Dagblaðið Vísir - DV - 06.07.1990, Síða 15

FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 1990.
15
Rekstur þjóðarskútunnar
Ég hef stundum velt því fyrir
mér hvernig standi á því aö verð-
bólga þurfl aö vera svona mikil á
íslandi og kemst yfirleitt að sömu
niðurstöðu. Hún er sú að stjórnvöld
með aðgerðum eða aögerðarieysi
beri ábyrgðina en hvers vegna? Því
langar mig að svara með nokkrum
dæmum:
Ef árar vel til sjávar eru tilhneig-
ingar hjá stjómvöldum til að slaka
á stjómtaumunum en þá ríður ein-
mitt mest á að vaka yfir velgengn-
inni og veita aðhald. Þá eru menn
yfirleitt svo bjartsýnir og veitulir á
fé í allar áttir til hinna ýmsu mála,
en fjárfestingamar oft illa ígmnd-
aðar áður. Og engum dettur í hug
að leggja fé til hliðar til mögra ár-
anna. Spennu á vinnumarkaði er
haldiö uppi með því að ausa fjár-
magni í arðlitlar framkvæmdir
sem virka verðbólguhvetjandi.
Þegar árar illa hafa menn til-
hneigingu til að auka á rekstur rík-
isins með alls konar óarðhærum
framkvæmdum. Má þar nefna
Kröfluævintýrið, Þörungaverk-
smiðjuna að Reykhólum, saltverk-
smiðju á Reykjanesi (er nú í eigu
Ðana og rekin af þeim með góðum
árangri), undirbúningsfram-
kvæmdir fyrir álver við Reyðar-
Qörð o.s.frv. Þetta kallar á erlend
lán til greiðslu á gælu-málefnum
stjórnmálamanna. Enginn virðist
bera ábyrgð á ævintýrunum, en
stjórnmálamenn eru fljótir að
þakka sér ef vel gengur. Þenslan
ríkir meðan á framkvæmdum
stendur og stjórnmálamenn baða
sig í ljóma afreka sinna en þegar
að gjalddaga kemur er óráðsíunni
velt yfir á fólkið í landinu í formi
beinna eða óbeinna skatta.
Þegar illa gengur í sjávarútvegi
hafa menn góð áform um að hyggja
upp íslenskan iðnað, eins og áður
var efnt, en þetta vill allt gleymast
um leið og betur gengur. Líkt og
þegar stjórnmálamenn fara af stað
í kosningabaráttu að loknu kjör-
tímabili og eru þá búnir að gleyma
gömlu kosningaloforðunum og
KjaJlajdim
Kristján Bjarnar
Þórarinsson
verkstjóri
vanefndum á þeim.
Verðtrygging
Versta hugmynd stjórnmála-
manna á þessari öld er vafalaust
verðtryggingin. Þeir sem komu
henni á ætluðu að keyra niður
verðbólguna en hún er enn og verð-
ur alltaf einhver, það sjáum við í
nágrannalöndum okkar. Þar er
hún ekki eins mikil og hér enda
meiri stöðugleiki í stjómmálum. í
þessum nágrannalöndum okkar,
þ.e. Skandinavíu og V-Evrópu, er
lítil verðbólga og þar með stöðugt
verðlag, mun hærri laun en hér,
lágt vöruverð. Vel á minnst; vöru-
verð á íslandi er meö því hæsta sem
gerist og er á góðri leið með að gera
út af við atvinnuveg ferðamála sem
annars gæti aflað okkur mun meiri
gjaldeyristekna.
Þegnarnir í þessum löndum virð-
ast einnig meðvitaðri og veita
kjörnum fulltrúum sínum meira
aðhald en hér tíðkast. Síðast en
ekki síst í þessum samanburði má
geta þess að nágrannar okkar geta
hæglega sparað og varðveitt sitt
sparifé án þess að þar ríki hið sérís-
lenska furðufyrirbæri sem verð-
trygging nefnist.
En verðtrygging lánsfjár án verð-
tryggðra launa leiðir til eignaupp-
töku þeirra sem skulda og það era
einmitt þeir sem stuðla að upp-
byggingu í landinu; unga fólkið og
atYinnufyrirtækin.
Ég fullyrði að stór hluti íslend-
inga er nú í þrælkun þeirra sem
eiga verðtryggt fé í geymslu fjár-
málastofnana. Ég sé fyrir mér
stærstan hiuta þegna landsins, sem
fæddir eru í kringum 1960 hneppta
í þrældóm þeirrar stéttar, sem
hleypur nú með skjalatöskur milli
banka og verðbréfasala í leit að
betri ávöxtun, og fara til þeirra sem
auglýsa hnattferöir o.fl. fyrir arð-
semi fjárins.
Þessi 1960-kynslóð og þéir sem
koma á eftir era nýlenduþrælar
fjármagnsins. Ungu hjónin leggja
nótt við dag til að borga af íbúðinni
sinni sem þau keyptu fyrir skyldu-
sparnaðinn en mismuninn fjár-
mögnuöu þau með verðtryggðum
lánum. Lánum sem hækka og
hækka meir og hraðar en launin
og verð íbúðarinnar. Þetta ástand
veldur ungu hjónunum auknum
áhyggjum, þau eru minna og
minna heima, hafa engan tíma fyr-
ir sig, bömin og heimilið.
Árangurinn er oft upplausn
heimilisins, skilnaður eða fjöl-
skylduóhamingja, en eigendur
hinna gulltryggu fjársjóða, verð-
tryggðu bréfanna spóka sig um
víða veröld í alls konar lystisemd-
um á kostnað þrælanna ungu. Er
ekki mál að hnni?
Arfur unga fólksins
Við eigum að búa í haginn fyrir
börnin okkar, komandi kynslóð og
reyna að sjá aðeins lengra nefi okk-
ar og hugsa ekki bara um skyndi-
gróða á kostnað þeirra sem erfa
landið. Hver er arfur unga fólksins
í dag? Jú, hægt er að vísa í dæmið
um ungu hjónin hér að framan sem
er því miður allt of algeng saga.
Við skulum bera saman hag þess
fólks, sem hélt út í lífsbaráttuna
fyrir 20-30 áram og nú. Þá var verð-
bólga í hámarki og þeir, sem þá
keyptu íbúð eða þurftu að taka lán,
höföu ekki stórar áhyggjur af af-
borgunum lánanna því verðbólgan
át upp eftirstöðvarnar á stuttum
tíma.
Þeir, sem þá eignuðust sínar
íbúðir fyrirhafnarlítið, gátu fljót-
lega farið að hafa það gott, bjuggu
við fjárhagslegt öryggi, skuldlausir
og áttu jafnvel afgang af kaupinu
sínu um hver mánaðamót, upplagt
að spara til að mæta óvæntum út-
gjöldum og eiga til ævikvöldsins.
En þá tóku þeir eftir því að spariféð
góða rýrnaði jafnhræðilega hratt
og skuldirnar höfðu áður á svo
þægilegan hátt gufað upp.
Nú voru góð ráð dýr og fóru að
heyrast háværar raddir um sparifé
„gamla“ fólksins og fleira í þeim
dúr. Ráðið sem gripið vai' til reynd-
ist dýrt og mun dýrkeyptara en
menn í upphafi sáu fram á. Ég full-
yrði að meirihluti sparifjáreigenda
sé ekki gamla fólkið, heldur sú
kynslóð sem vill halda áfram að
hlaða utan á verðbólgugróðann
með verðtryggingunni illræmdu
sem virðist lifa sjálfstæðu lífi og er
ekki í neinum tengslum við verð-
bólgustig hverju sinni.
Erfiðleikar unga fólksins við að
eignast húsnæði í dag eru gífurleg-
ir og hafa verið reyndar ýmsar leið-
ir til að létta róðurinn, t.d. kaup-
leiguíbúðir verkalýðsfélaganna, en
á því húsnæði eru miklar kvaðir
og endursölumöguleikar tii
skammar. Búseti virðist ágæt
lausn en hefur átt andstöðu að
mæta m.a. frá sjálfstæðismönnum.
Rökin sem Halldór Blöndal al-
þingismaður færði opinberlega í
sjónvarpsviðtali fyrir nokkrum
árum fyrir þeirri andstöðu var sú
að hann og hans kynslóð hefðu
haft svo óttalega mikið fyrir því að
kaupa sínar íbúðir og unga fólkið
í dag væri ekki of gott til að leggja
út í íbúðarkaup á frjálsum markaði
eins og hann heföi gert. - Halldór
Blöndal hafði e.t.v. ekkert frétt um
verðtrygginguna eða fylgst með því
aö aðstæður allar hafa breyst mjög
til hins verra á þessum vettvangi.
Lærum af nágrönnum okkar
Verðtrygginguna verða stjórn-
völd skilyrðislaust að afnema og
leysa verðbólguvandann með öðr-
um og markvissari hætti. Lausnirí
liggur ekki í því að fjölga ráðuneyt-
um eða þenja ríkisbáknið út. At-
vinnumálum þjóðarinnar verður
að finna þann farveg sem farsæl-
astur er með markvissum aðgerð-
um, t.d. þýðir ekkert að leggja stóra
fiármuni í byggingu orkuvers ef
engin orkufrek fyrirtæki eru til að
kaupa orkuna.
Sama aflamagn og kom á land
fyrir 10-20 árum brauðfæðir ís-
lensku þjóðina ekki endalaust því
íslendingum fiölgar jafnt og þétt.
ÍCf við viljum aukið fiármagn inn í
andið verðum við að framleiða
vörur til útflutnings, sem afla okk-
ur gjaldeyris, t.d. íslenska lamba-
kjötið, það er hágæðavara, sem er
offramleiðsla á og endar þar af leið-
andi oft á sorphaugum eða sem
dýrafóður. - En þar strandar allt á
markaðssetningu erlendis eins og
svo margt annað sem íslendingar
gætu haft gjaldeyristekjur af.
Reynum að læra af nágrönnum
okkar og koma jafnvægi á efna-
hagslíf þjóðarinnar, styrkja iðnað-
inn og umfram allt afnema verð-
trygginguna - þrælahaldið sem
mergsýgur blóma þjóðarinnar.
Kristján Bjarnar Þórarinsson
„Verðtrygginguna verða stjórnvöld
skilyrðislaust að afnema og leysa verð-
bólguvandann með öðrum og mark-
vissari hætti. Lausnin liggur ekki í því
að fjölga ráðuneytum eða þenja ríkis-
báknið út.“
Erum
Ég átti heima í New York í sex
ár og tók eftir hve sparsamir
Bandaríkjamenn eru, sérstaklega
konur, sem þá og líklega ennþá
stjómuðu heimilisútgjöldum og
fengu einnig allar upplýsingar um
tekjurnar. Þær útskýrðu fyrir mér
t.d. að ódýrara og hollara væri að
kaupa frosið grænmeti en nýtt.
Skýringin var að frystifyrirtækin
voru í landbúnaðarhéruðum, hrá-
vörur ódýrar og nýjar, frystikostn-
aðurinn lágur og kostnaður við
geymslu lægri.
Ég bjó í þorpi Sameinuðu þjóð-
anna og var oft í heimsókn hjá
barnafiölskyldum. Ég tók þá eftir
að böm máttu ekki svara í síma
en áttu leiksíma sem þau „töluðu
í“. Skýring vina minna var sú að
fólk sem væri að hringja borgaði á
meðan það biði eftir að barnið kall-
aði á mömmu eða pabba. Sams
konar hugsun stjómaði samtölum
við opinberar stofnanir eða fyrir-
tæki: Ekki mátti nota tíma til
einskis.
En hvernig er
hugsunarháttur hér?
Þegar hringt er heim til barna-
fiölskyldna svarar oftar en ekki
barn, jafnvel ungt barn. Ég tek
dæmi; Ég „Er pabbi heima?" Barn-
ið; „Hvað heitir þú?“ Ég svara. Nú
heyri ég að barnið kallar:
„Mamma, er pabbi heima?" (langt
hlé). Barnið: „Pabbi er ekki
heima.“ Ég: „Viltu kalla á
mömmu?" Barnið: „Kona vill tala
við þig.“ (Hlé) Barnið: „Mamma er
við virkilega svona rík?
KjaUarinn
Eiríka Á. Friðriksdóttir
hagfræðingur
finnst leiðinlegt að svara og segja
oft aðeins: „Mamma er ekki heima,
veit ekki hvenær hún kemur heim.
Viltu ekki bara hringja aftur?“
Símnotandi myndi hringja oft og
nauðsynlegt er að leggja til að ungl-
ingur skrifi niður skilaboð.
Hjá opinberum skrifstofum o.þ.h.
er skiuplagið undarlegt. Sem dæmi
vil ég nefna reynslu mína fyrir
stuttu. Ég hringdi í skrifstofu og
skýrði frá að ég ætlaði að panta
viðtal við forstjóra. Stúlkan við
skiptiborðið svaraði kurteislega að
aðeins ritari forstjórans gæti svar-
að en hún væri á tali. Ég ákvað að
bíða og beið í um 15 mínútur. Svar-
ið var að forstjórinn væri ekki í
borginni og myndi því e.t.v. veita
viðtal í næstu viku. Ég bað þá um
viðtal í næstu viku, en svarið var,
„Ég bjó í þorpi Sameinuðu þjóðanna
og var oft í heimsókn hjá barnafjöl-
skyldum. Ég tók þá eftir að börn máttu
ekki svara í síma.“
Lönd: Sjálfvirkt: Handvirkt:
Danmörk, Noregur, Svíþjóð 69,50 100,50
Finnland, Holland 76,50 107,50
England, Spánn, V-Þýskaland Austurríki, Belgía, Frakkland írland, Lúxemborg, Sviss, Tékkóslóvakía, Ungverjaland, 84,50 115,50
A-Þýskaland Búlgaría, Grikkland, Júgóslavía Pólland, Rúmenía 98,50 129,50
Rússland, Kanada 110,00 141,00
USA 128,50 159,50
Japan 254,00 316,00
Hér gildir vísast annar hugsunarháttur gagnvart símnotkun en annars
staðar. - „Til útlanda gildir tvenns konar verð,“ segir m.a. í greininni.
ingar og þá hefði ég fengið einfalt
svar: „Forstjórinn er ekki í bæn-
um. Pantanir viðtala teknar í
næstu viku.“ - Tímasparnaður
hefði þá verið 15 mínútur -1 mín-
úta, alls 14 mínútur.
Upplýsingaskortur
Síðustu daga hef ég reynt að iá
nokkra hugmynd um hvað símtal
kostar innan Reykjavíkur og til
útlanda. Það var alls ekki létt verk.
Hér eru nokkrar upplýsingar fyrir
lesendur.
ið 8 mínútur. Af hverju þessar
upplýsingar eru ekki í símaskrá
skil ég ekki. Skrefið kostar núna
kr. 2,99 með virðisaukaskatti.
2) Til útlanda er tvenns konar verð:
Sjálfvirkt símtal og handvirkt
(þ.e.a.s. beðið er eftir ákveðnum
manni og símtal kallað gegnum
símstöðina).
„Skref til útlanda er ein mín-
úta“ - Gildir frá 1. janúar 1990
og verðið það sama allan sólar-
hringinn. - Hér er verð fyrir eitt
skref.
ekki heima.“ Ég: „Hvenær kemur
mamma heim?“ Bamið: „Veit
ekki“ (leggur símann á).
Samtahð sýnir greinilega að
börnin eru oft ein heima. Samtölin
taka langan tíma og taka vinnu-
tíma þess sem hringir.
Unghngum, sem svara í síma,
að það gæti ég ekki gert fyrr en í
næstu viku. Hvað kostaði skipu-
lagsleysið? 15 mínútna bið er fiögur
skref 15/4. Skrefið kostar kr. 3. Tap-
ið var því 3x3 kr. = kr. 9 aukalega
vegna tímataps. Hefði það ekki ver-
ið skynsamlegra skipulag að láta
stúlku við skiptiborðið fá upplýs-
1) Innan Reykjavíkur:
Mánudag - fostudags milU kl. 8
og 18, var „skref ‘ 240 sekúndur
(4 mínútur) frá kl. 18-8 var
skrefið 480 sekúndur (8 mínút-
ur). Og frá föstudagskvöldi kl.
18 til mánudags kl. 08 var skref-
Erum við svo rík að það skipti ekki
máU hvort við bíðum innanlands í
margar mínútur eða vitum ekki að
símtal eftir kl. 18 innanlands er ódýr-
ara? Eiríka A. Friðriksdóttir