Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.1991, Blaðsíða 14

1-4
FftSTUDAGUR 25.' JANÚAR' 1991.
Otgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022-FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Stríðsfréttir
Fólk fylgist spennt meö fréttum af stríðinu viö Persa-
flóa. Allir íslenskir Qölmiölar eru uppfullir af frásögnum
af atburðarásinni og framvinðu mála og auk þess hafa
íslendingar aögang að tveim alþjóölegum sjónvarps-
stöövum, Sky og CNN, og eflaust er mikið horft á þær
útsendingar þótt á óvanalegum tíma séu. En þetta eru
óvanalegir tímar og um heim allan kemst fátt annað
aö en stríðsfréttir og aftur stríösfréttir. Jafnvel í þing-
húsinu í Vilnius, þar sem árás Rauða hersins er yfirvof-
andi, sitja varðmenn og horfa á sjónvarpsfréttir úr
Persaflóanum í gegnum gervihnetti.
En hversu mikið er að marka þessar stríðsfréttir?
Ljóst er að yfir þeim hvíhr leynd og hernaðaryfirvöld
bandamanna ákveða að mestu leyti sjálf hvað sagt er
um gang stríðsins. Það eru hernaðaryfirvöld sem
skammta upplýsingarnar í fréttaþyrsta fjölmiðlamenn
og athygli vekur að flestar þær myndir, sem sjást á sjón-
varpsskjánum frá stríðsátökum, eru fyrirfram ritskoð-
aðar af hernaðaryfirvöldunum.
Það er löngu kunn staðreynd úr átökum af þessu
tagi að stríðsfréttum er hagrætt. Frásagnir af misheppn-
uðum árásum, mannfalh eða ósigrum eru því aðeins
matreiddar og upplýstar að þær þjóni einhverjumn her-
fræðhegum tilgangi. Stríð stendur ekki aðeins á vígvell-
inum sjálfum. Stríð er sömuleiðis háð um almennings-
álitið'og móralinn. Þannig héldu talsmenn bandamanna
því fram að fyrstu loftárásirnar hefðu heppnast nær
fuhkomlega, átta af hverjum tíu skotmörkum hefðu'
verið hæfð.
Nú hafa Sovétmenn sagt frá því að árangurinn af
sprengjuárásum flughersins hafi hvergi nærri verið eins
góður og af var látið. Hlutfallið sé einn á móti tíu. Banda-
menn segjast hafa misst á þriðja tug flugvéla. írakar
segjast hafa skotið niður á annað hundrað. Hverju á að
trúa?
Reyndar berast htlar upplýsingar um mannfall hjá
írökum og ljóst að þeir beita einnig þeirri aðferð gagn-
vart sínu fólki að gagnárás bandamanna hafi verið mis-
lukkuð og herir íraka að mestu óskaddaðir. Hér er enn
verið að höfða til móralsins. Það má ekki láta neinn
bhbug á sér finna.
Halda mætti að írak væri sundurskotið og sundur-
tætt land eftir tólf þúsund flugárásir í hálfan mánuð.
Þó hafa írakar afl th gagnárása og enn á eftir að vinna
á mhljón manna landher þeirra. Það er þess vegna ekki
aht sem sýnist á þeirri mynd sem hingað til hefur verið
dregin upp af stríðinu. Annar hvor aðihnn segir ósatt
um velgengni sína. Kannske báðir.
Hér ekki við fjölmiðla að sakast. Ekki fer á mihi
mála að þeir keppast við að afla sem réttastra frétta og
fréttamenn sýna oft mikið hugrekki við störf sín. En
herforingjunum er ljóst að fjölmiðlar geta haft mikil
áhrif um stuðning eða andstöðu almennings við stríðs-
reksturinn og á endanum geta fjölmiðlarnir ráðið úrsht-
um um endalok þessarar styrjaldar. Rétt eins og þeir
gerðu í Víetnamstríðinu.
Fréttum af gangi stríðsins ber að taka með varúð.
Þær eru herfræði út af fyrir sig. íjölmiðlar segja frá
því sem í þá er matað. Fjölmiðlar eru sömuleiðis hlut-
drægir og draga dhk sinna manna.
Fjölmiðlar og þá einkum sjónvarpsstöðvar berjast um
fyrstu fréttir. En fyrstu fréttir eru ekki ahtaf bestu frétt-
ir. Við skuluríi spyrja að leikslokum en ekki vopnavið-
skiptum. Ehert B. Schram
Mjög lítið hefur sést af raunverulegu stríöi, aftur á móti mikið af flugvélum i fiugtaki og lendingu. - Tvær
breskar Jagúar-sprengjuvélar leggja upp i árásarferð frá flugvelli í Saudi-Arabiu.
Sjónvarp og
veruleiki
Aldrei fyrr hefur fréttaflutning-
ur af stríði veriö jafnmilliliðalaus
og aðgengilegur almenningi og af
stríðinu við Persaflóa. Ekki aöeins
íslendingum heldur allri heims-
byggðinni. Framfarir í gervi-
hnattatækni hafa fært atburðina
inn á hvert heimili um leið og þeir
gerast. Slíku hafa menn aldrei
kynnst fyrr. Hvorki í Víetnamstríð-
inu né í stríði ísraels og arabaríkj-
anna 1973 var þessi tækni til stað-
ar. Endursagnir geta aldrei orðið
jafnlifandi og beinar útsendingar.
Það er ótrúlegt að vera vitni að
því í beinni útsendingu þegar stríð
hefst, gervihnattasjónvarpið er svo
fljótt með fréttirnar að jafnvel Bush
Bandaríkjaforseti frétti af loftárás-
unum á Bagdad í CNN sjónvarpinu
áður en hann fékk þær fréttir frá
herstjóminni. Sjónvarpsmenn vita
oft og tíðum meira en herinn sjálf-
ur á staðnum. Dæmi um það eru
eldflaugaárásir á Riyadh í Saudi-
Arabíu. Með þessu eru fjölmiðlar,
og alveg sérstaklega CNN, orðnir
beinir aðilar að stríðsrekstrinum.
- Allir aðilar fylgjast með CNN og
jafnvel tala saman í gegnum fjöl-
miðla.
Það er vitað að vandlega er fylgst
með CNN í Bagdad, ráðamenn þar
geta séð í sjónvarpinu hvernig al-
menningsáhtið í heiminum þróast
og viðbrögð við öllu sem gerist.
Með þessu er orðið mjög mikilvægt
hvar sjónvarpsmenn bera niður.
Fréttaflutningur getur haft bein
áhrif á framvindu stríðsins og val
sjónvarpsmanna á viðmælendum
og sjónarhornum skiptir megin-
máli.
Athafnafrelsi
Það er svo annað mál hversu
rétta mynd þessi fréttaflutningur
gefur af stríðinu og öllu sem því
fylgir. Athafnafrelsi fréttamanna
er mjög takmarkað, þeir sjónvarpa
því einu sem herinn eða yfirvöld
leyfa. í raun hefur mjög lítið sést
af raunverulegu stríði, aftur á móti
mikið af flugvélum í flugtaki og
lendingu. Lofthernaður er þess eðl-
is að það sem gerist á jöröu niðri
kemst ekki á sjónvarpsskjá, áhrif
loftárásanna eru því að miklu leyti
ókunn.
Mikið er sagt frá hátæknivopnum
Bandaríkjamanna. Sprengjur sem
leita sjálfar uppi skotmarkið eða
stýrt er niður um loftgöt á ramm-
gerðum vopnabúrum eru afbragðs
sjónvarpsefni. Af þessu mætti ráða
að allar loftárásir væru svona ná-
kvæmar en það má heita óhugs-
andi. Óhjákvæmiiega hefur tals-
verður hiuti sprengna misst af
skotmarkinu, manntjón á jörðu
niðri er án efa miklu meira en nú
er vitað. Einu fréttimar innan frá
1 írak koma frá Bagdad og þær
reyndar mjög ófullkomnar en
Bagdad er fjarri því eina skotmark-
KjaUarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
ið, eða jafnvel aðalskotmarkið.
Engar fréttir er vitanlega að hafa
frá Kúvæt né heldur af íraska hem-
um.
ísrael
Aftur á móti er miklar fréttir að
hafa frá ísrael. Hafi einhver efast
um stuðning Bandaríkjamanna við
ísrael ættu sjónvarpsfréttir að hafa
eytt þeim efa. Tilfinningaviðbrögð
Bandaríkjamanna við árásunum á
Tel Aviv hafa verið sterk, stríðið
hefur augljóslega styrkt mjög
tengslin milli Bandaríkjanna og
ísraels. Það kemur til dæmis í ljós
í aðdáun á ísraelsmönnum fyrir að
hafa enn ekki gripið til vopna, og
þar með stefnt öllum stríðsrekstr-
inum í tvísýnu, og miklu nánara
samstarfi Bandaríkjastjórnar og
ísraelsstjórnar en mörg undanfar-
in ár, sem meðal annars birtist í
því að ísraelsmönnum vora gefin
Patript-flugskeyti gegn Scud-flaug-
um íraka, og því, að næstæðsti
maður bandaríska utanríkisráðu-
neytisins er hafður í ísrael til að
tala beint við ísraelska ráðamenn.
Að sjálfsögðu hafa ísraelsmenn
gengið á lagið, nú hafa þeir sett
fram þær kröfur að Bandaríkja-
menn greiöi þeim 13 milljarða doll-
ara til aö bæta þann skaða sem
stríðsástandið síðan í ágúst hefur
valdið. ísraelsmenn segja að önnur
ríki, sem þátt taka í aðgerðunum
gegn Saddam Hussein, svo sem
Egyptaland, hafi fengið stórfellda
aðstoð, og gera nú eftir síðustu at-
burði kröfu um hið sama. Það má
vel vera að Bandaríkjastjórn, eða
Bandaríkjaþing, fallist á þessa
kröfu.
Almenningsálitið
Það er ljóst af sjónvarpsfréttum
að almenningsálitiö í Bandaríkjun-
um er að harðna í afstöðunni til
stríðsins. írakar hafa augljóslega
lítið vit á almannatengslum, mynd-
ir þeirra af bandarískum stríðs-
fongum, sem látnir voru gefa yfir-
lýsingar um að þeir væm andvígir
stríðinu hafa reitt fólk til reiði og
aukið hatur á Saddam Hussein. -
Það er líka augljóst af þessum sjón-
varpsfréttum aö -bandarískur al-
menningur hefur mjög óljósar hug-
myndir um hvað um er að vera.
Skilningur á eðli málsins í stærra
samhengi er sáralítill af viðtölum
við fólk á fömum vegi að dæma.
Það boðar ekki gott fyrir seinni
tíma, þegar að því kemur að reisa
þetta svæði úr rústum. Uggvænleg-
ustu fréttir af þessum málum sem
ég hef séð em þó ekki úr sjón-
varpi, heldur úr grein eftir Denis
Healey, fyrmrn landvarnaráðherra
Breta, í Sunday Times þar sem
hann segir að það gjald sem Banda-
ríkjamenn hafi greitt fyrir að fá
ísraelsmenn til að ráðast ekki á
írak sé loforð um að koma í veg
fyrir að alþjóðleg ráðstefna um
heildarlausn á málefnum Miöaust-
urlanda og þar með Palestínu-
manna, verði nokkum tímann
haldin.
Ef rétt er verður ekki séð hvaða
tilgangi stríðið þjónar, það er nú
þegar orðiö miklu víðtækara en
það eitt að endurreisa Kúvæt. Sú
heildarmynd sem ég fæ af fréttum
og ekki síður viðtölum og sþjall-
þáttum CNN sjónvarpsins er að
ekki aöeins almenningur heldur
einnig ráðamenn geri sér takmark-
aöa grein fyrir hvað þeir vom að
fara út 1 með stríðsrekstrinum í
Miðausturlöndum.
Sjónvarpsfréttir em þess eðhs að
þær gefa frábærlega góða mynd af
því sem er að gerast á stundinni.
Þegar kemur að því að kafa undir
yfirborðið og leita samhengis í
hlutunum koma takmarkanir sjón-
varps í ljós. En það er sjónvarpið
sem mótar hugarfar og þar með
afstöðu Bandaríkjamanna og í vax-
andi mæli annarra. - Á heildina
Utið finnst mér ástæða til að hafa
áhyggjur af þeirri þróun.
Gunnar Eyþórsson
„Tilfmningaviðbrögð Bandaríkja-
manna við árásunum á Tel Aviv hafa
verið sterk, stríðið hefur augljóslega
styrkt mjög tengslin milli Bandaríkj-
anna og Israels.“