Dagblaðið Vísir - DV - 25.07.1990, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 25. JÚLÍ 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SIMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Ábyrgð fjármálaráðherra
Viðbrögð ráðherra, vinnuveitenda og forsvarsmanna
verkalýðshreyfingarinnar eru nánast á einn veg eftir
úrskurð félagsdóms í máli háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna. Þeir ljúka alhr upp einum rómi um þá
hættu sem dómurinn hefur í fór með sér. Þeir telja að
þjóðarsáttin standist ekki launahækkunina og fullyrða
að verðbólgan komist á fullan skrið. Víxlverkanir launa
og verðlags eru framundan, hver og einn hleypur í sín-
ar eigin skotgrafir og forsendur þjóðarsáttar og efna-
hagsbata eru brostnar.
Það er auðvitað út í hött að saka félagsdóm um vit-
lausan úrskurð. Félagsdómur hefur sjálfstæðan kjara-
samning til umfjöllunar og það er ekki í verkahring
dómstóla að spá í póhtík eða efnahagshorfur þegar ein-
stök samningsatriði eru skoðuð. Ef svo mikið hggur
undir og úrskurður félagsdóms hefur shk áhrif á efna-
hags- og stjórnmálaþróunina sætir undrun að ríkis-
stjórnin skuh hafa teflt á tæpasta vað með því að skrifa
undir samninginn í upphafi. Ennþá vafasamara er þó
að leggja líf sitt undir úrskurð félagsdóms í stað þess
að ganga hreint th verks og ógilda kjarasamninginn
með lögum.
Ríkisstjórnin hafði það í hendi sér í vor að hefja við-
ræður við BHMR um frestun samningsins. Hún gat
sömuleiðis sett bráðabirgðalög um frestun framkvæmd-
ar á kjarasamningnum til að tryggja lögmæti aðgerða
sinna. Hún gerði hvorugt. Þess í stað var með einhliða
og fyrirvaralausri ákvörðun tilkynnt að umsaminni
launahækkun yrði frestað.
Nú kemur í ljós, að lögfræðingar vinnuveitenda og
Alþýðusambandsins, svo og lögfræðingar Reykjavíkur-
borgar, sem á aðhd að samningnum, voru búnir að vara
ríkisstjórnina við þeirri leið sem farin var. Það er meira
en lítið hættuspil að kasta þannig fjöregginu á milh sín
að efnahagslíf heillar þjóðar eigi það undir félagsdómi
hvort undirstöðumar standa eða faha.
Ríkisstjórnin sýpur nú seyðið af þeirri áhættu. Og
raunar þjóðin öh, því fuhyrða má að niðurstaða félags-
dóms sé í óþökk þorra landsmanna. Jafnvel þótt það
blasi við að aðrir launþegar muni geta gert kröfu til
sambærilegrar launahækkunar ríkir lítill sem enginn
fögnuður með þá sporslu. Einfaldlega vegna þess að
almenningi er ljóst að kauphækkun þýðir ekki kjarabót
í stöðunni.
Fjármálaráðherra hlýtur að bera ábyrgð á röngum
leikfléttum ríkisvaldsins. Hann ber ábyrgð á vitlausum
samningi, misráðnum málatilbúnaði og nú bætir hann
gráu ofan á svart með því að afneita setningu bráða-
birgðalaga. Þó virðist ríkisstjórnin ekki eiga aðra út-
gönguleið, ef hún á annað borð ætlar að bjarga andlitinu
og komast hjá algerri upplausn í efnahagsmálum. Hér
em ahsheijarhagsmunir í húfi og hvort sem BHMR lík-
ar betur eða verr þá virðist það eina færa leiðin að ríkis-
stjórnin setji á sjálfa sig lög sem banna henni að standa
við sinn eigin samning!
Ef fjármálaráðherra treystir sér ekki til þess á hann
að segja af sér. Spurningin er jafnvel hvort forsætisráð-
herra á ekki að biðjast lausnar fyrir hönd fjármálaráð-
herra sem ber höfuðsök og fuha ábyrgð á málinu frá
upphafi th enda. Ef afleiðingarnar af úrskurði félags-
dóms em jafnalvarlegar og aðhar vinnumarkaðarins
hafa lýst verður að draga þann mann eða menn til
ábyrgðar sem bera sökina.
Ellert B. Schram
Þetta greinarkom íjallar í stuttu
máli um nokkrar orsakir hrakfalla
íslensks laxa-matfiskeldis.
Það er ekki lengur umdeilanlegt
að hitaskilyrði í strandsjó íslands
eru það óhagstæð að fráleitt er að
stofna þar til laxa-matfiskeldis.
Stærstu matfiskeldisfyrirtæki
landsins eru gjaldþrota og sömu
örlög bíða þeirra sem enn hjara.
Áætlað er, að vísu lauslega, að það
tjón, sem íslenskt þjóðfélag verður
að þola af völdum matfiskeldis,
muni, þegar upp er staðið, nema
nálega kr. 150.000 að meðaltali á
hverja 5 manna fjölskyldu í
landinu.
Spilaborgin hrundi
Af sennilegmn skýringum hrak-
„Stærstu matfiskeldisfyrirtæki landsins eru gjaldþrota og somu orlog
biða þeirra sem enn hjara“, segir greinarhöfundur m.a..
Úr hrakfallasögu laxa-matfiskeldis:
í spennitreyju
blekkinga
fallcmna verður hér drepið á
tvær:
Fyrstu laxeldisviðbrögð íslend-
inga vom eðhleg. Bjartar framtíð-
arvonir byggðust á þeim forsend-
um að ísland heíði mikla yfirburði
vegna jarðvarmavatns og kalds
lindarvatns og að nægur og traust-
ur markaður yrði fyrir laxaseiði.
En spilaborgin hmndi vegna
skorts á mörkuðum fyrir laxaseiði:
Ekkert varð úr útflutningi og haf-
beit var enn ekki í myndinni. Var
þá gripið til þess örþrifaráðs að feta
í fótspor Norðmanna og stofna til
matfiskeldis í sjókvíum og strand-
stöðvum þangað sem dælt er sjó í
eldisgeyma.
Vegna lágs hita sjávar, ónógs
skjóls, frosthættu og mikils dæhng-
arkostnaðar var fyrirsjáanlegt að
matfiskeldi gæti aldrei orðið sam-
keppnisfært við erlenda aðila, enda
hefur sú orðið raunin.
Óálitleg atvinnugrein
íslenskir fiskeldisfræðingar,
jafnt starfsmenn Veiðimálastofn-
unarinnar sem aðrir sérfræöingar
í faginu, bmgðust ihilega með því
að láta undir höfuð leggjast að
minnast svo mikið sem einu orði á
opinberum vettvangi á þá stað-
reynd að laxa-matfiskeldi er mjög
óálitleg atvinnugrein. Sumir þeirra
hafa jafnvel slegist í för með áróð-
ursliði matfiskeldis og farið með
blekkingar í fjölmiölum og á
mannamótum.
Tvær skýringar eru nærtækar á
umræddri afstöðu íslenskra fisk-
eldisfræðinga: í fyrsta lagi eru það
takmarkaðir og dvínandi atvinnu-
möguleikar og því eðhlegt að sér-
fræðingar á þessu sviði forðist að
vekja athygli á fallvaltri stöðu
laxa-matfiskeldis. í annan stað hóta
framkvæmdaaðilar matfiskeldis-
stöðva þeim sérfræðingum at-
vinnumissi sem á opinberum vett-
vangi lýsa slæmri stööu þessarar
starfsgreinar.
Hér verða tíunduð þrjú áberandi
víxlspor í framleiðsluviðleitni
laxa-matfiskeldis en fleiri mætti
tína til.
Fjölmiðlablekkingar
í upphafi varð víðtæk þátttaka í
lofsöngvum um fiskeldi. En þegar
alvarleg vandkvæði starfsgreinar-
innar komu berlega í ljós tóku lag-
línurnar á sig falska tóna. Keppi-
kefh forvígismannanna var að við-
halda trú almennings, sljórnvalda
og lánastofnana á þjóðhagslegu
mikhvægi fiskeldis og í því skyni
var í auknum mæli gripið til blekk-
inga í fjölmiðlum. Verður hér
greint frá einu dæmi af þessum
toga.
I viðtali í Ríkisútvarpinu við tvo
alþingismenn og meðeigendur fisk-
eldisfyrirtækja í ársbyijun 1989
fórust fréttaskýranda útvarpsins
KjaUarinn
Björn Jóhannesson
verkfræðingur
m.a. svo orð: „Fiskeldi er upphafiö
á nýju ævintýri í íslenskum at-
vinnumálum, ævintýri sem mun
verða öllu meiri lyftistöng fyrir ís-
lenskt efnahagslíf og þá einkum
útflutning en önnur þau sem orðið
hafa á undanförnum áratugum.
Ævintýri sem jafna megi til þess
þegar sjávarútvegur okkar hófst
af róðrarbáta- og skútustiginu í þá
stóriðju sem hann er í dag.“ Hverj-
um skyldi ætlað að taka trúanlegar
svo fáránlegar fjölmiðlablekking-
ar?
Siðblinda Aiþingis
Stofnlánadehd landbúnaðarins
veitir dýr eldislán en þó því aðeins
að þau séu bankatryggð, enda fast-
eignir eldisfyrirtækja og eldisfisk-
ur ekki lengur tahn veðhæf. Bank-
ar og lánasjóðir eru nú ófáanlegir
til að tryggja lán frá Stofnlána-
deildinni, þeim mun síður til að
veita eldislán. Því virtust flestir
lánamöguleikar úr sögunni.
En þá var leitað th löggjafans um
„fyrirgreiðslu". Alþingi hagræddi
lögum og á þeim grundvelh gafíjár-
málaráðherra út reglugerð, dags.
3. maí 1990, sem heimilar 5 manna
nefnd „utan úr bæ“ að hirða úr
ríkiskassanum flármagn í því
skyni að „tryggja greiðslu eldis-
lána“, lána sem annars fást ekki á
venjulegum lánamörkuðum.
Þegar þessi „fiáröflunaraðferð"
reyndist ekki einhlít voru gefin út
bráöabirgðalög til að tryggja að-
gang að ríkiskassanum. Þannig
þræddi löggjafar- og framkvæmda-
valdið troðnar slóðir, nefnilega
með því að láta vamarlausan al-
múgann enn einu sinni standa und-
ir fjársóun gælu-uppátækja, í þessu
thviki fiskeldisfyrirtækja. Þannig
er almúginn „varnarlaus" gagn-
vart skattheimtu og mihifærsluk-
únstum landsfeðranna!
Laxasérfræðingar gabba
ráðherra
Nálega 5 ára matfiskeldi, svo og
ítarlegur samanburður Þóreyjar
Hhmarsdóttur líffræðings hafa
sýnt að norskir laxastofnar, sem
nýttir eru hérlendis (hjá íslands-
laxi hf. og ísnó hf.), reynast stórum
betur en íslenskir stofnar: Norski
fiskurinn er auðveldari í eldi, hefur
meira viðnám gegn sjúkdómum,
vex að öðru jöfnu hraöar og verður
síðar kynþroska.
Á fundi Landverndar í nóvember
1987 gerðu 20 fiskeldisfræðingar og
líffræðingar svofellda ályktun:
„Þeim norska laxi, sem nú er í eld-
isstöðvum hér á landi, verði eytt
hiö fyrsta.“ Haldbær rök vom ekki
og hafa ekki verið thgreind til
stuðnings ályktuninni.
Á nýafstöðnum aðalfundi Lands-
sambands fiskeldis- og haíheitar-
stöðva lagði landbúnaðarráðherra
áherslu á það í ávarpi aö umrædd-
um norskum laxastofnum verði
eytt hið bráðasta! Ráðherrann er
ekki sérfróður um fiskeldi og sækir
eðhlega sínar upplýsingar í hóp
einnar tylftar undirmanna sem
vinna við Veiðimálastofnunina.
Þeir sem gáfu ráðherranum um-
rædd „ráð“ um háskaleg áhrif
norska laxins virðast ekki hafa
fylgst með yfirburðum þessa stofns
síðustu 3 árin og stíga í þokkabót
það kaldrifjaða skref að skrökva
því aö yfirmanni sínum, ráðherr-
anum, að nauðsyn beri til að út-
rýma hinum norska yfirburða-
stofni án tafar!!
En þótt umræddur boðskapur sé
fráleitur verður ráðherra naumast
gagnrýndur fyrir að taka mark á
fjölmennum „sérfræðinga“-hópi
Veiðimálastofnunar.
Ályktun af framangreindum hug-
leiðingum gæti verið í þá veru að
stjórnvöldum, stofnunum, fjöl-
miðlum og einstakhngum beri að
virða og rækta sannsögh en forðast
blekkingar og ósannsögh í orði og
æði. •
Björn Jóhannesson
„Vegna lágs hita sjávar, ónógs skjóls,
frosthættu og mikils dælingarkostnað-
ar var fyrirsjáanlegt að matfiskeldi
gæti aldrei orðið samkeppnisfært við
erlenda aðila, enda hefur sú orðið raun-
in.“