Dagblaðið Vísir - DV - 25.08.1990, Blaðsíða 43

LAUGARDAGUR 25. ÁGÚST 1990.
55
dv Menning Kvikmyndahús Veður
Bíóborgin
A TÆPASTA VAÐI 2
Það fer ekkl á milli mála að Die Hard 2 er
mynd sumarsins eftir toppaðsókn í Banda-
rlkjunum í sumar. Oft hefur Bruce Willis
verið I stuði en aldrei eins og i
Die Hard 2. Góða skemmtun.
Aðalhlutv.: Bruce Willis, Bonnie Bedelia,
William Atherton, Reginald VelJohnson.
Leikstjóri: Renny Harlin.
Sýnd kl. 4.30, 6.45, 9 og 11.20.
FULLKOMINN HUGUR
Sýnd kl. 5 og 9.
STÓRKOSTLEG STÚLKA
Sýnd kl. 7 og 11.10.
Sýnd kl. 2.50 á sunnudag.
ÞRUMUGNÝR
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
Sýningar kl. 3 á sunnudag:
OLIVER
ALLT A HVOLFI
Bíóhöllin
A TÆPASTA VAÐI 2
Það fer ekki milli mála að Die Hard 2 er
mynd sumarsins eftir toppaðsókn i Banda-
ríkjunum í sumar. Oft hefur Bruce Willis
verið I stuði en aldrei eins og i
Die Hard 2. Góða skemmtun.
Aðalhlutv.: Bruce Willis, Bonnie Bedelia,
William Atherton, Reginald Vel Johnson.
Sýnd kl. 4.30, 6.45, 9 og 11.15.
FIMMHYRNINGURINN
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
ÞRÍR BRÆÐUR OG BÍLL
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
FULLKOMINN HUGUR
Sýnd kl.7 og 11.10.
STÓRKOSTLEG STÚLKA
Sýnd kl. 5 og 9.
SlÐASTA FERÐIN
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
Sýningar kl. 3 um helgina:
STÓRKOSTLEGIR FERÐALANGAR
OLIVER
HEIÐA
LITLI LAVARÐURINN
RÁÐAGÓÐI RÓBÓTINN
Háskólabíó
CADILLACMAÐURINN
Splunkuný grínmynd með toppleikurum.
Aðalhlutv.: Robin Williams, Tim Robbins.
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
SA HLÆR BEST...
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
LEITIN AÐ RAUÐA OKTÓBER
Sýnd kl. 5 og 9.15.
MIAMI BLUES
Sýnd kl. 9.10 og 11.
SHIRLEY VALENTINE
Sýnd kl. 5.
VINSTRI FÓTURINN
Sýnd kl. 7.20.
PARADfSARBiÓIÐ
Sýnd kl. 7.
Xiaiigarásbíó
A-salur
AFTUR TIL FRAMTÍÐAR III
Fjörugasta og skemmtilegasta myndin úr
þessum einstaka myndaflokki Stevens Spi-
elberg. Marty og Doksi eru komnir I villta
vestrið árið 1885. Þá þekktu menn ekki bíla,
bensín eða Clint Eastwood.
Aðalhlutv.: Michael J. Fox, Christopher
Lloyd og Mary Steenburgen,
Mynd fyrir alla aldurshópa. Frítt plakat fyrir
þá yngri. Númeruð sæti kl. 9.
Sýnd kl. 4.50, 6.50, 9 og 11.15.
Sýnd kl. 2.30 á sunnudag.
B-salur
BUCK FRÆNDI
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
C-salur
UNGLINGAGENGIN
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
Sýningar kl. 3 á sunnudag:
BUCK FRÆNDI
UNGLINGAGENGIN
Regnboginn
REFSARINN
Hér er kominn spennu- og hasarmynd eins
og þær gerast bestar. „The Punisher" hristir
ærlega upp í þér!
Aðalhlutv.: Dolph Lundgren, Lois Gossett
jr. og Jeroen Krabbe.
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
Bönnuð innan 16 ára.
i SLÆMUM FÉLAGSSKAP
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
BRASKARAR.
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
NUNNUR A FLÓTTA
Sýnd kl. 3, 5, 7, 9 og 11.
HJÓLABRETTAGENGIÐ
Sýnd kl. 3, 5 og 11.
FJÖLSKYLDUMÁL
Sýnd kl. 7 og 9.
Sýningar kl. 3 um helgina:
ALLT A FULLU
UNGA NORNIN
Sýning kl. 3 á sunnudag.
BJÖRNINN
Stjörxiubíó
FRAM i RAUÐAN DAUÐANN
Joey Boca hafði haldið framhjá konunni
sinni árum saman þar til hann gerði grund-
vallarmistök og lét hana góma sig.
Aðalhlutv.: Kevin Kline, Tracey Ullman, Ri-
ver Phoenix, William Hurt, Joan Plowright
og Keanu Reeves.
Sýnd kl. 3, 5, 7, 9 og 11.
MEÐ LAUSA SKRÚFU
Sýnd kl. 9 og 11.
STÁLBLÓM
Sýnd kl. 7.
POTTORMUR I PABBALEIT
Sýnd kl. 3 og 5.
Austan- og suöaustanstrekkingur.
Rigning með köflum eöa skúrir víða
um land. Síst þó í innsveitum norö-
anlands og um norðvestanvert
,landiö. Hiti á bilinu 8-14 stig í dag
og á morgun, hlýjast vestanlands.
Akureyri úrkoma 11
Egilsstaöir skýjað 15
Hjaröames alskýjað 11
Galtarviti alskýjað 11
Keíla víkurflugvöliur skýj að 11
Kirkjubæjarklausturþoka 11
Raufarhöfn þoka 10
Reykjavík alskýjað 12
Vestmarmaeyjar alskýjað 11
Bergen súld 13
Kaupmarmahöfn skýjað 20
Osló skýjað 15
Stokkhólmur rigning 15
Þórshöfn hálfskýjað 12
Amsterdam léttskýjað 23
Barcelona léttskýjaö 27
Berlín skýjað 21
Feneyjar heiðskírt 26
Frankfurt léttskýjað 27
Glasgow skýjað 20
Hamborg skýjað 21
London mistur 27
LosAngeles skýjað 20
Lúxemborg hálfskýjað 25
Madrid léttskýjað 29
Mallorca heiðskírt 30
New York rigning 21
Nuuk alskýjað 4
Orlando skýjað '24
París heiðskirt 30
Róm heiðskírt 26
Vín heiðskirt 22
Valencia mistur 29
Gengið
Gengisskráning nr. 160. -24. ágúst 1990 kl. 9.15
Einingkl. 12 .00 Kaup Sala Tollgengi
Dollar 56,190 56,350 58.050
Pund 109,377 109,688 106,902
Kan.dollar 49,781 49,922 50,419
Dönsk kr. 9,4397 9,4666 9,4390
Norsk kr. 9,3416 9,3682 9,3388
Sænsk kr. 9,8243 9.8523 9,8750
Fi. mark 15.3252 15.3689 15,3470
Fra.franki 10,7809 10,8116 10,7323
Belg.franki 1,7603 1,7654 1,7477
Sviss. franki 44,2267 44,3526 42,6368
Holl. gyllini 32,0774 32,1688 31,9061
Vþ. mark 36.1455 36,2484 35,9721
it. lira 0.04867 0,04881 0.04912
Aust. sch. 5,1407 5.1553 5,1116
Port. escudo 0.4091 0,4103 0,4092
Spá. peseti 0,5811 0,5827 0,9844
Jap.yen 0.38453 0,38563 0,39061
Irsktpund 96.942 97,218 96,462
SDR 78,0535 78,2758 78,7356
ECU 75,1541 75,3681 74,6030
Símsvari vegna gengisskráningar 623270.
Fiskmarkaðimir
Fiskmarkaðurinn Hafnarfirði
24. ágúst seldust alls 19,511 tonn.
Magn i Verð í krónum
tonnum Meöal Laegsta Hæsta
Skata 0,043 62,00 62.00 62,00
Karfi 0,029 20,00 20,00 20,00
Smáþorskur 0,041 52.00 52.00 52,00
Smáufsi 0,715 40,00 40,00 40.00
Ýsa 3,803 82,16 37,00 136.08
Ufsi 0,925 40,92 40,00 77,00
Koli 0,038 24,79 19,00 30,00
Þorskur 13,024 78,14 78,00 79,00
Lúða 0,171 318,30 310,00 330.00
Steinbitur 0,633 77,15 75.00 80,00
Langa 0,070 30,00 30,00 30.00
Fiskmarkaður Suðurnesia
24. ágúst seldust alls 16,812 tonn.
Steinbitur 0,037 40.00 40,00 40.00
Skötuselur 0,009 50,00 50,00 50,00
Þorskur 11,623 95,94 53,00 103.00
Sólkoli 0,014 90,00 90,00 90.00
Lúða 0,553 368,88 255,00 385,00
Langa 0,322 31,79 10,00 33,00
karfi 0.060 43,00 43,00 43,00
Úfugkjafta 0,057 10,00 10,00 10.00
Ýsa 3,633 97,23 30,00 124,00
Ufsi 0,504 18,02 15,00 35,00
Faxamarkaðurinn
24. ágúst seldust alls 36,127 tonn.
Steinbitur 0,426 66,74 60,00 71.00
Þorskur 24,260 70,82 49,00 88.00
Smáþorskur 0,253 69,00 69.00 69,00
Ufsi 1,016 40,37 40,00 42,00
undirm.f. 0,302 20,00 20,00 20,00
Ýsa (sl.) 7,389 97,00 20,00 128,00
Karfi 0,141 29.00 29,00 29,00
Langa 1,432 49,00 49,00 49,00
Lúða 0,554 260,07 160.00 420,00
Lýsa 0.115 12,00 12,00 12,00
Skarkoli 0.054 46,00 46,00 46.00
Blandað 0,185 41,28 20,00 70,00
FACOFACO
FACOFACO
FACOFACO
LISTINN Á HVERJUM
MÁNUDEGI
Stórvirki í íslensk-
um mannvísindum
Þegar Milton Friedman var spurður aö því í Reykja-
vík árið 1984, hvort hagfræöikenningar hans giltu í
jafnhtlu landi og íslandi, þá svaraði hann því til, að
þær væru vart frambærilegar, nema þær giltu alls
staðar. Dr. Þráinn Eggertsson prófessor er bersýnilega
sammála starfsbróður sínum. Bók hans, Economic
Behavior and Institutions eða Hagræn hegðun og
stofnanir, er tilraun til þess að færa út mörk hagfræð-
innar, nota hana til að skýra ýmis fyrirbæri sögu og
samlífs, sem margir hagfræðingar hafa htt hirt um.
Hagfræðingar hafa sem kunnugt er einbeitt sér að
greiningu þeirra lögmála, sem gilda um verðmyndun
á alfrjálsum markaði. En margt er fleira til í heiminum
en frjáls markaður. Þráinn spyr, hverju það breyti um
hegðun manna, hvort þeir starfa í opinberum stofnun-
um, einkafyrirtækjum eða almenningshlutafélögum,
hvað ráöi verkaskiptingu á milh opinberra aðila og
annarra og hvernig ólík hagkerfi verði til. Hann reyn-
ir síðan að svara slíkum spumingum meö aðstoö hag-
fræöinnar.
Rauði þráðurinn í bók Þráins er kenning hresk-banda-
ríska hagfræðingsins Ronalds Coases um viðskipta-
eða samningakostnað (e. transaction cost). Fyrir þvi
hugtaki má gera grein með einfoldu dæmi. Einn mað-
ur kaupir mjólk af öðrum. Til þess að þau viðskipti
geti átt sér stað, þarf seljandinn að girða af land til
að beita gripum sínum á, gæta landsins og gripanna
fyrir öðrum, afla viðurkenningar manna á eignarrétti
sínum á þessu hvoru tveggja og fmna kaupanda að
rpjólkinni, sem honum tekst að framleiða þar. Allur
shkur gæslu- og upplýsingakostnaður er viðskipta-
kostnaður í skilningi Coases. Og shkur kostnaður
skýrir, hvers vegna mál em stundum ekki leyst með
frjálsum viðskiptum, heldur öðmm ráðum (eöa þau
standa eftir óleyst). Ef kostnaður við viðskipti fer fram
úr ávinningi af þeim, þá eiga þau sér ekki stað. For-
senda viðskipta er, að viðskiptakostnaður sé nægilega
lágur. Frjáls markaður krefst starfhæfra stofnana og
reglna.
Fyrirtækið og árekstrar
í atvinnulífi
Coase notaði sjálfur viðskiptakostnaðarhugtakið til
þess að skýra tilveru fyrirtækja í frægri ritgerö frá
1937, „The Nature of the Firm“ eða „Eðli fyrirtækis-
ins“. Hagfræðingar draga gjarnan upp mynd af við-
skiptum sjálfstæðra einstaklinga, svo sem mjólkur-
framleiðandanum í dæmi okkar, fiðluleikara og hár-
skera. En atvinnulífið er allt öðmvísi. Þar starfa aðal-
lega mörg fyrirtæki, stór og smá, ekki einstaklingar.
Hvert fyrirtæki er í raun og veru miðstýrt. Þar er rek-
inn áætlunarbúskapur. Það er eins konar eyja skipu-
lagningar í hafsjó samkeppninnar. Hvað veldur? Svar-
ið er, segir Coase, að fyrirtækið lækkar viöskiptakostn-
að. Það er kerfi samninga, sem stytta leiðina á milh
framleiðanda og neytanda. í stað þess að mjólkurfam-
leiðandinn uppi í sveit haldi sjálfur inn í borgina í
leit að hugsanlegum kaupendum, rís upp fyrirtæki,
millíliður. sem kaupir mjólkinaaf honum og selur síð-
an aftur.
í annarri frægri ritgerð frá 1961, „The Problem of
Social Cost“ eða „Vandinn af utanaðkomandi kostn-
aði“, sýnir Coase, hvemig nota má viðskiptakostnað-
arhugtakiö til þess að sjcilja betur árekstra milli aðila
atvinnulífsins. íslendingar þekkja margvíslega slíka
árekstra af eigin raun. Loðnubræðsla dælir daunillu
lofti yfir sjávarþorp. Hún veldur þorpsbúum óþægind-
um. í raun og vera eru bræðslan og íbúamir að keppa
um sömu gæðin, hreint loft. Bræðslan vill nota þetta
loft til þess að losa í það úrgang, íbúarnir vilja fá að
anda því að sér. En ekki er nóg til af hreinu lofti til
þess að fullnægja þörfum beggja aöila. Hvemig stend-
ur á því, að þetta mál er ekki leyst með viðskiptum á
milti aðiíanna tveggja? Svariö er samkvæmt kenningu
Coases, að kostnaður af slíkum viðskiptum er of hár.
Ein skýringin á því getur verið, að erfitt sé eða ókleift
af tæknilegum ástæðum að mynda eignarrétt á hreinu
lofti, svo að geti gengið kaupum og sölum eins og önn-
ur gæði á frjálsum markaði.
íslenska þjóðveldið og
fyrirkomulag fiskveiða
Þráinn hefur alþjóðlega yfirsýn og minnist óvíða á
ísland í bók sinni. Hann nefnir þó tvö mál, þar sem
viðskiptakostnaðarhugtakið kemur við sögu. Annað
snýr að íslenska þjóðveldinu frá 930 til 1262. Það var
sérstakt aö því leyti, aö þar var réttarvarsla í höndum
einstaklinga. Þeir urðu að leysa með samningum sín
Þráinn Eggertsson.
Bókmenntir
Hannes H. Gissurarson
á milh ýmis mál, sem ríkiö tekur að sér á okkar dög-
um. Bændur lágmörkuöu áhættu af eldsvoðum op
eignamissi í hreppunum: hver hreppur var eins konar
gagnkvæmt tryggingafélag. Og þeir keyptu vernd af
goðunum. Gátu þeir valið um goðorð, svo að segja
má, að hér hafi verið frjáls samkeppni í réttarvörslu.
Hvert goöorð var eins konar fyrirtæíti. Það var í einka-
eign og gat gengið kaupum og sölum. Vitnar Þráinn í
því sambandi til athyghsverðra kenninga Davids Fri-
edmans (sonar Miltons gamia) um þjóðveldið.
Hitt máhð er fyrirkomulag fiskveiða. Á meðan að-
gangur að fiskistofnum var óhindraður, kepptu marg-
ir aðilar um sama fiskinn. Afleiðingin varð ofíjárfest-
ing og ofveiði. Skýringin er, eins og Þráinn bendir á,
að viðskiptakostnaður var of hár. Enginn átti fiskinn
í sjónum. Þennan árekstur má vitaskuld leysa með
því að mynda eignarrétt á fiski, aíhenda útgerðaraðil-
um varanleg og seljanleg veiðiréttindi, eins og ég hef
lagt til. Eiríi ágreiningurinn í hópi þeirra fræðimanna,
sem kynnt hafa sér máhð aö gagni, er, hvort aihenda
eigi útgerðaraðilum veiðiréttindin endurgjaldslaust
(eins og ég vil) eða hvort ríkið eigi að selja þau á upp-
boði (eins Qg Gylfi Þ. Gíslason og Ólafur Björnsson
leggja til). Þeir, sem vilja, að ríkið selji útgerðaraðilum
veiðiréttindin, færa einmitt þau rök fyrir því, að þá
verði víðtækari sátt um lausnina. Þá lækki með öðmm
orðum samningskostnaður í stjómmálum. Ég er sann-
færður um hið þveröfuga - aö þá og því aðeins mynd-
ist sátt um málið, að lausn þess sé að skapi útgerðar-
manna. Fyrir þá er mest í húfi, og þeir munu því beita
sér öðmm fremur í málinu.
Vandað fræðirit
Bók Þráins verðskuldar miklu rækilegri umsögn en
unnt er að birta í dagblaði, og hef ég mjög orðið að
einfalda mál mitt. Ég get hins vegar ekki lokið þessu
skrifi án þess að láta í ljós aðdáun á framtaki Þráins.
Hann lætur það ekki draga mátt úr sér, að hann kenn-
ir hagfræði í litlum og fátækum skóla á hjara verald-
ar, heldur leggur fram bók, sem er hvarvetna fullboð-
leg. Þetta er vandað fræðirit um ákaflega athyglisvert
efni. Það er ritað á heimstungu og hefur þess vegna
ekkert skjól af einangrun þjóðarinnar. Þeir, sem starf-
að hafa í einhvern tíma í virtum erlendum háskólum,
þar sem fram fer fjörug rannsókn og rökræöa, vita,
hyersu erfitt er að sinna raunverulegum fræðistörfum
á íslandi, þar sem annarlegir mælikvarðar eru oft lagð-
ir á vísindaleg verk manna, dægurmál eru áleitin og
síminn hringir í sífellu. Með riti sínu hefur Þráinn
Eggertsson aukið mjög veg Háskólans og minnt okkur
samkennara sína á það, að við verðum að taka á okk-
ur rögg og reyna að gera janfvel eða betur en hann.
Hann hefur unnið stórvirki í íslenskum mannvísind-
um.
Þráinn Eggertsson:
Economic Behavior and Institutions
Cambridge University Press, 1990, 385 bls.
MÖL ^