Dagblaðið Vísir - DV - 21.04.1990, Page 11

LAUGARDAGUR 21. APRIL 1990.
11
Kvennaskólahús
verður danshús
„hugsjónum“ sínum, stjórnmála-
mönnunum til framdráttar.
Hallgrímur
Benediktsson
Reykjavik fyrr og nú
„Kynslóðir koma - kynslóðir
fara..syngja menn eins og ekk-
ert sé sjálfsagðara, en hvenær kem-
ur og fer ein kynslóð og hvað er
það öðru fremur sem greinir eina
kynslóð frá annarri?
Kynslóðir
öldurhúsanna
Við þessum spumingum er auð-
vitað ekkert eitt einhlítt svar. En
þegar hugaö er að kynslóðaskipt-
um hér í höfuðborginni dettur mér
oft í hug svar við þessum spurning-
um sem er áreiöanlega ekkert vit-
lausara en hvað annað: Það eru
auðvitað upphaf og endalok vin-
sælla skemmtistaða höfuðborgar-
innar sem skipta Reykvíkingum í
kynslóðir. Við gætum þá talað um
Báru-kynslóðina, kynslóð Mjólkur-
félagshússins og Vetrargarðsins,
Glaumbæjarkynslóðina og síðast
en ekki síst kynslóð Sjálfstæðis-
hússins, Sigtúns, eða gamla Sig-
túns, eins og það var nefnt eftir að
þar lagðist af skemmtanahald laust
eftir 1970.
Þeir sem á sínum tíma sóttu dans-
leiki og aðrar skemmtanir í Sjálf-
stæðishúsið við Austurvöll eru yf-
irleitt á einu máli um það að húsið
hafi verið með vinalegustu og hlý-
legustu skemmtistöðum borgar-
innar. Sjálfur steig ég þar fyrstu
sporin á hálum ís skemmtanalífs-
ins á jólatrésskemmtunum Varðar-
félagsins á miðjum sjötta áratugn-
um.
PállogÞóraMelsted
En þetta gamla hús, sem enn
stendur og er fyrir miðju gömlu
myndarinnar, hefur á sinni hundr-
að og tólf ára ævi afrekað fleira en
aö skjóta skjólshúsi yfir dansglaða
Reykvíkinga.
Fyrstur reisti þama hús Hannes
St. Johnsen kaupmaður árið 1835.
Húsið stóð á horni Thorvaldsens-
strætis og Kæmnergötu sem síðan
var nefnd Vallarstræti.
Páll Melsted keypti húsið 1846 og
bjó þar til dauðadags en hann lést
níutíu og sjö ára gamall árið 1910.
Páll var sagnfræðingur, sýslumað-
ur, málflutningsmaður við Lands-
Skömmu eftir lát Páls keypti
Hallgrímur Benediktsson stór-
kaupmaður húsið en þar var fyrir-
tæki hans til húsa og heimili hans
á ámnum 1915-1928. Þar er því
fæddur og ahnn upp fyrstu árin
sonur Hallgríms, Geir, einn vinsæl-
asti borgarstjóri Reykvíkinga, síð-
ar formaður Sjálfstæðisflokksins
og forsætisráðherra og nú seðla-
bankastjóri. ,
Sjálfstæðishúsið
Sjálfstæðisflokkurinn keypti
húsið 1941 og fjórum árum síðar
var það stækkað til vesturs og því
breytt verulega, m.a. múrhúðaö og
settir í það nýir gluggar. Við það
missti húsið sín svipmestu ein-
kenni.
Flokkurinn flutti starfsemi sína í
húsið 1946 en hún hafði áður verið
í Varðarhúsinu á horni Kalkofns-
vegar og Tryggvagötu. Lengst af
sáu sjálfstæðismenn sjálfir um
veitingarekstur í húsinu, eða til
1963, en þeir seldu húsið 1968. Þar
var þó veitingarekstur nokkm
lengur.
Auk þess sem dansað var í Sjálf-
stæðishúsinu á árnnurn eftir stríð
fóru þar fram annars konar
skemmtanir af ýmsum toga en þar
ber sennilega hæst revíurnar í lok
fimmta áratugarins sem þeir Har-
aldur Á. Sigurðsson, Indriði Waage
og Tómas Guðmundsson gerðu
ódauðlegar.
Þá vora löngum haldnir líflegir
fundir í húsinu á þessum árum sem
oft voru mjög vel sóttir. Ungir sjálf-
stæðismenn buðu þangað pólitísk-
um andstæðingum í kappræður og
Stúdentafélagið hélt þar borgara-
fundi um hitamál líðandi stundar.
Má þar meðal annars nefna frægan
kappræðufund um ljóðaformið í
kjölfar atómskáldskapar. En nú er
hún Snorrabúð stekkur, enda hef-
ur Póstur og sími verið með mötu-
neyti í húsinu til skamms tíma
a.m.k.
Ljósmynd: Sigfús Eymundsson - Ljósmynd Þjóðminjasafnsins
Umsjón:
Kjartan Gunnar
Kjartansson
yfirdóminn, ritstjóri og kennari við
Lærða skólann. Hann var spnur
Páls Melsted amtmanns og Önnu
Sigríðar, dóttur Stefáns Þórarins-
sonar amtmanns, ættföður Thorar-
ensenættarinnar.
Lengst af bjó Páll við Thorvald-
sensstræti með seinni konu sinni,
Þóru Melsted, dóttur Gríms Jóns-
sonar amtmanns á Möðruvöllum.
Kvennaskólinn
í Reykjavík
Þóra og Páll voru helstu hvata-
og stuðningsmenn að stofnun
Kvennaskólans í Reykjavík. Skól-
inn var stofnaður í húsi þeirra 1874
og rekinn þar til 1909 er hann flutti
í núverandi húsnæði sitt, þá ný-
byggt, við Fríkirkjuveg.
Arið 1878 létu þau Melsted-hjónin
DV-mynd Hanna
rífa húsið sitt og byggja annað mun
stærra, fyrst og fremst með þarfir
og hagsmuni skólans í huga. Nýja
húsið, sem enn stendur, þótti eitt
hið glæsilegasta í Reykjavík á þeim
árum. Voru í því átján herbergi
sem flest voru notuð sem skólastof-
ur og heimavist námsmeyjanna.
Húsið var áþekkt öðru frægu
húsi í bænum, Amtmannshúsinu
viö Ingólfsstræti, upp af Amt-
mannsstígnum, en höfundur
beggja húsanna og byggingameist-
ari var Helgi Helgason, tónhstar-
maður og helsti smiður bæjarbúa
um þær mundir. Bæði húsin eru
góð dæmi um svonefnda íslenska
nýklassík í byggingarlist.
Þau Melsted-hjónin lögðu á sig
þungar íjárskuldbindingar við
byggingu hússins og unnu jafn-
framt þrotlaust en illa launað starf
fyrir framgang skólans. Óeigin-
gjarnt hugsjónastarf þeirra á því
erindi til stjórnmálamanna nútím-
ans sem sliga skattborgara með
Vísnaþáttur
Hjarta mitt varð heitt af þrá
„Ástin deyr aldrei eðlilegum
dauða. Hún deyr vegna þess að við
vitum ekki hvemig við eigum að
endumýja uppsprettu hennar, hún
deyr vegna bhndu, mistaka og svika.
Hún deyr af sjúkdómum og sárum.
Henni hnignar en hún deyr aldrei
eðhlegum dauða. Hvern þann sem
hefur elskað má saka um að hafa
myrt ást sína.“
Það er fransk-ameríska skáldkon-
an Anais Nin sem komst þannig að
orði og ætla má að hún hafi vitað
hvað hún var að segja þar sem ástin
hefur verið meginviðfangsefnið í
skrifum hennar.
En víst er óþarfi að leita út fyrir
landsteinana í þessum efnum; ís-
lensku skáldin eru ekki eftirbátar
annarra þegar ástin er annars vegar.
Friðrik Hansen á Sauðárkróki minn-
ist hðinna unaðsstunda:
Hjarta mitt varð heitt af þrá,
himinninn blár af vonum,
ástardýrð í augum lá,
eldrn- í faðmlögonum.
Grímur Sigurðsson frá Jökulsá,
smiður og verslunarmaður á Akur-
eyri, hefur orðið fyrir áþekkri
reynslu ef marka má eftirfarandi
stöku hans:
Stjörnur eygði eg í kvöld
undir dökkum baugum.
Hugann gæti ég heha öld
helgað slíkum augum.
„Ejarlægðin gerir fjöllin blá og
mennina mikla“ og aðskilnaður, sé
hann ekki of langur, eykur ástina.
Hahdóra B. Björnsson skáldkona lýs-
ir áhrifum aðskhnaðarins þannig:
Vhdi ég th þín veginn finna
- vorið fór á burt með þér.
Þú ert mér fjarri einhvers staðar,
einhvers staðar íjarri mér.
Þó ég leiti um heiminn hálfan
hvergi ber þig fyrir mig.
Leggi ég bara augun aftur
engan sé ég nema þig.
Ragnar Ásgeirsson garðyrkjuráðu-
nautur orti th stúlku á gamlárskvöld
1915:
Þú ert eins og eg hef séð
öllum konum betri,
og getur blíðu brosi með
breytt í sumar vetri.
Þórarinn Sveinsson, bóndi í Kha-
koti í Norður-Þingeyjarsýslu, orti um
kaupamann og kaupakonu sem tahð
var að gæfu hvort öðru hýrt auga:
Hverfur bölvun, titrar taug,
týrir í fölvum runnum,
Vísnaþáttur
Torfi Jónsson
þegar Sölvi og Sigurlaug
saman hvölfa munnum.
Ástin séð frá sjónarhóh Gísla Ól-
afsspnar frá Eiríksstöðum:
Ástin hvetur andans mátt
öhum metum vogar.
Hjartað getur aldrei átt
eld sem betur logar.
Fyrsta ástin, æskuástin, hefur orð-
ið mörgu skáldinu að yrkisefni. Guð-
mundur Böðvarsson, bóndi og skáld
á Kirkjubóh:
Hehl þeim er sína ungu ást
man ætíð fölskvalaust.
Þá sveipar vorsins sólskinsdýrð
hið silfurgráa haust.
Og Höskuldur Einarsson frá Vatns-
homi tekur í sama streng:
Sporin gleymast, munir mást,
manna eymist gengi.
Vorin heima, æskuást,
ýmsa dreymir lengi.
En það eru ekki allir sem sætta sig
við minningarnar einar. Þorbjörn
Kristinsson á Akureyri:
Kvöldið, sem ég kvaddi þig
kostar heldur mikið,
ef að lifið lætur mig
líða fyrir vikið.
Væri ekki ráð, þegar svo er komið,
að hafa hhðsjón af kveðskap Kristj-
áns frá Djúpalæk sem hann orti th
konu er var í þingum við geistlegrar
stéttar mann:
Vhtu hlýða, hrundin fríða,
hausts í bhðum þey.
Styijar bíð ég, bögur smíða,
bænir þýða ei.
Temur lund við ógn og undur
ævistundin fleyg.
Drottins hunda hendir stundum
hras um sprund og veig.
Fár af hreysti rönd við reisti
röddu freistinga.
Þetta veistu vel og treystu
vart þeim geistlega.
Samt ei eldinn eftir teldu
eða dveldu spor.
Komdu heldur hér og fehdu
hug í kveld th vor.
Skyldi ekki eitthvað svipað bafö
vakað fyrir Þórólfi Jónassyni frá
Hraunkoti þegar hann kvað:
Dvínar máttur, dagur þver,
dísin hátta bráðum fer.
Ljóðaþáttum lokið er,
ljúft er að nátta sig hjá þér.
Og eftir að hafa velt framansögðu
nógu vel og lengi fyrir sér gæti niður-
staðan orðið eitthvað svipuð og hjá
manninum sem sagði: „og hnuggin
tárast einhver yngismeyja / ef ég
skyldi lifa þaö að deyja“.
Torfi Jónsson