Dagblaðið Vísir - DV - 17.09.1990, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1990.
15
Frelsi og réttlæti
- vandmeðfarin hugtök
Hafi menn aflað tekna sinna án þess að beita aðra ranglæti, séu tekjurn-
ar þeirra og engra annarra, hefur greinarhöfundur eftir Flew.
Maður er nefndur Antony Flew,
menntaður í heimspeki í Oxford-
háskóla, lengi prófessor í þeirri
grein í Reading-háskóla. Hann hef-
ur komið til íslands og haldið fyrir-
lestur um samband eða öllu heldur
sambandsleysi glæpsemi og geð-
veiki.
Flew er ákafur andstæðingur
allra tilrauna til þess að breyta
manninum úr siðferðisveru, sem
velur og hafnar og ber þess vegna
ábyrgð á gerðum sínum, í vél eða
hkama, sem lýtur aðeins orsaka-
lögmáli hinnar sálarlausu náttúru.
Hann hefur þess vegna snúist önd-
verður við því, sem kalla mætti
meðferðarskipulagiö: Nú á dögum
er unglingum, sem berja gamlar
konur til óbóta, ekki refsað. Þeir
eru þess í stað settir í meðferð, því
að afbrotafræðingar hafa talið fólki
trú um, að glæpir þeirra séu ekki
þeim sjálfum að kenna, heldur
„samfélaginu“.
Flew er líka eindreginn frjáls-
hyggjumaður í stjómmálum. Ég las
nýlega ágæta bók eftir hann,
Equality in Liberty and Justice eða
Jafnrétti í krafti frelsis og réttlætis.
Hér langar mig til að deila nokkr-
um skarplegum athugasemdum
Flews með lesendum.
Frelsisréttindi og
velferðarréttindi
Flew gerir mikilvægan greinar-
mun á frelsisréttindum (e. option
rights) og velferðarréttindum (e.
welfare rights). Frelsisréttindi eru
réttindi til að krefjast þess af öðr-
um, að þeir láti menn í friði, loki
ekki fyrir þeim leiðum. Eitt dæmi
er málfrelsi. í rétti manna til mál-
frelsis felst skylda annarra til þess
að hindra þá ekki í að segja skoðun
Kjallarinn
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
lektor í stjórnmálafræði
sína. í þessum rétti felst með öðrum
orðum bann við því að vama fólki
máls.
Velferðarréttindi eru hins vegar
réttindi til að krefjast þess af öðr-
um, að þeir láti menn fá einhver
efnisleg gæði, aðstoði þá á lífs-
brautinni. Dæmi er ókeypis skóla-
ganga. Hún er auðvitað ekki ókeyp-
is, heldur þurfa aðrir að greiða fyr-
ir hana en þeir, sem njóta hennar.
í rétti manns til skólagöngu felst
skylda annarra til þess að leggja
fram fé til hennar. í þessum rétti
felst boð, en ekki aðeins bann.
Muninn á þessum tvenns konar
réttindum má líka orða svo, að
frelsisréttindi leggi á menn taum-
haldsskyldur, en velferðarréttindi
leggi á þá verknaðarskyldur. Flew
bendir á, að velferðarréttindi
skerði frelsi manna. Miklu erfiðara
sé að rökstyðja þau en frelsisrétt-
indi.
Réttlætiskenning
Johns Rawls
Flew er eindreginn andstæðingur
bandaríska heimspekingsins Johns
Rawls, sem setti fram mikla kenn-
ingu um réttlæti í langri bók, A
Theory of Justice. Flew telur, eins
og ílestir heimspekingar að fornu
og nýju, að réttlæti sé fólgið í fjar-
veru ranglætis, ef svo má segja. Það
sé fólgið í að virða réttindi ann-
arra, í því að stilla sig um rang-
læti. Það leggi á menn taumhalds-
skyldur, það banni fremur en boð-
ar.
Réttlátur maður þarf ekki að vera
hagsýnn, hugrakkur, örlátur eða
góðviljaður. Hann þarf aðeins aö
halda í heiðri boðorðin þrjú, sem
miðaldaspekingar orðuðu svo:
Honeste vivere, neminem laadere,
suum cuique tribuere - eða að lifa
heiðarlegu lífi, gera engum manni
mein og gjalda hverjum sitt.
Rawls nálgast réttlæti úr allt ann-
arri átt en Flew. Hann telur, að
tekjumun manna megi þá og því
aðeins réttlæta, að hinir tekju-
lægstu sé þrátt fyrir allt betur
komnir við hann en án hans. Rawls
er einnig þeirrar skoðunar, að
menn eigi ekki tilkall til þeirra
tekna, sem leiði af ásköpuðum
hæfileikum þeirra, til dæmis lík-
amsfegurð og námsgáfum. Þessu
vísar Flew á bug. Hafi menn aflað
tekna sinna án þess að beita aðra
ranglæti, segir Flew, séu tekjurnar
þeirra og engra annarra.
Alræðissinnar
að fornu og nýju
Flew hefur trausta klassíska
menntun og sögulega yfirsýn.
Hann bendir til dæmis á það, að
Pol Pot í Kambódíu fór að ráðum
Platóns í Ríkinu, þegar hann reyndi
aö sópa öllu gömlu til hliðar, reisa
spánnýtt skipulag (sbr. Ríkið 540E-
541A).
Þá eru tvö atvik ótrúlega lík, þótt
á milh hafi liöiö mörg þúsund ár.
Frá öðru segir Þýkídídes í hinni
frægu Sögu Pelopsskagastríðanna.
Aþeningar bentu íbúum Melos-
eyjar á, að þeir ættu viö ofurefli aö
etja: Þeir yrðu að beygja sig. Eftirv
það létu Aþeningar kné fylgja
kviði. Hitt atvikið var, að áriö 1968
fluttu Kremlverjar leiðtogum
Tékkóslóvakíu sama boöskap. Þeir
ættu engra kosta völ. Skömmu síð-
ar skreiö Rauði herinn inn í Tékkó-
slóvakíu.
Flew nefnir mörg dæmi um
menntamenn, sem vilji vestrænt
skipulag feigt. Slíkir menn eru líka
til á íslandi. í næsta húsi við mig
í Háskóla íslands situr Gunnar
Karlsson, prófessor í sögu. Hann
hefur verið sumarmaður hjá
Kastró á Kúbu, skorið þar upp syk-
ur í þágu heimskommúnismans.
Annar kennari í heimspekideild er
Eyjólfur Kjalar Emilsson, sem hef-
ur einmitt snúið Ríkinu eftir Platón
á íslensku. Hann hefur margsinnis
talaö gegn vörnum vestrænna
þjóða. Því miður eru þessir menn
síður undantekningin en reglan.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
,,Flew telur, eins og flestir heimspek-
ingar, aö fornu og nýju, að réttlæti sé
fólgið 1 fjarveru ranglætis, ef svo má
segja. Það sé fólgið í að virða réttindi
annarra, í því að stilla sig um rang-
læti.“
Hvað kostaði samstaðan?
Þriðjudaginn 4. september sl.
samþykkti stjórn Sambands sveit-
arfélaga að ráða Þórð Skúlason,
sveitarstjóra á Hvammstanga og
varaformann stjórnarinnar, fram-
kvæmdastjóra sambandsins. Þetta
væri í sjálfu sér ekkert merkilegt
ef ekki kæmi til aldeilis makalaus
aðdragandi þessarar ráðningar og
ekki síður sú staðreynd að Þórður
Skúlason sótti ekki einu sinni um
þessa stöðu.
Eftirsótt starf
Það kom glöggt í ljós þegar staða
framkvæmdastjóra Sambands
sveitarfélaga var auglýst að margir
höfðu áhuga á starfinu. Þegar um-
sóknarfrestur rann út kom í ljós
að umsækjendur voru ahs 21 og í
þeim hópi margir valinkunnir
menn með mikla og langa reynslu
af sveitarstjómarmálum.
Stjórn sambandsins
Stjóm Sambands sveitarfélaga er
skipuð níu mönnum sem kosnir
eru til fjögurra ára eftir sveitar-
stjómarkosningar. Þessi stjórn
speglar hina pólitísku stöðu í sveit-
arfélögunum utan þess sem gætt
er kjördæmissjónarmiða.
Núverandi stjóm er skipuð íjór-
um sjálfstæðismönnum, tveim
framsóknarmönnum, tveim al-
þýðubandalagsmönnum og einum
fuhtrúa Alþýðuflokks. Þess ber að
geta að þegar Björn Friðfinnsson,
sem kosinn var formaður sam-
bandsins eftir kosningarnar 1986,
hvarf úr stjóminni kom sjálfstæð-
ismaður í hans stað. Það er því
óhætt að segja að sjálfstæðismenn
hafi illu heilli fengið of mikil áhrif
í stjórninni miðað við pólitískan
styrk.
Draugagangur í stjórninni
Þegar stjórn sambandsins fór að
Kjallarinn
Guðmundur Oddsson
bæjarfulltrúi Alþýðuflokks
í Kópavogi
ræða ráðningu hins nýja fram-
kvæmdastjóra fóru ýmsir dular-
fulhr hlutir að gerast. Miðað við
fréttaflutning fjölmiðla virðist sem
formaður sambandsins, Sigurgeir
Sigurðsson, hafl fundið hvöt hjá sér
til að útiloka a.m.k. tvo stjórnar-
menn frá því að ákveða hver
hreppa skyldi embættið.
í almennu spjalli við fyrrverandi
lagaprófessor komst formaðurinn
að þeirri niðurstöðu að samkvæmt
lögum sambandsins misstu þeir
sem ekki voru á framboðslista við
síðustu kosningar eða væru starfs-
menn sveitarfélags umboð sitt til
stjórnarsetu. Þetta varð til þess að
Suðurlandskjördæmi átti engan
fuhtrúa í stjórninni.
Þegar hér var komið sögu fannst
ýmsum nauðsynlegt að taka fram
fyrir hendurnar á formanninum
og fá rökstutt áht á þessu atriði í
lögum sambandsins. Niðurstaða
þeirra var eins og vænta mátti að
stjórnarmenn hefðu fullt umboð
þar til ný stjórn hefði veriö kosin.
Allur þessi skrípaleikur hefur
stórskaðað álit sambandsins og er
raunar bágt að sjá hver tilgangur
hefur verið nema þá einhver póli-
tískur loddaraskapur.
Hinn pólitiski litur
Fljótíega fór að heyrast að ekki
myndi nást samstaða um neinn
hinna21 umsækjanda. í fjölmiðlum
voru einkum nefnd nöfn þeirra
Lárusar Jónssonar, Húnboga Þor-
steinssonar og Kristjáns Guð-
mundssonar. Sjálfstæðismenn
studdu Lárus en hinir gátu vel stutt
annan hinna.
Vitaskuld fóru ýmisar sögur að
berast út um skoðanir stjórnar-
manna og skal ekkert um þær full-
yrt hér en ein þeirra sögusagna,
sem strax komu í loftið, var að sjálf-
Þórður Skúlason, nýkjörinn fram-
kvæmdastjóri Sambands sveitar-
félaga. - Makalaus aðdragandi
ráðningar ... Þórður sótti ekki
einu sinni um stöðuna, segir grein-
arhöfundur m.a.
stæðismenn myndu aldrei sætta sig
við að Kristján Guðmundsson yrði
ráðinn í starfið.
Kristján var bæjarstjóri í Kópa-
vogi síðustu átta árin og í þeirri
stöðu hafði hann sýnt íhaldinu
fulla hörku, sem þeir gátu illa sætt
sig við. Það skyldi þó aldrei hafa
ráðið afstöðu Reykjavíkur - íhalds-
ins í stjórn sambandsins? Ef svo
hefur verið geta menn svarað
þeirri spurningu sjálfir hvort fag-
lega hefur veriö unniö í þessu máli.
Hvers vegna Þórður?
Það getur ekki verið neitt einka-
mál stjórnarinnar hvers vegna
Þórður Skúlason var ráöinn fram-
kvæmdastjóri sambandsins. Allir
sveitarstjórnarmenn eiga kröfu á
að stjórnin geri grein fyrir þessari
niöurstöðu. Þórður Skúlason sótti
alls ekki um þetta starf og hefði
þess vegna alls ekki átt að koma til
álita.
Það er einstakur dónaskapur
gagnvart umsækjendum að ráða
hann í þetta starf. Hvað hefur hann
umfram þá er sóttu um starfið?
Var þetta alltaf ákveðin niður-
staða og þar með sýndarmennskan
ein að auglýsa starflð?
Hvað kostaði samstaðan?
Vissulega hefur maður heyrt
ýmsar skýringar og það sumar frá
stjórnarmönnum um þessa maka-
lausu niðurstöðu. Það þarf engan
að undra þótt ekki náist sameigin-
leg niðurstaða allra stjórnarmanna
um ráðningu í þetta starf.
Hvers vegna er það líka nauðsyn-
legt? Allir framkvæmdastjórar
sveitarfélaga eru kosnir af viðkom-
andi meirihlutum, þar er ekki einu
sinni reynt að ná neinni samstöðu.
Það er því brosleg skýring stjórnar-
innar að nauðsynlegt hafi verið að
ná samstöðu um framkvæmda-
stjórann.
Auðvitað gátu vinstri flokkarnir
ráðiö því hver yrði framkvæmda-
stjóri, því vaknar spurningin: Hvað
kostaði samstaöan? Er það rétt að
íhaldiö hafi fengið loforð um að fá
formann stjórnarinnar þegar ný
'stjórn verður kosin í lok mánaðar-
ins? Meira að segja hefur heyrst
að Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson eigi
að verða næsti formaður. Fróðlegt
verður að fylgjast með framvindu
þessa máls, en eitt er alveg víst að
stuðningur íhaldsins við Þórð
Skúlason hefur örugglega kostað
eitthvað.
Guðmundur Oddsson
„Allur þessi skrípaleikur hefur stór-
skaðað álit sambandsins og er raunar
bágt að sjá hver tilgangur hefur verið,
nema þá einhver pólitískur loddara-
skapur.“