Dagblaðið Vísir - DV - 13.01.1990, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1990.
Erlendbóksjá
MARGERY ALLINGHAM
á
Sígildar
glæpasögur
Sakamálasögur hafa mikið
breyst á tiltölulega skömmum
tíma. Það sést best við lestur
slíkra bókmennta eftir glæpa-
sagnahöfunda sem einkum voru
kunnir fram yfir miðbik aldar-
innar. Allnokkrar þeirra hafa
komið út í pappírskiljum að und-
anfömu í ritröð sígildra glæpa-
sagna hjá Penguin.
Josephine Tey er eitt af höfund-
amöfnum Elizabethar MacKint-
osh (1896-1952) sem samdi bæði
leikrit og vinsælar glæpasögur.
The Man in the Queue kom fyrst
út skömmu eftir miðja öldina, eða
árið 1953, og segir frá rannsókn
óvenjulegs morðmáls. Fórnar-
lambið er, eins og nafn sögunnar
gefur til kynna, myrt í langri biö-
röð fyrir utan leikhús nokkurt,
Þegar aðrir þeir sem í biðröðinni
em átta sig á því að maðurinn
er látinn er morðinginn á bak og
burt.
Grant lögregluforingi hjá Scot-
land Yard fær málið til meðferðar
og sagan greinir frá rannsókn
hans á málinu og yfirheyrslum.
Þetta er hefðbundin sakamála-
saga í gamla stílnum þar sem lög-
regluforinginn safnar vísbend-
ingum og leysir málið að lokum
án þess að þurfa að beita andleg-
um eða líkamlegum ofurkröftum.
Margery Allingham (1904-
1966), sem hóf rithöfundarferil
sinn aðeins sextán ára gömul, er
kunn fyrir fjölda sakamálasagna
um einkaspæjarann Albert
Campion en sú fyrsta þeirra kom
út árið 1928.
Mystery Mile er ein af elstu
Campion-sögunum (útgefin 1930).
Hér segir frá bandarískum dóm-
ara sem hefur hvað eftir annaö
sloppið lifandi frá morðtilraun-
um en fólk í kringum hann er
ekki jafnheppið. Dómarinn, sem
er á ferð á Englandi, kemst í
kynni við Campion sem útvegar
honum á leigu herrasetur á Myst-
ery Mile. Þetta er afskekktur
staður þar sem dómaranum ætti
að vera óhætt en líka þar gerast
ógnvænlegir atburðir. Svo fer að
sjálfsögðu að lokum að Campion,
sem er algjör andstæða harðsoö-
inna amerískra einkaspæjara,
leysir máliö.
Þótt viðfangsefni þessara bóka
séu morð, og stundum virðist fólk
reyndar falla eins og flugur, þá
er létt og afslappað yfirbragö á
sögunum. Það er óneitanlega til-
breyting frá hraða og harðneskju
spennusagna nútímans.
THE MAN IN THE QUEUE.
Höfundur: Josephine Tey.
MYSTERY MILE.
Höfundur: Margery Alllngham.
Penguin Ðooks, 1989.
THEMAN IN
THE QUEUE
n
70
2
jOSEPHINE TEY
Einkalíf í kast-
ljósi fjölmiðla
BurtonogTaylor
Þessi tvö nöfn svo rækilega sam-
tvinnuð um áratuga skeið að enn eru
þau gjarnan nefnd í sömu andránni.
Og ofurfrægð þeirra slík að enginn
er í minnsta vafa um við hvaða ein-
staklinga er átt.
Richard Burton lést árið 1984. Hann
náði ekki að verða sextugur. Ástæð-
an var fyrst og fremst langvarandi
ofdrykkja áfengis. Hann lifði hátt og
hratt. Slíkt háttalag er ekki vænlegt
til langra lífdaga.
Sonur kolanámumanns
Þaö er eitt af þeim ævintýrum sem
gerast ööru hvoru í raunveruleikan-
um að Richard Burton skyldi verða
slík ofurstjarna á himni kvikmynd-
anna og hins ljúfa lífs sem raun varð
á. Uppruni hans gaf í það minnsta
ekkert tilefni til að spá slíkpm frama.
Foreldrar hans, Jenkingshjónin sem
giftu sig á aðfangadag árið 1900, áttu
í sárafátækt þrettán börn á tuttugu
og sex árum. Richard var næstyngst-
ur, fæddur áriö 1925.
Faðirinn var drykkfelldur kola-
námumaður í fátæku héraði í Wales,
og móðirin lést þegar Richard var
tveggja ára. Úr slíkum jarðvegi
spratt sá maður sem varð flestum
öðrum frægari. Og ríkur í þokkabót.
Leiklistin til bjargar
Listhneigð er rík með velsku þjóð-
inni. Frásagnargáfa og dramatískt
hugarflúg var Richard í blóð borið.
Á unglingsárum hafði Phiiip Burton,
velskur kennari, mikil áhrif á að beina
Richard inn á braut leiklistar og bók-
mennta. Philip tók hann að sér, sá
honum fyrir skólagöngu og gaf honum
jafnvel ættamafn sitt, Burton.
Leiklistin náði heljartökum á Ric-
hard og varð honum til bjargar frá
fátæktinni. Hann hafði til að bera
glæsilegt útlit, frábæra rödd og ríka
leikgáfu sem gerði honum kleift að
vinna glæsilega leiksigra í erfiðum
hlutverkum í verkum eftir höfuð-
skáld eins og Shakespeare.
En það nægði honum ekki.
Margir hafa haldið því fram að Ric-
hard Burton hafi selt sálu sína. í stað
þess að lifa fyrir leikhstina hafi hann
fallið fyrir guði auðs og frægðar og
um leið eyðilagt sig sem listamann.
Lífsnautnamaður
í aldeilis frábærri ævisögu Burtons
eftir enska rithöfundinn og sjón-
varpsmanninn Melvyn Bragg kemur
skýrt fram aö þetta er mikil einföld-
un á staðreyndum.
Bragg hefur það fram yfir aðra sem
skrifað hafa um Richard Burton að
hann hafði aðgang að dagbókum og
minnisblöðum leikarans. Velska frá-
sagnarþráin var nefnilega afar rík í
Richard sem skráði reglulega í dag-
bækur hugsanir sínar og athafnir.
Þessi rit eru mikil að vöxtum og gefa
allt aðra mynd af hugðarefnum og
innviðum Richards en birtist í frá-
sögnum fjölmiðla af hinu ljúfa lífi
nautnamannsins, enda vitnar Bragg
óspart i dagbækurnar. Hann hefur
einnig talað við fjölda manna sem
höfðu kynni af leikaranum eða áttu
við hann samskipti af einu eða öðru
tagi.
Þetta, ásamt þekkingu Braggs á
leiklistarheiminum, gerir þessa ævi-
sögu svo forvitnilega. Hann segir
okkur ítarlega af þeim Richard Bur-
ton sem flestir þekkja - lífsnautna-
manninum sem var einkar djarftæk-
ur til víns og kvenna. En hann lýsir
einnig náið þeim hliðum mannsins
sem gjarnan fóru framhjá kastljósi
fjölmiðla - lestrarhestinum sem
hafði með sér tösku fulia af útvöldum
bókum hvert sem hann fór og velska
alþýðumannninum sem lagði eftir
því sem tök voru á rækt við uppruna
sinn og sýndi ættingjum og vinum
ómælda greiðasemi og hjálp.
í faðmi Elisabetar
En það fer auðvitað ekki hjá því
að verulegur hluti ævisögunnar fjalli
um ástríðuþrungin, stormasöm sam-
skipti Richards og Elisabetar Taylor.
Samdráttur þeirra meðan á gerð
kvikmyndarinnar um Kleópötru stóð
varð að vinsælu hneykslismáli.
Hjónaband þeirra gjörbreytti lífi Ric-
hards sem eftir það átti ekkert einka-
líf. Burton og Taylor voru almenn-
ingseign. Einkamál þeirra voru
fréttaefni víða um heim, hjónabandið
frá degi til dags í raun opinber sýning
sem almenningur lét sig varða eins
og um athafnir kóngafólks væri að
ræða.
En glæsilíf þeirra hafði sínar alvar-
legu, dökku hliðar. Bikar lífsnautn-
anna var drukkinn í botn svo að
heilsunni hrakaði. Sambúðin varð
um síðir of erfið fyrir þau bæði.
En þrátt fyrir skilnað og sambúð
þeirra með öðrum, slitnaði strengur-
inn á milli þeirra aldrei. Ekki aðeins
í hugum annarra, heldur einnig
þeirra sjálfra, voru Burton og Taylor
tengd óijúfanlegum böndum allt til
enda.
RICH. THE LIFE OF RICHARD BURTON.
Höfundur: Melvyn Bragg.
Coronet Books, 1989.
Metsölubækur
Bretland
Kiljur, skáldsögur:
1. Dick Francis:
THE EDGE.
2. Grant Naylor:
RED DWARF.
3. Oswald Wind:
THE GINGER TREE.
4. Rosamunde Pilcher
' THE SHELL SEEKERS.
5. G. Garcia Marquez:
LOVE IN THE TIME OF CHOLERA.
6. D. Adams:
THE LONG DARK TEATIME OF
THE SOUL.
7. Stephen King:
THE TOMMYKNOCKERS.
8. Len Delghton:
SPY HOOK.
9. Mary Stewart:
THORNYHOLD.
10. Philippa Qregory:
THE FAVOURED CHILD.
Rit almenns eölis:
1. Olles:
GILES CARTOONS.
2. THE BEST OF SUNDAY SPORT.
3. Paul Theroux:
RIDING THE IRON ROOSTER.
4. Clevetand Amory:
THE CAT WHO CAME FOR
CHRISTMAS.
8. Terry Pratchetk
THE UNADULTERATED CAT.
6. Stephen Plle:
THE RETURN OF HEROIC FAIL-
URES.
7. Lenny Henry:
LENNY HENRY S WELL-HARD
PAPERBACK.
8. Kelth Floyd:
FLOYD’S AMERICAN PIE.
9. Anton Moeimann:
COOKtNG WITH MOSIMANN.
10. RoBemary Contey:
COMPLETE HIP & Thlgh Dlet.
(Byggt é The Sunday Tlmes)
Bandaríkin
Metsölukiljur:
1. Sidney Sheldon:
THE SANDS OF TIME.
2. Roeamunde Pílcher:
THE SHELL SEEKERS.
3. Lawrence Sanders:
STOLEN BLESSINGS.
4. Tony Hillerman:
A THIEF OF TIME.
5. Slephen Kíng:
THE DRAWING OF THE THREE.
8. Margaret Atwood:
CArS EYE.
7. Johanna Lindsey:
SAVAGETHUNDER.
8. Larry McMurtry:
ANYTHING FOR BILLY.
9. Mary Stewart:
THORNYHOLD.
10. Jack Higglns:
A SEASON IN HELL.
11. Dean R. Koontz:
MIDNIGHT.
12. Tom Clancy:
THE CAROINAL OF THE KRELML-
IN.
13. Jeffrey Archer:
A TWIST IN THE TALE.
14. Anne Tyler:
BREATHING LESSONS.
15. Julia Ecklar:
THE KOBAYASHI MARU.
Rít atmenns eðlis:
1. Robert Fulghum:
ALL I REALLY NEED TO KNOW I
LEARNED IN KINDERGARTEN.
2. Cleveland Amory:
THE CAT WHO CAME FOR
CHRISTMAS.
3. Joseph Wambaugh:
THE BLOODING.
4. Graco Catalano:
NEW KIDS ON THE BLOCK.
5. George Burns:
GRACIE.
6. Ann Rule:
SMALL SACRIFICES.
7. Jooeph Campbell/Bill Moyers:
THE POWER OF MYTH.
8. M. Scott Peck:
THE ROAD LESS TRAVELED.
9. Joe McGinníss:
BLIND FAITH.
10. James Gleick:
CHAOS.
11. Bernle S. Slegel;
LOVE, MEDICINE & MIRACLES.
(Byggt á New York Times Book Review)
Umsjón: Elías Snæland Jónsson
Nordahl Grieg
Alþjóðlegasti rithöfundur
Norðmanna á öldinni, eldhuginn
Nordahl Grieg, lifði sterkar með
umbrotasamri samtíð sinni en
flest önnur skáld. Heimur í upp-
lausn og endurreisn var sjálfkjör-
inn vettvangur hans: Kína á áta-
katímum á þriöja áratugnum, þar
sem hann kynntist Búkarín,
Spánn í helgreipum borgarastyrj-
aldar, Rússland þegar byltingin
var að éta bömin sín í pólitískum
réttarhöldum Stalíns. Á árum
heimsstríðsins tók hann þátt í
norsku andspymunni, dvaldi
með félögum sínum á Englandi,
í Kanada og á íslandi þar til hann
lét lífið í sprengjuflugvél banda-
manna yfir Berlín 1943.
Eins og fram kemur í þessari
nýju, fróðlegu og vel gerðu ævi-
sögu eftir Edvard Hoem var
Nordahl Grieg ávallt í leit að
málstað sem gæti gefið lífi hans
og starfi raunverulegan tilgang.
Hann var í senn blaðamaður, sí-
fellt á faraldsfæti, umdeilt leik-
ritaskáld, ljóðskáld og skáld-
sagnahöfundur og náði veruleg-
um árangri á öllum þeim sviöum.
Qg aö lokum fann hann málstað,
baráttuna gegn fasismanum, sem
um síöir kostaði hann lífið sjálft.
TIL UNGDOMMEN. NORDAHL
GRIEGS LIV.
Höfundur: Edvard Hoem.
Gyldendal Norsk Forlag, 1989.
Svikavefur
Með fyrstu skáldsögu sinni, Ipc-
ress File, fór Len Deighton nýjar
leiðir í njósnasagnagerð. Hann
leiddi lesandann inn í svikula
veröld njósnahreyfinganna þar
sem nánasti samstarfsmaður, eða
þá yfirmaður, getur alveg eins
verið í þjónustu andstæðinganna.
Sagan náði miklum vinsældum.
Síðan hefur Deighton og fleiri
enskir rithöfundar samið fjölda
sagna um þennan görótta njósna-
heim.
Síðustu árin hefur Deighton
skrifað röð skáldsagna um enska
leyniþjónustumanninn Bemard
Samson og svikarana allt í kring-
um hann. Sjónvarpsþáttaröð,
sem nú er sýnd hér á landi, hefur
verið gerð eftir þremur fyrstu
sögunum (Berlin Game, Mexico
Set, London Match).
Spy Hook er fyrsta sagan í nýrri
þrennu um Samson, andstæðinga
hans og semherja í bresku leyni-
þjónustunni. Hún er af sama toga
og fyrri bækumar. Samson reyn-
ir að aíhjúpa það sem hann telur
vera sviksamlegt ráðabmgg eigin
yfirmanna. Það er hins vegar
stundum erfitt að greina hver er
að blekkja hvern í njósnaveröld
þar sem fátt er sem sýnist.
SPY HOÓK.
Höfundur: Len Doighton.
Grafton Books, 1989.