Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1991, Qupperneq 24

24
»
LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1991.

Meiming
Rauðhólar. 100x140. 1987.
Klettur
úrhafi
Bókmennta-
sukk
Lykilrómaninn „Fimmtánda fjölskyldam" er aö hluta til byggð á íjár-
mála- og stjómunarhrakningum höfundar á sjónvarpsstöðinni „Stöð 2“.
Fyrirtækið í bókinni heitir „Filma hf.“ og Dr. Jón Óttar Ragnarsson
matvælafræðingur heitir Óskar Hvammdal kvikmyndaleikstjóri og er að
sjálfsögðu snillingur, vinnuvél og ofurhugi sem á við geðræn vandamál
að stríða. Hann þarf mikla peninga til að sýna snilld sína og nýtur þar
stuðnings fimmtándu íjölskyldunnar sem er í andófi við hina spilitu ættar-
veldisklíku flölskyldnanna fjórtán sem stjóma íslandi. Þegar búið er að
„klína“ (213) á hann morði er hann drepinn. Eða nánar tiltekið eins og
segir í sögunni: „Þú lést konu þína myrða móður þína..., Ragnar! Klínd-
ir svo glæpnum á fóstbróður þinn og vélaðir síðan systur þína til að
myrða hann!“ Því miður er söguþráðurinn í verkinu ca 100 sinnum flókn-
ari og ruglaöri en þetta, en niðurstaðan er þó bæði frumleg og ljós: „Upp
komast svik um síðir“ (219).
Dr. Jón er vinsæll snillingur eins
og alþjóð veit. Með þessari bók hef-
ur hann bætt enn einni hundasúr-
unni í yfirfullt hnappagat sitt.
Styrkur bókarinnar felst ekki síst
í fáguðu málfari eins og dæmin
sanna: „Einhver sem liggur mikið
á hjarta“ (57); „síðari sokkurinn“
(63); „Hann er... mikið niðri fyr-
ir“ (70); „að beyja fram af‘ (84).
Ekki em síður mikils virði í bók-
inni hinar ýmsu frumlegu, fáguðu
og smekkvísu hugmyndir: „Þú
heitir Kristín. Viö erum öll kristin.
Hvað segir ekki Kristur?" (70).
Bókin er sneisafull af gáfuðum og skemmtilegum persónum sem ekki
þurfa að láta segja sér hlutina tvisvar, ekki síst þá hluti sem allir vita,
eins og sést t.d. á þessari tilvitnun: „Eins og Aðalsteinn hefur oft minnt
hana á er Alexander löngu þjóðkunnur...“ (80). Og þessar persónur
kunna að gera hluti í lamni: „Hún var að vísu alltaf að bryðja einhveijar
pUlur, en fór voðalega leynt með það“ (100).
Jón Óttar Ragnarsson.
- ljóða- og listaverkabók
Höfundar bókarinnar Klettur í hafi em skáldið Ein-
ar Már Guðmundsson og myndlistarmaðurinn Tolli,
Þorlákur Kristinsson. Um er aö ræða bók sem er óður
til lands og lífs í ljóðum og litum. Helgarblaðið birtir
hér úr bókinni eitt ljóða Einars Más og tvær myndir
Tolla. /
Alræði vindsins
i
Svo lengi hafði þokugráminn ríkt
að loksins þegar létti til
vorum við enn niðurlút.
Gamlir menn með skeggstubba
örkuðu um hreppa; víðs vegar
gengu unglingar við staf.
Sumir fengu ofbirtu í augun,
blinduðust eða sáu furðulegar sýnir
Um stræti úr gegnsæjum bláma
óku roðaslegin ský,
draumar sem hvergi rættust
gengu um götur.
Þegar viö fórum úr tötrunum
komu sparifotin í Ijós.
II
Var andrúmsloföð sem seytlaði
á milli bláhvítra fjallanna
hitabylgja úr fjarlægri heimsálfu
eða steig það úr djúpum hafsins
og glitraði í fjársjóöum
sem minntu á demanta?
Á hafsbotni sátu dugmiklir kaupmenn
og mokuðu upp saltnámum,
auð þorp fylltust af fólki
og nótt eina gekk vinnuskúr í svefni.
Viö vöknuðum þegar vörubUl hlaðinn
rúsínum ók framhjá húsinu.
III
Kannski var þetta einsog á miðöldum
þegar ótal verslimarleiðir opnuðust við múslima
og meðal annars dagatalið kom til sögunnar.
Þegar gulnuð blöðin hrundu úr gestabókinni
skráðu nýir hópar nöfn sín.
Regn klingdi á þökum.
Grænir seðlar uxu.
Viö brottför flugvélarinnar
leit hann um öxl en hlíðamar
voru famar.
Jólatré. 180x160. 1986.
IV
Þegar þú
speglaðist í búðarglugganum
hélstu að þú værir genginn aftur
einsog niðursetningamir sem
stóðu fyrir utan þinghúsið
og veifuðu gjaldþrota skýjum.
Útgerðin fór að mestu fram innandyra
en kreppan kom aðeins yfir okkur á kvöldin
þegar fjöllin gleyptu kaupfélögin
og bankamir átu bömin.
Svo margir vora speglamir
að ég hélt þú hefðir orðið
eftir þegar þú fórst...
á meðan myrkrið spriklaði í gluggunum
og bryggjumar hrundu yfir þorpin.
V
Þegar steinarnir
vora hættir að hafa sambönd
blöskraði okkur sem bjuggum
við alræði vindsins.
En skýin vora harðlínumenn
og engin von um umbætur frá guði.
Jafnvel sólin þáði mútur...
og tunglið svo spillt
að það lét vikuritin
mynda sig nakið.
Þá sneram við okkur til regndropanna,
en þeir höfðu ýmist sagt af sér
eða vora fyrir löngu hættir að
skipta sér af stjórnmálum.
Leiðréttingar á ranghugmyndum
Ekki era lítils viröi leiðréttingar í bókinni á ranghugmyndum í hinum
ýmsu vísindagreinum t.d. eðhsfræðinni: „Það þarf betri eldfæri til að
svæla vitnið út...“ (107), auðvitað þarf ekki meiri reyk eða eld heldur
einmitt fágaðri eldspýtustokka til að svæla fólk betur út. „Byssan... stóð
upp í hárinu á honurn" (155, skýrir sig sjálft).
Og leiðréttingamar á Biblíunni era ómetanlegar: „þröngi vegurinn"
(207), það er því miður hins vegar ekki gefið upp hvað þröngi vegurinn
var mörgum númerum minni en víði vegurinn.
En það era leiðréttingamar í náttúrufræðinni sem era þó mest virði í
bókinni: „ „laukurinn"... fer eigin leiðir. Hann er í öllum skít sem fyrir-
finnst,...“ (223), ef menn efast um þetta er auðvelt að ganga úr skugga
um þessi sannindi með þvi að gramsa í næstu kúamykju, ekki þarf lengi
að leita áður en laukiuinn fiimst. Og líffræðin fer að sjálfsögðu ekki var-
hluta af skörpum athugunum og uppgötvunum doktorsins „... miðaldra
kona fríkkar og dýpkar eftir því sem lífið leikur hana grárra og beygir
hana lengra niður í duftið,...“ (173); Akademísk fræði leiðréttast einnig:
Columbia háskólinn í New York heitir auðvitað Colombia (113); Mest
komu mér þó á óvart leiðréttingamar í húsamíðinni: „(að) skynja hatrið
Bókmenntir
Árni Blandon
sem streymir upp úr gólfinu" (161). Og ekki má gleyma jarðfræðinni:
„fyrsta morgunsólin" (45); (númer hvað er hún aftur þessi sem birtist á
morgun?). Og sálarfræðin er ekki lengur ónákvæm fræðigrein: „Aht í
einu rennur upp fyrir henni að hún er heimskasta kvensnift í heimin-
um“ (45). Og landafræðin fær sinn skammt, mig hafði reyndar ahtaf gran-
að að „borgin við sundin" (55) væri Reykjavík en ekki Kaupmannahöfn.
En höfundur bætir um fyrir Dönunum með því að nota dönskuskotið
málfar: „ske“, „af og til“, „kannski" o.s.frv.
Snilldarverk
Meðferð málsins er aö sjálfsögðu snihd hjá Dr. Jóni: „(Það) atvikaðist
þannig th“ (140); „ „drukkna... gagnvart" (152); „hata vafningalaust" (185,
það er ekkert vit í að hata með vafningum). En það er þó ekki síst i and-
htslýsingum sem Dr. Mat.-Væl. tekst vel upp: „breiðar varir" (152, breidd-
in nær sjálfsagt út að eyrum); „munnvikið... dregst inn að höfðinu“ (80)
(það þarf auðvitað ekki að taka þaö fram að átt er við axlarmunnvikið).
Áherslur era hnitmiðaðar: „Hvoragt okkar hafði nokkra sinni handleik-
ið byssu, ekki einu sinni haglabyssu11 (211), betra hefði þó auðvitað verið
ef í stað haglabyssunnar heföi verið fahbyssa, en auðvitað skyldi maður
ekki reyna að betrambæta verk Doktors Mat. Ekki þykir mér minnst
vænt um hugmyndir í bókinni sem era skýrar og rökfastar: „Hún hló svo
mikið að hún þurfti að klæða sig í skyndingu með koddann fyrir andht-
inu...“ (204).
Setningaskipan er svo fullkomin í bókinni að ekki verður líkt við nema
verk annars snillings, Laxness: „Þar að auki era nokkrir staðir steinsnar
frá Vesturbrún 23 sem hann gat hringt úr“ (160); ef Laxness heföi lokiö
doktorsprófi heföi hann áreiðanlega getað skrifaö jafh góðan texta og Dr.
Jón Ó Tar.
Eins og sjá má af framanskráðum snihibrögðum er „Fimmtánda fjöl-
skyldan" tímamótaverk eða öhu heldur hið fullkomna bókmenntaverk.
Vonandi skrifar Doktor Jón ekki fleiri bækur svo hann geti með stolti
hætt á tindinum.
Fimmtánda fjölskyldan, 225 bls.
Jón Óttar Ragnarsson.
lóunn 1991.