Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1990, Qupperneq 22

30
FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1990.
Merming
H'áskólabíó - Skjaldbökumar ★★ y2
Hetjur í hálf ri skel
Enn eitt afbrigöi sérbandarísks
æöis berst hingað í formi kvik-
myndar. Stökkbreyttu japönsk-
huldubardagafæru táningsskjald-
bökurnar eiga uppruna sinn aö
rekja til svart-hvítrar teiknimynd-
aseríu árið 1984. í kjölfarið fylgdu
miklar vinsældir, teiknimyndir,
leikfóng og loks leikin bíómynd
sem er fyrsti smjörþefur okkar af
viöundrinu.
Eftir aö hafa baðað sig í geisla-
virkum úrgangi breyttust fiórar
ofur venjulegar skjaldbökur í of-
vaxna bardagalistamenn sem nær-
ast á annars konar bökum. Fjórtán
árum síðar eru gelgjuskeljingamir
reiðubúnir að skauta úr holræsa-
fylgsni sínu og hefja herferð gegn
glæpum með aðferðum („Shell-
Shock“, „Wheel of Fortune") sem
þeim einum er lagið. Þegar grímuk
lætt illfygli að nafni „Shredder"
Kvikmyndir
Gísli Einarsson
Þær eru engar venjulegar skjald-
bökur, hetjurnar í Teenage Ninja
Mutant Turtles.
rænir lærimeistara þeirra láta þeir til sín taka ásamt fréttakonunni April
O’Neil og ofurhuganum Casey Jones.
Það er ekki vert að rekja söguna nánar en þið megið búast við einum
sérkennilegasta kokkteil síðari tíma. Þessi fjarstæða fantasía er hin besta
skemmtun og sú furðusjón að sjá fjórar grænar skjaldbökur (skírðar ít-
ölskum fomöfnum) sveifla „Sai-um“ og „Nunchaku” meðan þær talast
við á mállýsku, sem má rekja til brimbrettara Kaliforníu, er nægilegt til
að gera bíóferðina þess virði. Ef þú stoppar eitt augnablik til að hugsa
þá ertu ekki á réttri mynd.
Teenage Ninja Mutant Turtles. Bandarisk. 1990. 93 min. Handrit: Todd W. Langen
& Bobby Herbeck, byggt á persónun eftir Kevin Eastman og Peter Laird. Leik-
stjórn: Steve Barron (Electric Dreams, Bulldance). Brellur: Jim Henson’s Creature
Shop (Labyrinth, Dreamchild). Leikarar: Judith Hoag (Cadillac Man), Elias Koteas,
Josh Pais.
Kennari á faraldsfæti
✓
Bókin Kennari á faraldsfæti er starfssaga Auðuns
Braga Sveinssonar í 35 ár. Hann hefur starfað sem
kennari eða skólastjóri í öllum hlutum landsins, eins
og greinir frá á kápusíðu bókarinnar.
Bókarheitið er svo sannarlega réttnefni. Höfundur
hefur verið „á faraldsfæti". Samkvæmt þéssum upp-
lýsingum hefur hann kennt á fjórtán stöðum hér á
landi, auk þess sem hann starfaði einn vetur sem kenn-
ari í Danmörku. Það má því segja með nokkrum rétti
aö starfsferill hans hafi verið a margan hátt óvenjuleg-
ur og þá um leið frásagnarverður. v
Því fylgja vafalaust kostir og gallar að skipta svo oft
um starfsvettvang. „Verður sá, er víða fer, vísari en
sá, sem heima er“, segir gamalt og gott máltæki og
vissulega piunu þessi tíðu vistaskipti hafa veitt höf-
undi betri sýn yfir land og þjóð. Ókostirnir eru líka
til: Því fylgir sú áhætta að vera sakaður um rótleysi
eða vanhæfni í starfi. Auk þess bendir höfundur rétti-
lega á það í bókinni að tæplega takist starfsmanni á
einum vetri að kynnast starfi sínu til hlítar og eilíf
kennaraskipti hafi óæskileg áhrif á námsárangur og
þroska nemenda.
Bókarhöfundur greinir frá því að ýmist hafi hann
sagt upp starfinu á viðkomustöðum sínum eða ekki
verið óskað eftir af skólanefndum að hann dveldi þar
lengur. Gerir hann ekki tilraun til að brjóta þau mál
til mergjar, heldur lætur lesandann um að ráða af lík-
um, lesa á milli línanna, hvað valdið hafi vistaskiptun-
um.
Höfundur kýs að hafa þann háttinn á að rekja ekki
kennsluár sín í tímaröð, eins og segir í formála. Það
kemur ekki aö sök, ef hver kafli er lesinn sem sjálf-
stæð heild, en sé byrjað á bókinni og hún lesin til
enda, eins og ég gerði, verður þetta ruglkennt og
ástæðulaust. Höfundur er þá ýmist giftur fyrri konu
sinni eða þeirri síðari. Hann á nokkur börn, eða fyrsta
barn þeirra hjóna er að fæðast, o.s.frv.
í bókinni er fjöldinn allur af kvæðum og kviðlingúm,
bæði eftir bókarhöfund og aðra, enda mun hagmælsk-
an vera ættuð úr föðurhúsum höfundar, en.Auðunn
Bragi er sonur hins landskunna hagyrðings Sveins frá
Elivogum. Bundið mál bókarinnar skiptist aðallega í
tvennt: lausavísur og gamankvæði eða kvæði, sem ort
eru „eftir pöntun“. Það má því með nokkrum sanni
gefa þeim þá umsögn, sem kunnur hagyrðingur sagði
um ljóðagerð sína:
Um vísur mínar helst er það
að hafa í minni:
Þær áttu við á einum stað
og einu sinni.
Með þessu er ég ekki að kasta rýrð á vísnasmíð höf-
undar enda kann hann full skil ljóðstafa og ríms. Það
fer þó oft fyrir ofan garð og neðan hjá lesendum að
Bókmeraitir
Albert Jóhannsson
lesa ljóð, sem spunnin eru af þeim toga, þegar þeir
þekkja hvorki þann sem um er kveðið né tilefni ljóða-
gerðarinnar. Og Ijóðasmíð af þessu tagi nægir hvorki
til að lyfta mér né Auðuni Braga á skáldabekk. Þar
þarf meira til.
Ekki átti ég þess von að finna prentvillur eða mis-
sagnir í bók þessari. Svo vel þekki ég Auðun Braga
að vönduðum vinnubrögðum. Það reyndist rétt en þó
vil ég leiðrétta eina missögn. Gréta Björnsson, hin
kunna kirkjulistarkona, sem Auðunn nefnir á bls. 23
í bók sinni, var sænsk en ekki dönsk, sbr. Æviskrár
samtíðarmanna I bls. 414.
Nákvæm nafnaskrá er aftast í bókinni og sýnir glöggt
hversu margir hafa komið við sögu á ferli höfundar.
■Þegar skólasaga verður skráð yfir síðari hluta þess-
arar aldar mun vissulega verða leitað heimilda í þess-
ari bók. Hún er greinargóð geymd yfir aðstöðu eða
réttara sagt aðstöðuleysi kennara víða um land á þess-
um tíma. Ef til vill kann einhverjum að finnast að hér
sé birt óþarflega mikið safn smáatriða, en á það vil
ég benda að einmitt þau gefa raunsannasta mynd af
höfundinum.
í bókinni eru nokkrar myndir af skólum þeim sem
höfundur hefur kennt við.
Minningar frá kennarastarfi
Höf: Auðunn Bragi Sveinsson
Útgefandi: Skuggsjá
Hafnarfirði 1990
JÓLAGJÖF VÉLSLEÐAMANNSINS
Einnig mjöggott úrval aukahluta
mitHetta og miklu meii
BIFREIÐAR & LANDBÚNAÐARVÉLAR HF
'rtajltíí'' Ármúla 13 - 108 Reykiavlk - S* 681200
Suðurlanúsbraut U
Postulín
Breski rithöfundurinn Bruce Chatwin varð mörgum
harmdauði er hann lést í fyrra langt fyrir aldur fram
af sjaldgæfum veirusjúkdómi sem hann smitaðist af á
einu ferðalaga sinna.
Chatwin lét ekki eftir sig margar bækur en þær eru
fjölbreyttar og gæddar þokka sem erfitt er að koma
orðum að. Bandaríski rithöfundurinn, John Updike,
hrósaði einni bóka Chatwins, On the Black Hill, fyrir
stílsnilld sem líktist því helst að steypt væri saman
meitluðu orðfæri Hemingways og hugljómunum Law-
rences. Víst er að á einni og sömu síðu gat Chatwin
sýnt af sér fálæti og kæti, forundran og fyrirlitningu,
innileika og allt af því vísindalega hlutlægni án þess
nokkurn tímann að ganga fram af lesenda sínum.
Þekktastur er Chatwin sennilega fyrir ferðabækur
sínar, In Patagonia og The Songlines, sem strangt til
tekið eru allt í senn heimildarrit, sjálfsævisögur og
skáldskapur. Hafa þær haft umtalsverð áhrif á þróun
ferðabókmennta á undaníornum árum. Ferðabók
þeirra Þorbjarnar Magnússonar og Unnar Jökuls-
dóttur, í Kjölfar Kríunnar, er mjög undir áhrifum hins
víðfeðma og margkynjaða frásagnarmáta Chatwins.
Því var við hæfi að fá þeim hjúum síðustu skáldsögu
Chatwins, Utz, til þýðingar.
Dæmisaga
En Utz kallinn, ólíkindatól sem hann er, snýr einnig
á þýðendur sína þrátt fyrir góða spretti þeirra og enn
betri vilja. Lesandi hnýtur allt of oft um óþjált og óís-
lenskt orðfæri, þýðingarstíl eins og: „Hann hafði líka
gert ráð fyrir sendinefnd frá Safninu: Þó ekki væri
nema til að ráðstafa postulínsgripunum hans í þeirra
ágjömu hendur" (bls. 8) eða: „Hann grunaði einnig í
ljósi lögmálsins um að innrásarmenn fara ævinlega
halloka, að Þýskaland myndi ekki sigra“ (bls. 16).
Annars er Utz nokkurs konar dæmisaga í austurevr-
ópskum dúr, ekki aðeins vegna þess að hún gerist að
mestu í Prag, heldur vegna þess að hún er gegnsýrð
fáránleika sem virðist landlægur þar um slóðir, sjá
Kaíka og Capek. Fáránlegastur allra er kannski þessi
Utz, postulínssafnari á vargöld sem kennd er við Stal-
ín, maður svo sviplítill að jafnvel sögumaður getur
ekki lýst útliti hans. En í viðleitni sinni til að komast
yfir og varðveita bestu og fágætustu postulínsmuni
af Meissen-gerð, sem völ er á, verður Utz allt að því
hetjuleg sögupersóna. Ekki síst vegna þess að hann
hefur á móti sér bæði Gyðingdóm sinn og hugmynda-
fræði kommúnismans, sem bannar einkasöfn.
Bruce Chatwin
Bókmenntir
Aðalsteinn Ingólfsson
Kerfi kúgunarinnar
Af meðfæddri kænsku tekst Utz aö snúa á möppudýr-
in í stjórnkerfinu, safnamenn og aðra fulltrúa valds-
ins, koma sér upp óviðjafnanlegu safni postulínsgripa,
njóta fegurðar þess - og sjá til þess að andskotar hans
fái ekki notið þess að honum gengnum. í leiðinni er
okkur birtur margháttaður fróðleikur um postulín,
tilurð þess, þróun, menningarsögulega þýðingu og sitt
hvað fleira sem lesendum er auðvitað í lófa lagið að
hlaupa yfir. Sjálfur vann Chatwin eitt sinn í galleríi,
þar sem hann sérhæfði sig meðal annars í postulíni.
Utz er sérkennileg bók, ef ekki beinlínis sérviskuleg,
en lumar á margháttaðri fyndni á kostnað austurevr-
ópskrar harðstjórnar. Spádómsgáfan bregst Chatwin
ekki heldur: „... að endingu er líklegast að kerfi kúg-
unarinnar falh um sig sjálft, ekki í stríði eða byltingu,
heldur við vindstroku, eða hvísl fallandi lauf-
blaða... “ (bls. 92).
Bruce Chatwin: Utz, 117 bls.
Þorbjörn Magnússon og
Unnur Jökulsdóttir þýddu
Mál og menning 1990