Dagblaðið Vísir - DV - 05.05.1990, Blaðsíða 22

LAUGARDAGUR 5. MAÍ 1990.
Aöfaranótt 10. maí 1940 gekk bresk-
ur her á land í Reykjavík og hertók
höfuðstaðinn öllum að óvörum.
Borgarbúar, sem sváfu svefni
hinna réttlátu, rétt rumskuðu þeg-
ar þeir heyrðu flugvélagný laust
fyrir klukkan fjögur. Gnýrinn staf-
aði frá lítilli breskri herflugvél sem
varpaði flugmiðum yfir borgina
þar sem tilkynnt var koma breska
hersins. Um fimmleytiö renndi
breskur tundurspillir upp að gamla
hafnarbakkanum og fyrstu Bret-
arnir stigu á land. Tveir íslenskir
togararar, Sindri og Gyllir, og einn
breskur, Faraday, voru umsvifa-
laust gerðir að herflutningatækj-
um til flutninga á hergögnum úr
þeim skipum sem enn lágu á ytri
höfninni.
Fyrstu hermennirnir sem stigu á
íslenska jörð þennan örlagaríka
dag fórp rakleiðis að bústað þýska
ræðismannsins við Túngötu og
tóku hann höndum. Annar hópur
hertók Landsímahúsið, þar sem
útvarpið var einnig til húsa. Dyr
hússins voru brotnar upp af her-
manni vopnuðum exi og streymdi
herliðið um húsið. Allar luktar dyr
voru brotnar niður með þessari
sömu exi eða þar til Jón Eyþórsson
veðurfræðingur spurði hvort ekki
væri betra að nota sína lykla. Borg-
in var símasambandslaus fram til
tvö síðdegis og hádegisútvarp féll
niður.
Hervöröur um
helstu byggingar
Hermenn voru fluttir á land fram
eftir morgni og dreifðust þeir um
borgina. Á þeirri stundu vissu
næsta fáir hvert þeir fóru eða hvort
þeir voru fluttir út fyrir borgar-
mörkin en fyrstu fréttir hermdu
að herinn hefði búiö um sig við
Sandskeið og Hvalfjörð. Hervörður
var settur við helstu vegi út úr
bænum og litu þeir eftir farþegum
í bifreiðum.
Hervörður var settur um Loft-
skeytastöðina, pósthúsið, Herkast-
alann og Hótel Heklu, en á þessum
tveimur gististöðum bjó fjöldi Þjóð-
verja, svo og við hús þýska ræðis-
mannsins. Þjóðverjarnir voru
handteknir og fluttir um borð í
bresku herskipin sem lágu á sund-
unum. Herinn lagði undir sig Hótel
Borg, Hótel ísland var gert að
sjúkrastöð Rauða krossins, Hafn-
arhúsið gert að bækistöð og hálf-
klárað Þjóðleikhús gert að birgða-
geymslu.
Tvö þúsund
hermenn
Á þessum fyrsta degi var ekkert
vitaö um fjölda hermanna sem
gengu á land. Fréttir dagblaða segja
að þar hafi þúsundir veriö á ferð
en hið rétta var að tvö þúsund
manna lið hernam landið á nokkr-
um klukkutímum. íslendingar of-
mátu fjöldann og gerði breska
hernámsliðið lítið í því að leiðrétta
þann misskilning.
Ekki mætti hernámsliðið mót-
spyrnu afhálfu landans. ÞeirReyk-
víkingar sem söfnuðust saman á
hafnarbakkanum þennan morgun
voru þar fyrir forvitni sakir. Eng-
inn Reykvíkingur átti von á þess-
um atburðum en ekki mátti ráða á
svip nokkurs hvort honum líkaði
betur eða verr. Fljótlega heyrðust
þær raddir að af tvennu illu væri
Bretinn betri en Þjóðveijinn. Síðar
um daginn bárust þær fréttir frá
Evrópu aö Þjóðverjar hefðu ráðist
inn í Holland og Belgíu og þar log-
aði allt í bardögum.
Ríkisstjórnin
mótmælir
Breski sendiherrann gekk á fund
ríkisstjómarinnar klukkán 11 að
morgni hernámsdagsins. Var því
heitið að hemámsliöið færi strax
og óhætt þætti og aö það myndi
ekki hlutast til um innanríkismál
landsins. Ríkisstjómin mótmælti
hemáminu og skerðingu á fullveldi
og hlutleysi landsins. Klukkan
hálfníu um kvöldið talaði Hermann
Jónasson forsætisráðherra í út-
Hermenn marsera eftir Hafnarstrætinu f Reykjavík.
varpið og sagði frá fundi ríkis-
stjórnarinnar með breska sendi-
herranum. Eftir ýmsar útskýring-
ar forsætisráðherra á undangengn-
um atburðum lauk hann máh sínu
á því að biðja þjóðina að halda ró
sinni og líta á Bretana sem gesti
og sýna þeim kurteisi í hvívetna
líkt og öðrum gestum.
Með tilkomu breska hernáms-
liðsins breyttist daglegt líf landans
en fáa óraði fyrir þeim gífurlegu
breytingum sem áttu eftir að verða
hjá þessari litlu þjóö er leið á stríð-
ið. íslendingar höfðu nú dregist inn
í átök þjóða sem enginn vissi hvort
og hvenær tækju enda. Almenningi
vom fljótlega settar ýmsar skorður
sem hann átti ekki að venjast,
veiðasvæðum og sighngaleiðum
var lokað og þegar her var sestur
að í landinu jókst hættan á loftárás-
um af hendi óvinarins.
Hernámið
reyndist gullnáma
Hernámið reyndist mörgum hin
mesta gullnáma og flestir sem
vettlingi gátu valdið reyndu að
þéna á hernáminu. Atvinnuleysi
hafði verið viðloðandi í borginni
en allt í einu var vinnuframboð
nóg. Karlar grófu skurði, lögðu
vegi og flugbrautir á meðan konur
þvoðu þvotta af hreinlátum her-
mönnum. Bretaþvotturinn varð
Börnin vildu vita eitthvað um þessa einkennisbúnu kalla.
Fimmtíu ár frá
hemáminu
Vélbyssur og hermenn við Herkastalann í Reykjavík. Vegfarendur horfa
á striðsmennina í hálfgerðri forundran.
fljótlega þyrnir í augum margra
sem héldu því fram að Reykjavík-
urdætur gerðu ýmislegt fleira fyrir
breska hermenn en þvo af þeim.
Forvitni almennings
Hins vegar þóttu þessi fyrstu sýn-
ishorn breska herveldisins ekkert
sérstaklega burðug. Hermennirnir
voru margir hverjir helst til past-
urslegir að mati íslendinga og aug-
sýnilega var ekki rjómi herveldis-
ins hér á ferð. Liðið var illa og fá-
tæklega útbúið, undirbúningur
flausturslegur og hergögnin
ævagömul en glöggir íslendingar
sáu þessi atriði fljótt út. Þetta kæfði
samt ekki forvitni reykvískra
stúlkna sem litu á hermennina út
undan sér. Daginn eftir, þann 11.
maí, er eitt dagblaöanna farið að
hamra á siðgæðinu. Talað er um
að almenningur hafi safnast saman
utan um hermennina og þó sér-
staklega stúlkur sem gerðust helst
til nærgöngular við dátana. For-
vitnin var ekki síst hjá börnum
bæjarins sem fengu hér nýtt inn-
legg i leiki sína. Hvaö um það, her-
ihn var kominn til að vera á meðan
stríðsástand varði og flestir tóku
þá afstöðu að gera sér þaö að góðu.
Þjóðfélagsbreytingarnar sem
fylgdu í kjölfarið urðu til þess að
ekkert varð eins og áður. -JJ
Heimild:
Dagblöðin og bókin Ástandið.