Dagblaðið Vísir - DV - 12.05.1990, Side 12

12
LAUGARDAGUR 12. MAÍ 1990.
Erlendbóksjá
VANISH
IN AN INSTANT
MARGARET MILLAR
á
Tvær gamlar
Stíll og efni sakamálasagna hef-
ur tekið gífurlegum breytingum
síðustu áratugina. Það sést ljós-
lega við lestur nokkurra þeirra
spennusagna frá miðbiki aldar-
innar sem Penguin-forlagið er
farið að gefa út á ný.
Sumar þessarra sagna bera
aldrinum augljós merki. Það á til
dæmis við um Silkisokkamorðin
eftir Anthony Berkeley, en hún
kom fyrst út fyrir um fimmtíu
árum. Söguhetjan, Roger Sher-
ingham að nafni, er sjentilmaður
og áhugaspæjari sem leysir
morðgátur.
Sú þraut, sem hann fæst við að
þessu sinni, varðar nokkrar ung-
ar stúlkur sem virðast allar hafa
hengt sig í öðrum silkisokknum
sínum. En eins og nafn bókarinn-
ar gefur til kynna er alls ekki um
sjálfsmorð að ræða heldur morð
og Roger kemur lögreglunni til
aðstoðar við að upplýsa máliö.
Það verður að segja eins og er
að sagan er harla barnaleg, Roger
þessi eins og blábjáni, plottið aug-
ljóst og aðferð áhugaspæjarans
við að knýja fram játningu kjána-
leg. Á fyrri hluta aldarinnar var
gefm út kássa af svona sögum en
þær hafa dagað uppi við breyttan
tíðaranda og stíl.
Vanish in an Instant eftir amer-
íska rithöfundinn Margaret Mill-
ar, sem samdi fjölda spennusagna
og skrifaði kvikmyndahandrit, er
frá árinu 1952 en gæti engu að
síður verið skrifuð í nútímanum.
Þetta er vel samin morðsaga, per-
sónurnar eru forvitnilegar og
söguþráðurinn raunsær og
spennandi.
Sagan gerist í smábæ skammt
frá Detroit. Kvennamaðurinn
Claude Margolis finnst myrtur
og Virginia Barkeley, sem Mar-
golis átti vingott við, finnst
dauðadrukkin skammt frá og er
handtekin grunuð ummorðið. En
fljótlega játar ungur maður, sem
er að dauða kominn vegna sjúk-
dóms, á sig morðið. Er hann sek-
ur? Eða var hann fenginn til að
játa á sig morðið fyrir einhvern
annan?
Höfundurinn vinnur vel úr
þessum söguþræði. Endaiokin
koma nokkuð á óvart en eru engu
að síður sannfærandi. Þetta er
spennusaga sem hægt er að mæla
með.
VANISH IN AN INSTANT.
Höfundur: Margaret Millar.
THE SILK STOCKING MURDERS. Höf-
undur: Anthony Berkeley.
Penguin Books, 1990.
THE SILK STOCKING
MURDERS
ANTHONY BERKELEY
Lykilhlutyerk Blunts
í moldvörpuneti KGB
Allt frá því á millistríðsárunum
hefur breska leyniþjónustan verið
eins og gatasigti. Um tíma var jafn-
vel gantast með það vestanhafs að
öruggasta leiðin til að koma ein-
hverjum upplýsingum austur fyrir
járntjald væri að segja Bretum frá
þeim.
Sovétmönnum datt það snjallræði
í hug síðla á þriðja áratugnum að
leita njósnaraefna í þeim mennta-
stofnunum þaðan sem breska stjórn-
sýslan sótti sína bestu menn, háskól-
unum í Cambridge og Oxford. Að-
ferðin var alltaf sú sama, að ná til
ungra manna sem áttu góða framtíð
fyrir sér, snúa þeim til kommúnisma
eða fá þá til þess að vinna fyrir Sovét-
ríkin af öðrum ástæðum. Láta þá
leyna skoðunum sínum og hlutverki,
helst gerast hægrisinnaðir opinber-
lega, og hefja gönguna upp metorða-
stigann einkum í leyniþjónustunni
og utanríkisráðuneytinu. Hér var
fjárfest til framtíðar og reiknað með
að þessir ungu menn kæmu aö gagni
sem njósnarar mörgum árum síðar,
sem og varð.
Cambridge-hópurinn
KGB varð sérlega vel ágengt í Cam-
bridge. Margt hefur verið skrifað um
Cambridge-njósnarana sem mokuðu
upplýsingum í Sovétmenn um ára-
tuga skeið. Burgess og MacLean, sem
störfuðu einkum í utanríkisþjón-
ustunni, og Kim Philby sem varð
háttsettur í leyniþjónustunni, flúðu
að lokum til Sovétríkjanna, en Ant-
hony Blunt, sem starfaði í leyniþjón-
ustunni á stríðsárunum hélt kyrru
fyrir í heimalandi sínu, varð ráðgjafi
hennar hátignar í öllu því sem snerti
listaverkaeign krúnunnar og var aðl-
aður fyrir vikið. Þegar upp komst
um njósnastarfsemi hans tókst hon-
um að semja um sakaruppgjör gegn
því að veita upplýsingar sem hann
svo gerði að mjög takmörkuðu leyti.
Stífar kenningar hafa verið á lofti
um mun fleiri háttsettar KGB-mold-
vörpur og var þeirra lengi leitaö inn-
an leyniþjónustunnar eins og fram
hefur komið meðal annars í hinni
kunnu bók Spycatcher eftir njósna-
veiðarann Peter Wright, en þá bók
gerði breska ríkisstjórnin miklar en
árangurslausar tilraunir til að
stöðva.
Anthony Blunt: lykilmaður í njósna-
hring KGB í Bretlandi?
Blunt höfuðpaur
John Costello, sem reyndar stund-
aði sjálfur nám í Cambridge, leitar
að rótum þessarar sovésku mold-
vörpustarfsemi í nýrri bók sinni,
Mask of Treachery, og kemst að nýj-
um niðurstöðum meðal annars um
mikilvægi Blunts í Cambridge-
hringnum svokallaða. Hann byggir á
grunni annarra höfunda, sem hafa
ritað ítarlega um þessi njósnamál,
en hefur til viðbótar margt skjala
sem breskir leyniþjónustumenn
sendu á sínum tíma til kollega sinna
í Bandaríkjunum. Þeim gögnum hef-
ur hann náð vegna bandarískra laga
um upplýsingaskyldu stjórnvalda.
Þessi skjöl eru enn algjört leyndar-
mál í Bretlandi.
Costello sýnir fram á að Blunt hafi
síður en svo verið aukapersóna í
þessum njósnahring eins og hann
hafi sjálfur gefið í skyn. Þvert á móti
hafi hann gegnt þar lykilhlutverki
og meðal annars aflað nýrra njósn-
ara.
Höfundurinn fjallar mjög ítarlega
um ástand mála í Cambridge á árun-
um um og upp úr 1930 þegar Sovét-
menn voru hvað atkvæðamestir í
mannaveiðum sínum og reynir aö
skýra hvers vegna Blunt og félagar
hans gerðust sovéskir njósnarar.
Fleiri moldvörpur
Hér er einnig ítarlega rakið hversu
seint og illa yfirmenn leyniþjón-
ustunnar brugðust við ljósum vís-
bendingum um starfsemi sovésku
moldvarpanna. Leiddar eru getur að
því að fleiri háttsettir yfirmenn hafi
verið á mála hjá Rússum og böndin
hafa sérstaklega borist að einum
þeirra sem hingað til hefur af flestum
verið hafinn yfir allan grun.
Þetta er vel skrifuð frásögn og þótt
margar bækur hafi verið ritaðar um
sama efni á undanfórnum árum og
áratugum þá hefur þessi ýmislegt
nýtt fram að færa.
MASK OF TREACHERY.
Höfundur: John Costello.
Warner Books, 1990.
Metsölubækur
Bretland
Kiljur, skáldsögur:
1. P. D. James:
DEVICES AND DESIRES.
2. Ruth Rendetl:
THE BRIDESMAID.
3. Ellis Poters:
THE HERETIC'S APPRENTICE.
4. Tom Clancy:
THE HUNT FOR RED OCTOBER.
5. Carol Ctewlow:
A WOMAN’S GUIDE TO
ADULTERY.
6. Frederlck Forsyth:
THE NEGOTIATOR.
7. Calherine Cookson:
THE HARROGATE SECRET.
S. Jack Hlggins:
A SEASON IN HELL.
9. Tlm Sebafillan
SPY SHADOW.
10. Thomas Harris;
THE SILENCE OF THE LAMBS.
Rit almenns eðlis:
1. Bill Frindalt:
PLAYFAIR CRICKET ANNUAL
1990.
2. Rosemary Conley:
INCH-LOSS PLAN.
3. Rosemary Conley:
COMPLETE HIP & Thlgh Diet.
4. Peter Mayle:
A YEAR IN PROVENCE.
5. GARDENS OF ENGLAND & WALES
1990.
6. Ludovic Kennedy:
ON MY WAY TO THE CLUB.
7. S. Alcock:
HISTORIC HOUSES, CASTLES &
GARDENS.
8. Callan Plnckney:
CALLANETICS COUNTDOWN.
9. Vatentina Harris:
ITAUAN REGIONAL COOKERY.
10. Bill Watteraon:
CALVIN & HOBBES: WEIRDOS
FROM ANOTHER PLANET.
(Byggt é The Sunday Times)
Bandaríkin
Metsölukiljur:
1. Dean R. Koontz:
THE SERVANTS OF TWILIGHT.
2. Frederlck Forsyth:
THE NEGOTIATOR.
3. Tom Clancy:
THE HUNT FOR RED OCTOBER.
4. Judith McNaught:
ALMOST HEAVEN.
5. B.B. Hliler:
TEENAGE MUTANT NINJA
TURTLES.
6. Janet Dailey:
RIVALS.
7. John Sandford:
RULES OF PREY.
8. Daníelie Steel:
STAR.
9. Phyllia A. Whítnoy:
RAINBOW IN THE MIST.
10. Eugenia Price:
STRANGER IN SAVANNAH.
11. Wllliam Golding:
LORD OF THE FLIES.
12. Carolyn Clowes:
THE PANDORA PRINCIPLE.
13. Dana Fuller Roea:
OKLAHOMA PRIOE.
14. Jacquellne Brlskln:
THE NAKED HEART.
15. Sue Grafton:
„F“ IS FOR FUGITIVE.
Ril almenns eðlis:
1. Robert Fulghum:
ALL I REALLY NEED TO KNOW I
LEARNED IN KINDERGARTEN.
2. Jil( Matthews:
THE LIVES AND LOVES OF NEW
KIDS ON THE BLOCK.
3. Orace Catalano:
NEW KtDS ON THE BLOCK
SCRAPBOOK.
4. David Halberstam:
SUMMER OF '49.
5. Grace Catalano:
NEW KIDS ON THE BLOCK.
6. Clifford Irving:
DADDY’S GIRL.
7. Jack Olsen:
„DOC”.
8. M. Scott Peck:
THE ROAD LESS TRAVELED.
9. Ronald Markman/D. Boscq:
ALONE WITH THE DEVIL.
10. Bernie S. Siegel:
LOVE, MEDICINE & MIRACLES.
(Byggt é New York Tlmes Book Revlew)
Danmörk
Metsölukiljur:
1. Leif Davidsen:
DEN RUSSISKE SANGERINDE.
2. Jean M. Auel:
HULEBJ0RNENS KLAN.
3. Jean M. Auel:
MAMMUTJÆGERNE.
4. Isabel Allende:
KÆRLIGHED OG M0RKE.
5. Isabel Allende:
ÁNDERNES HUS.
6. Philippe Djian:
BETTY BLUE.
7. Mette Wlnge:
SKRIVERJOMFRUEN.
8. William Wharton:
FAR.
9. Jean M. Auel:
HESTENES DAL.
10. Martha Chrlstensen:
DANSEN MED REGITZE.
(Byggt é Polltlkcn Sondag)
Umsjón: Elías Snæland Jónsson
Fómarlamb
Á því tímaþili í bandarískri
sögu, sem kennt er við McCarthy
öldungardeildarþingmann, haíði
ásökun á hendur embættismanni
Bandaríkjastjórnar um komm-
únisma svipuð áhrif og dauða-
dómur. Oft var reyndar hvers
konar samneyti við yfirlýsta eða
grunaða kommúnista nægilegt
tilefni til að leggja starfsferil op-
inbers starfsmanns í rúst.
í þessari bók, sem byggir á opin-
berum gögnum sem höfundinum
hefur tekist að ná út úr banda-
rísku alríkislögreglunni og öðr-
um stjórnstofnunum og viðtölum
við fjölda manna, er fjallað um
eitt slíkt fórnarlamb, John
Melby, sem var starfsmaður í
bandarísku utanríkisþjón-
ustunni, afar fær í starfi sínu og
ljóslega andvígur kommúnis-
manum. Glæpur hans var að
verða ástfanginn af Lilhan Hell-
man sem var um hríð félagi í
bandaríska kommúnistaflokkn-
um og áberandi talsmaður vinstri
hópa. í bókinni er ástarsamband
þeirra rakið og þær afleiðingar
sem það hafði fyrir Melby sem
var hrakinn úr utanríkisþjón-
ustunni og fékk ekki uppreisn
æru fyrr en mörgum áratugum
síðar.
THE COLD WAR ROMANCE OF LILL-
IAN HELLMAN & JOHN MELBY.
Höfundur: Robert P. Newman.
The University of North Carolina
Press, 1989.
A HISTORY
SWEDISH
LITERATURE
ÍNGI.MAK AiLLÍiN
Sænskt bók-
menntayfirlit
Ingemar Algulin, bókmennta-
prófessor viö Stokkhólmshá-
skóla, hefur samið yfirlit um sögu
sænskra bókmennta sem ætlaö
er útlendingum og gefið út á
ensku. Þetta er 287 blaðsíðna
pappírskilja þar sem ijallað er um
verk helstu rithöfunda Svía.
Kailaskipti bókarinnar ráðast
af ólíkum tímabilum í sænskri
bókmenntasögu. Fyrst segir frá
víkingatíðinni, þar sem rúnir á
steinum eru helstu minjar um
skáldskapinn, en síðan er fjallaö
um „gullöldina" sem kennd er við
Gústaf þriöja (tími Linné, Swed-
enborg og Bellman) og rómantík-
ina á síðustu öld.
Veigamestu kaflarnir fiaila
eðlilega um stórskáld Svía í
kringum síðustu aldamót, þar
sem Strindberg rís hæst ásamt
Selmu Lagerlöf, og bókmenntir
tuttugustu aldarinnar: höfunda á
borð við Hjalmar Bergman, Pár
Lagerkvist, Wilhelm Moberg,
Ivar Lo-Johansson, Eyvind Jo-
hnson, Ingmar Bergman og
Astrid Lindgren. Loks er stuttur
sérkafli um bókmenntastrauma
frá árinu 1960.
A HISTORY OF SWEDISH
LITERATURE.
Höfundur: Ingemar Algulin.
THE SWEDISH INSTITUTE, 1989.