Dagblaðið Vísir - DV - 25.08.1990, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 25. ÁGÚST 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfusfjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079 '
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð I lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Umboðs sé aflað
Landbúnaðarráðuneytið hefur í auknum mæli tekið
að sér hreina hagsmunagæzlu hefðbundins landbúnað-
ar. Starfsmenn ráðuneytisins með stjórann í broddi fylk-
ingar halda uppi þeim vörnum, sem áður voru taldar á
verksviði hagsmunasamtaka í Bændahöllinni.
Dæmigert er, að hagfræðingi hagsmunasamtaka
landbúnaðarins var kippt inn í ráðuneytið til að aðstoða
það við gerð búvörusamnings við hagsmunasamtökin.
í ráðuneytinu semur hann greinar í Qölmiðla um, að
vondir menn séu að abbast upp á landbúnaðinn.
Þegar landbúnaðarráðuneytið er að semja við hags-
munasamtök landbúnaðarins eru þessir aðilar í raun-
inni sameiginlega að semja við sjálfa sig. Landbúnaðar-
ráðuneytið gætir ekki hagsmuna neytenda eða skatt-
greiðenda, heldur hins hefðbundna landbúnaðar.
Fyrir síðustu kosningar varð niðurstaða þessa innan-
hússmáls sú, að lagðar voru á neytendur og skattgreið-
endur byrðar, sem bundu hendur ríkisstjórna næsta
kjörtímabils. Þetta var fíögurra ára samningur. Nú er
verið að gera enn lengri samning, til sex ára.
Ef landbúnaðarráðherra kemst upp með að gera nýj-
an búvörusamning við sjálfan sig, bindur hann ekki
bara hendur ríkisstjórna á næsta kjörtímabili, heldur
einnig fram á þarnæsta tímabil. Hann skuldbindur
framtíðina fyrir rúmlega hundrað milljarða króna.
Ráðherrann telur sig hafa umboð til að gera við sjálf-
an sig samning, sem nemur nálægt 20 milljörðum króna
á hverju ári. Þar af verða 8 milljarðar lagðir á herðar
skattgreiðenda á fjárlögum og 12 milljarðar lagðir á
herðar neytenda í loforði um innflutningsbann.
Ekki er ljóst, hvar ráðherrann telur, að siðleysi byiji.
Gæti hann til dæmis upp á eigin spýtur samið til 100
ára um 100 milljarða króna fyrirgreiðslu á ári? Getur
hann sett ísland í pant í útlöndum vegna máls þessa?
Hver eru takmörk ráðherravalds í hans augum?
Öðrum en hagsmunagæzlumönnum er ljóst, að nú
sem fyrr er siðlaust að skylda nýjan þingmeirihluta og
nýja ríkisstjóm eftir kosningar til að fórna milljörðum
króna á hverju ári í þetta umdeilda mál. Forsætisráð-
herra hefur raunar óbeint fallizt á þetta sjónarmið.
Alþýðuflokkurinn er eini flokkurinn, sem hamlar
gegn yfirgangi hagsmunagæzlu hins hefðbundna land-
búnaðar. Hann bar ekki ábyrgð á síðasta búvörusamn-
ingi og mótmælir núna samningsdrögum landbúnaðar-
ráðuneytisins. Það kann að duga til að fresta málinu.
Ekkert hald er hins vegar í Sjálfstæðisflokknum, er
bar ábyrgð á búvörusamningnum, sem nú er í gildi.
Eftir kosningar mun Sjálfstæðisflokkurinn ekki þjóna
hagsmunum neytenda og skattgreiðenda, heldur þeirra,
sem telja sig hafa hag af nýjum búvörusamningi.
Lýðræðislega er rétt, að kaleikurinn sé færður Sjálf-
stæðisflokknum eða hvaða þeim flokkum, sem eftir
kosningar taka þátt í ríkisstjórn. Þá hafa einhverjir feng-
ið umboð kjósenda til að ofanstýra, miðstýra og sukka
með hag skattgreiðenda og neytenda í fjögur ár.
í næstu kosningum hafa kjósendur tækifæri til að
lýsa trausti á þá mörgu stjórnmálamenn, sem vitað er,
að muni í stórum dráttum styðja núgildandi landbúnað-
arstefnu. Eftir þá yfirlýsingu kjósenda, en ekki fyrr er
lýðræðislega heimilt að velta byrðunum yfir á þá.
Niðurstaðan verður skaðleg, hvor leiðin sem valin
verður. En mikill munur er á, hvort lýðræðislega og
siðlega er staðið að rönguni ákvörðunum eða ekki.
Jónas Kristjánsson
Illvígt tauga-
stríð hrellir
heimsmarkað
ísraelsk stjómvöld hvetja
Bandaríkjastjóm til að láta herafla
sinn í Saudi-Arabíu við Persaflóa
gera skyndiárás á írak strax og
hann hefur bolmagn til, sagði Jack-
son Diehl, fréttaritari Washington
Post í ísrael, í skeyti frá Jerúsalem
fyrir viku. Markmiðið á að vera að
lama í einni stórárás með flugher
og eldflaugum jafnt flugher, loft-
varnir, eldflaugaskotpalla og ýmis
lykilmannvirki, svo Saddam Hus-
sein íraksforseti eigi þess engan
kost að beija frá sér á móti.
Meginrök ísraelskra valdhafa
fyrir stríðshvöt þeirra em aö sögn
Diehles, að lendi í þófi og lang-
dregnu umsátri um írak til að
framfylgja viðskiptabanni, aukist
líkur á ókyrrð og jafnvel uppnámi
í öðrum arabalöndum, einkum
Jórdaníu, en einnig Sýrlandi og
furstadæmunum. Ekki megi van-
meta áhrifin af skírskotun íraska
leiðtogans til arabiskrar þjóðemis-
kenndar.
Saddam Hussein virðist ætla
bandarísku hersljórninni svipaðan
hugsanagang og ísraelsstjóm vill
samkvæmt framansögðu að hún
tileinki sér. Fréttir frá Irak í hðinni
viku hafa öðm fremur snúist um
lokun landsins fyrir brottför út-
lendinga, sér í lagi frá ríkjum
NATÓ. Jafnframt er tekið að smala
saman Bandaríkjamömium og
Bretum, og eftir því sem næst verð-
ur komist vista þá í hjólhýsum í
námunda við flugvelli, rafstöðvar
og önnur hkleg skotmörk skyndi-
árásar.
Gíslatakan er með ýmsu móti. Til
að mynda verður ekki annað séð
þegar þetta er ritað en thboð um
að hleypa borgurum hlutlausra
Evrópuríkja úr landi hafi fyrst og
fremst haft þann thgang að láta þá
koma sér á eigin kostnað í einum
hóp norður í land, til ohuborgar-
innar Mosul. Þar viröist svo eiga
að kyrrsetja um níu tugi Svía,
Finna og Austurríkismanna.
En jafnframt því sem taugastríðið
magnast og George Bush Banda-
ríkjaforseti kallar út varalið, verð-
ur vart aukinna áþreifinga í við-
leitni til að leita uppi samningaleið-
ir. Varaforsætisráðherra íraks hef-
ur verið í Moskvu og átt langan
fund með Eduard Sévardnadze, ut-
anríkisráðherra Sovétríkjanna. Sá
hefur síöan átt viðræður við James
Baker, bandarískan starfsbróður
sinn.
Hussein Jórdaníukonungur er á
líðandi stund að leggja upp í
skyndiheimsóknir til höfuðborga
nokkurrra arabaríkja, þar á meðal
Bagdad. Fundi sem Egyptalands-
stjórn hafði boðað í Arababanda-
laginu hefur verið frestað til 30.
ágúst.
Haft er eftir embættismönnum í
Amman að Hussein geti hugsað sér
Erlend tíöindi
Magnús Torfi Ólafsson
friðsamlega lausn á þeim nótum
að íraksher hörfi frá Kúvait, emírs-
íjölskyldan snúi aftur og deila íraks
við furstadæmið verði leyst „í
arabisku samhengi". Orðaval Bush
Bandaríkjaforseta bendir til að
óyfirlýst markmið hans sé að halda
uppi hverjum þeim þrýstingi sem
þarf til þess bæði að knýja íraksher
frá Kúvait og hrekja Saddam frá
völdum í írak. Jafnframt vekur at-
hygh að Bandaríkjaforseti talar í
stefnuyfirlýsingu ekki um að hefja
Sabah ættina á ný á emírssess í
Kúvait, heldur að koma þar á „lög-
legri stjórn".
En eins og endranær, þegar raf-
eindastýrðar hernaðarvélar standa
hvor andspænis annarri, þarf ekki
annað en eitt atvik við víghnuna,
viljandi eða óvhjandi, til að fyrir-
framgerðar viðbragðsáætlanir fari
af stað. Þeir sem yfirstjórn eiga að
hafa, oft víðsfjarri vettvangi, vita
ekki annað en þeim er sagt, og get-
ur reynst torvelt að hafa tök á
framvindunni.
Bush brást eins hart við og hann
gerði með tafarlausum hðsam-
drætti í stórum stíl í Arabíu og við
Persaflóa, til að hindra að hertaka
íraka á Kúvait veitti þeim þrýst-
ingsaðstöðu á hin Flóaríkin, þar á
meðal Saudi-Arabíu, og drottnun-
araðstöðu innan OPEC, Samtaka
olíuframleiðsluríkja, sem mestu
ráða um olíuframboð og ohuverð á
heimsmarkaði. Bandaríkin hafa
fram til þessa að jafnaði haft þar
hönd í bagga, vegna bandalags síns
við Saudi-Arabíu og furstadæmin.
Áhrif olíumarkaðarins á hag-
þróun um mestaha heimsbyggðina
hafa enn einu sinni komið rækilega
í ljós á síðustu vikum. Þegar þetta
er ritað er olíufatið komið yfir 30
dohara, hærra en verið hefur um
fimm ára skeið. Óttinn við að til
ófriðar komi á helstu ohusvæðum,
enn dragi úr framboði og verðið
haldi áfram að hækka, fari jafnvel
yflr 50 dohara ohufatið, gerir efna-
hagshorfur dökkar og veldur verð-
fahi á heimsmörkuðum.
Á kauphöllinni í Tokyo er verð-
fallið það sem af er ágúst orðið 23%
af heildarverðmæti skráðra bréfa.
Fjárhæðin er stjarnfræðileg og er
nú markaðurinn kominn ámóta
langt niður og í kauphahahruninu
víða um heim í október 1987.
Gengissveiflur valda því svo að
hækkun ohuverðs kemur mjög
misjafnlega niður. Aldrei þessu
vant hefur raunin orðið að Banda-
ríkjadollar lækkar í hættuástandi.
Hingað til hefur hann þótt þrauta-
lending þegar hætta steðjar að, sér
í lagi fyrir olíuauðkýfingana við
Persaflóa.
Nú stendur hins vegar svo á að
doharinn var þegar á niðurleið
vegna samdráttarmerkja í Banda-
ríkjupum. Þar stefnir í rýmun
þjóðarframleiðslu ásamt vaxandi
verðbólgu. Við þau skilyrði er
Seðlabanka Bandaríkjanna óger-
legt að hækka vexti eins og þyrfti
ef halda ætti gengi dohars uppi.
Hækkandi ohuverð magnar þenn-
an vanda. Þá er guhið eitt eftir th
að koma fé sínu í trygga höfn. Það
hefur enda stórhækkað í verði. Á
því græða Rússar, eins og reyndar
líka hækkandi ohuverði.
Olíuverðshækkunin skellur af
fuhum þunga á Bandaríkjamönn-
um vegna-þess að heimsviðskipti
með olíu reiknast í þeirra gjald-
miðli. Gengislækkun dollars verð-
ur hins vegar til þess að ríkjum
Vestur-Evrópu og Japan er hlíft við
verulegum hluta af olíuverðsskell-
inum því þeirra gjaldmiðlar hækka
að sama skapi og sá bandaríski
lækkar.
Eins og venjulega verða þróunar-
ríkin verst úti. Við samdrátt á eins
stórum markaði og þeim banda-
ríska dregur úr eftirspum eftir
hráefnaframleiðslu þeirra. Hækk-
að ohuverð bitnar því þungt á þeim.
Ríki Austur-Evrópu eru sér á
parti og lenda í afleitri klípu. Lengi
vel fengu þau olíu frá Sovétríkjun-
um í vöruskiptum á föstu, um-
sömdu verði. Síðustu misseri hefur
bæði dregið úr olíuafhendingu frá
Sovétríkjunum th þessara landa og
verðið hækkað, frá áramótum
þurfa þau að greiða heimsmark-
aðsverð. Lönd þessi eiga miklar
innstæður í írak fyrir útflutning
þangað á ámm Persaflóastríðsins.
Mörg höfðu samið um greiðslu í
ohu, en nú tekur fyrir þá flutninga
við viðskiptabann SÞ. Hefur Búlg-
aría þegar óskað bóta frá SÞ fyrir
skaðann sem hún bíður.
Magnús Torfi Ólafsson
Bandarískur hermaður svolgrar vatn i ónefndri herstöð í Saudi-Arabíu.
Gert er ráö fyrir að hermaöur með alvæpni þurfi allt að 20 litra af vökv-
un á dag til að vera vígfær í eyöimörkinni. Simamynd Reuter