Dagblaðið Vísir - DV - 19.11.1990, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1990.
15
Ræða háskólarektors
Dr. Sigmundur Guðbjarnason háskólarektor. „Getur verið, að þróunin
í átt til frjálsari alþjóðaviðskipta sé smáþjóðum eins og íslendingum
hættuleg?“ spyr greinarhöfundur. „Sú virðist skoðun dr. Sigmund-
ar... “ segir greinarhöfundur enniremur.
Sósíalisminn er fallinn. En hvað
tekur við? Getur verið, að hinn
frjálsi markaður hafi í för með sér
eins mikla kúgun á sína vísu og
hið alráða ríkisvald gerði í austan-
tjaldslöndum? Getur verið, að þró-
unin í átt til fijálsari alþjóðavið-
skipta sé smáþjóðum eins og ís-
lendingum hættuleg?
Sú virðist skoðun dr. Sigmundar
Guðbjarnasonar, háskólarektors
og prófessors í efnafræði, ef marka
má ræðu þá, sem hann flutti við
skólaslit 30. júní síðast hðinn. Ég
var staddur erlendjs, þegar ræðan
birtist, og hef þess vegna ekki kom-
ið því við fyrr en nú að gera við
hana nokkrar athugasemdir.
Hvað sagði rektor?
Sigmundur sagði: „Við höfum séð
hugmyndafræði kommúnismans
hrynja til grunna í Austur-Evrópu
og við sjáum aðra hugmyndafræði
koma í staðinn en það er trúin á
frjálsa markaðinn. Nú er það fijálsi
markaðurinn sem mun gera okkur
frjáls og fjárhagslega sjálfstæð, en
getum við treyst og trúaö á alræði
frjálsa markaðarins?"
Hann hélt áfram: „Nú hillir undir
nýja tíma, tíma alþjóðlegra auð-
hiinga og fjármálafursta sem ráða
því sem þeir ráða vilja svo fremi
að hluthafar eigi arðs von. Ástæða
er til að óttast að ísland verði slík-
um fjölþjóðafyrirtækjum auðveld
bráð, að slík fyrirtæki kaupi upp
auðhndir okkar smátt og smátt án
þess að viö veitum því athygli."
Ólíku jafnað saman
Hér er málum mjög blandað. í
fyrsta lagi er mjög villandi að leggja
sósíalisma og frjálshyggju að jöfnu
og hafna síðan hvoru tveggja sem
„hugmyndafræði". Sósíahsmi er
vissulega hugmyndafræði, hann er
krafa um, að mannlegt samlíf sé
KjaUarinn
Dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
lektor í stjórnmálafræði
skipulagt eftir einni tiltekinni for-
skrift. Frjálshyggja er allt annars
eðlis.
Hún er sú skoðun, að stilla eigi
valdi ríkisins svo í hóf, að hver ein-
stakhngur geti haft þá hugmynda-
fræði sem hann vih, geti ráðið lífs-
háttum sínum sjálfur. Hún er ekki
hugmyndafræði, heldur frelsi til að
hafa- hugmyndafræði, ef svo má
segja. Frjálshyggjumenn hafa ekk-
ert á móti því, að menn séu sósíal-
istar í þeim skilningi, að þeir stofni
og reki samyrkjubú, samvinnufé-
lög og þvíumlíkt. Þeir eru því að-
eins andvígir, að menn neyði aðra
til að slást í fór með sér.
„Alræði“ markaðarins er
merkingarleysa
í öðru lagi ber það ekki vott um
mikinn skilning á eðli markaðarins
að tala um „alræði“ hans. Frjáls
markaður er ekki sjálfstæður ger-
andi í sama skilningi og ríkið. Hann
er ekkert annað en sá vettvangur,
sem sjálfstæðir einstaklingar mæt-
ast á til þess að fullnægja þörfum
hver annars í viðskiptum. Hann er
staður, þar sem við seljum fisk,
Kúbumenn sykur og Japanir bíla,
af því að við getum veitt fisk, Kúbu-
menn ræktað sykur og Japanir
smíða bíla með lægri tilkostnaði en
aðrir.
Enginn neyðir neinn til þess að
stunda viðskipti á frjálsum mark-
aði: Menn gera það þá og þvi að-
eins, að þeir sjái sér hag í því. Einn
þáttur markaðsfrelsisins er einmitt
frelsi til að vera ekki á markaðn-
um: Hitt er annað mál, að leitun
er á þeim, sem vilja taka upp sjálfs-
þurftabúskap, geri þeir sér grein
fyrir, hvesu lök lífskjör fylgja hon-
um. Skyldi háskólarektor vilja
veiða sér til matar eins og vilh-
menn á Blálandi hinu mikla?
Stórfyrirtæki starfa við
strangar skorður
í þriðja lagi er alrangt að tala um
drottnun stórfyrirtækja og „fjár-
málafursta" meö sama hætti og
vald stjórnmálamanna og embætt-
ismanna. Stórfyrirtæki lifa ekki,
nema þau framleiði vöru, sem
neytendur vilja kaupa. Á þetta hafa
bandarískir bílarisar verið minntir
óþyrmilega. Menn kaupa frekar
Mitsubishi en Ford, ef bílarnir eru
jafngóðir, en Mitsubishi ódýrari.
Og Alusuisse riðaði til fahs fyrir
skömmu.
Stöldrum nú aðeins við: Hvað er
það, sem veitir stórfyrirtækjum
aðhald? Það er auðvitaö ekki annað
en hinn fijálsi alþjóðlegi markað-
ur, sem rektor elur þó slíkar efa-
semdir um! Því opnari og því frjáls-
ari sem markaðurinn er, því minni
er vald stórfyrirtækja. Þetta er
kjarni málsins: Frjáls samkeppni
hefur í sér fólgna sjálfstakmörkun
og sjálfsleiðréttingu. Allt leitar þar
jafnvægis með svipuðum hætti og
trén vaxa ekki upp í himininn.
Hættan er af ríkisafskiptum
í stjórnmálum gilda önnur lög-
mál. Þar getur ótakmarkað vald
safnast á hendur einum manni með
óskaplegum afleiðingum, eins og
dæmin af Lenín, Hitler og Stalín
sýna. Háskólarektor hefði heldur
átt að vara við óheftum rikisaf-
skiptum en óheftum markaðsvið-
skiptum. Hann hefði átt að lýsa
því, hvernig lýðræðislegu ríkis-
valdi er gjarnan beitt í þágu sér-
hagsmuna (til dæmis til að vemda
íslenska bændur fyrir samkeppni
frá bændum erlendis með þeim af-
leiðingum, að matvæli eru hér tvö-
falt dýrari en annars staðar). Key-
nes orðaði það, sem ég er að reyna
að segja rektor, best í hinni frægu
bók sinni 1936: Það er þrátt fyrir
allt betra, að maður sé harðstjóri
yfir bankabókinni sinni en yfir
öðru fólki!
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
„Háskólarektor hefði heldur átt að
vara við óheftum ríkisafskiptum en
óheftum markaðsviðskiptum. Hann
hefði átt að lýsa því, hvernig lýðræðis-
legu ríkisvaldi er gjarnan beitt í þágu
sérhagsmuna... “
Eggjaframleiðsla - eggjandi búgrein
Ohagkvæm
búgrein
verö á eggjum er metið er hins __ sparast tæplega 600 miljón krónur
- vegar ekki auövelt aö finna aöra KÍPillaTTrm á ári. Verö frá framleiöendum er
vörutegund til samanburðar. Þess •' líklppa nm 600 milión krónur á ári.
njóta framleiðendur og hafa aö
mestu friö um hvemig þeir verö-
leggja framleiösluna.
Ef söluverö á eggjum er boriö
saman \iö verö í öðrum löndum
kemur hins vegar i ljós ótrúlega
mikill munur. Svo mikill aÖ erfitt
er aö finna haldbærar skjTingar.
Egg þrefalt dýrari hér
Eggjabakkinn kostar um 270
krónur i hverfisverslun i ReyKía-
Grein Stefáns Ingólfssonar birtist í DV16. okt. sl. - Glannalegur talnaleik-
ur til að sýna fram á hve óhagkvæmur islenskur landbúnaður sé, segir
meðal annars í grein Eiriks.

Eggjaframleiöendur i Vestur-Evr-
ópu gætu framleitt sama magn fvr-
ir hátt í 400 miljón krónum lægra
verö.
Færa má aö þvi rök aö egg sem
flutt væru til landsins þyrftu ekki
aö kosta meira en 135 krónur bakk
inn. Það er helmingi ódýrara en
núgildandi verö. Innflutningur a
eggjum mundi samkvæmt þvi
sn.-irn mn-fpndnm .VM) milión krcin
„Eggjabændur geta tekið undir
það að hægt er að framleiða egg
hér á landi á sambærilegu verði og
gerist í nágrannalöndunum en til
þess að svo megi verða þarf ýmis-
legt að breytast.“
Stefán Ingólfsson verkfræðingur
gerði sér lítið fyrir og brá sér enn
og aftur í heldur glannalegan talna-
leik tii að sýna fram á hve óhag-
kvæmur íslenskur landbúnaður sé.
Að þessu sinni beindi hann spjót-
um sínum að eggjaframleiðslu
landsmanna, nánar tiltekið i DV-
grein, „Óhagkvæm búgrein",
þriðjudaginn 16. október.'Sem fyrri
daginn vandar Stefán því miður
ekki nógu vel til verksins með þeim
afleiðingum að fullyrðingar hans
eru flestar hverjar í heldur hæpn-
ara lagi. Hvets virði er leikurinn
þá?
Satt best að segja hélt ég að Stefán
færi að vanda málatilbúnað sinn
betur í ljósi þess að forstöðumaður
Upplýsingaþjónustu landbúnaðar-
ins sýndi nýlega hér fram á, svo
ekki varð um villst, að blaðagrein
hans um sauðfjárbúskapinn var
ekki mikils virði sökum meðferðar
hans á tölulegum upplýsingum.
Hvernig má lækka
eggjaverð?
Svo eggjaverð hér heima verði
sambærilegt því sem gerist erlend-
is þarf fyrst og fremst að flytja inn
betri varpstofn. Einfaldur saman-
burður hefur leitt í ljós að stofninn
hér heima nýtir fóðrið mjög illa í
samanburði við t.d. stofninn í Nor-
egi.
En fleira kemur tif. Fóðurverö er,
svo dæmi séu nefnd, í hærra lagi
og eggjabændur verða fyrir mikl-
um affoUum þar sem þeim er
óheimilt að verja varphænur gegn
sjúkdómum með bólusetningu.
Kjallariim
Eiríkur Einarsson
framkvstj. Félags
eggjaframleiðenda
Þetta þurfa menn að hafa í huga
þegar þeir gagnrýna eggjaframleið-
endur fyrir óhagkvæmni og hátt
eggjaverð. Það er ekki nóg að grípa
eitthvert eggjaverð í útlöndum á
lofti og telja sig vita allt um ís-
lenska eggjaframleiðslu.
Hvern munar um
200 milljónir?
Stefán hefur mál sitt á því að full-
yrða að verðsamanburöur sé erf-
iður en skeytir því engu sjálfur það
sem eftir er greinarinnar. Hann
fræðir áhugasama lesendur á því
að 10 egg, sem hann kaupir í hverf-
isverslun hér á landi, kosti 270
krónur.
Ef þetta er rétt, sem ég dreg svo
sem ekkert í efa, þá hefur hann
keypt pakka sem vigtaði ipjög vel,
ef svo má að orði komast. Eggin
hafa öll verið vel yfir meðalstærð
því algengasta verð á 10 eggja
pakkningu er í kringum 225 krón-
ur. Að meðaltali eru 17,5 egg í kíló-
inu. Ef miðað er viö það misreiknar
Stefán sig um nálægt 80 krónur á
hvert kíló. Nú er ekki ljóst af skrif-
um Stefáns hvort hann heimfærir
útreikninga sína á heildarsölu
eggja hér á landi en ef það er svo
skeikar honum um litlar 200 millj-
ónir króna á ári.
Næst er til að taka að Stefán telur
að hægt sé að kaupa egg í Dan-
mörku á 90 krónur íslenskar bakk-
ann. Eitthvað er það nú málum
blandið. Fyrir skömmu birtist í
Alþýðublaðinu verðsamanburður
á landbúnaðarvörum í Esbjerg í
Danmörku og í Reykjavík. Þar kom
í ljós að bakki með 10 eggjum kost-
aði 215 krónur í Reykjavík en 131
krónu og 84 aura í Esbjerg. Hér er
því greinilega ekki um þrefaldan
mun að ræða, eins og Stefán full-
yrðir, heldur er hið rétta að egg eru
40% ódýrari í Danmörku ef marka
má fyrrgreinda verðkönnun. En
hvern varðar um smáónákvæmni
milli vina?
Bændur ráða sem betur
fer ekki eggjaverði
Að því búnur vindur Stefán sér í
aðra sálma og gefur í skyn að verð-
lagning eggja sé framleiðendum
nánast í sjálfsvald sett. Hið rétta
er að svonefndar sexmanna- og
fimmmannanefndir ákvarða fram-
leiðenda- og heildsöluverð á eggj-
um. Smásöluálagningin er á hinn
bóginn á hendi kaupmanna. Nefnd-
irnar hafa til grundvailar verð-
ákvörðunum verðlagsgrundvöll
eggjaframleiðslunnar en grund-
völlurinn er á hinn bóginn settur
upp með það að leiðarljósi að gefa
eins raunsanna mynd af kostnaö-
aruppbyggingu framleiðslunnar og
unnt er.
Lægra eggjaverð er
sameiginlegur hagur allra
Eggjabændur geta tekið undir
það með Stefáni að hægt er að
framleiða egg hér á landi á sam-
bærilegu verði og gerist í ná-
grannalöndunum en til þess að svo
megi verða þarf ýmislegt að breyt-
ast.
Fóðurverð hér á landi er allt að
tvöfalt hærra en gerist í nágranna-
löndunum. Ekki er leyft að bólu-
setja gegn sjúkdómum og innflutn-
ingur á afkastabetri stofnum hefur
ekki fengist. Vonir eggjabænda
standa þó til að innan skamms hefj-
ist reglubundinn innflutningur á
nýjum varp- og holdastofnum.
Verði þessum hlutum komið í lag
myndast vísir að samkeppnis-
grundvelli sem ekki hefur verið til
staðar hingað til. Það þarf engin
flókin vísindi til að sýna fram á að
lágt vöruverð er ekki aðeins hagur
neytenda heldur einnig framleið-
enda.
Eggjabændur fagna öllum ábend-
ingum um það sem betur mætti
fara við framleiðslu og sölu eggja
en frábiðja sér gífuryrði á borð við
þau sem Stefán Ingólfsson hefur
tamið sér. Eirikur Einarsson
„Hið rétta er að svonefndar sexmanna-
og fimmmannanefndir ákvarða fram-
leiðenda- og heildsöluverð á eggjum.
Smásöluálagning er á hinn bóginn á
hendi kaupmanna.“