „vhlta
laxastofna", m.a. með því að hindra
að eldislax, sem sleppur úr sjókv-
íum, ehegar hafbeitarlax „spilh“
vhltum laxastofnum með svokah-
aðri „erfðamengun". Og það er
rætt um að „bjarga" slíkum „stofn-
um“ frá eyðileggingu með því að
djúpfrysta laxasvh uppi á Hvann-
eyri. Stangaveiðifélag Reykjavíkur
er meira að segja thbúiö að leggja
fram hálfa mhljón króna th styrkt-
ar slíku fyrirtæki.
Og þá má spyrja: Hvað ætla
mennirnir að „frysta"? Hvemig
ætla þeir að velja svh, t.d. úr Ehiða-
ánum, th að bjarga „stofni" þessar-
ar víðfrægu laxár frá spillingu
vegna aðkomufiska? Er nokkur
trygging fyrir því að fryst Hvann-
eyrarsvh, valin af thvfijun, skhi
betri afkomendum en svh úr að-
komu-hafbeitarlaxi, sem raunar er
„vhltur" lax genginn af hafi? Ég fæ
ekki séð að í hugmyndinni um
Hvanneyrarfrystingu sé „heh
brú“.
Björn Jóhannesson