Dagblaðið Vísir - DV - 27.06.1992, Blaðsíða 28

40
LAUGARDAGUR 27. JÚNl
Meiming
Fom bókmenntafræði
Þessi bók er sögulegt yfirlit kenninga um
bókmenntir, hvemig þær séu, og þó ekki síö-
ur hvemig þær eigi að vera. Ritið rekur
menningararf Vesturlanda á þessu sviði, allt
frá elstu varðveittum ritum grískra spek-
inga, til endaloka miðalda. Þetta er afskap-
lega þarft rit, einkum til samanburðar við
kennslu um íslenskan skáldskap foman. Þá
er jafnan vitnað til orða Ara fróða og Snorra
Sturlusonar um skáldskap. Hér fá þau um-
mæli eðlilegan bakgrunn, þá sést á hvaða
arfleifð þessir menn byggðu. Auk þess rek-
ast menn oft á ýmsan fróðleik og gamaigróin
hugtök sem hér era felld í samræmda heild.
Til dæmis kemur glöggt fram hversu gamlar
þær kenningar eru, annars vegar að skáld-
verk sé heild þar sem einstakir þættir verði
aðeins metnir út frá hlutverki sínu í heildar-
myndinni, en hiná vegar að skáldverk séu
siöspillandi ef þau sýna eitthvað annað en
það sem telst gott og fagurt samkvæmt ríkj-
andi hugmyndaheimi. Og alþekkt hatur Plat-
ons á skáldskap virðist byggjast einfaldlega
á þessari þröngsýni. Að hann hefur verið
móttækilegur fyrir skáldskap eins og margt
annað fólk (og skáldmæltur sjálfur) breytir
engu um það.
Ágætt er það sem hér segir um forngrísk
leikrit en gjarnan hefði mátt bæta við kenn-
ingum um uppruna þeirra. Þau voru bundin
við einn stað, samfelldan tíma og eina at-
burðarás. Þaö skýra menn með því að þau
séu runnin upp úr daglegum aðstæðum íbúa
grískra borgríkja, lýðræði minnihlutans, þar
sem frjálsir fullorðnir karlmenn hittust á
torginu og tókust á um mál með rökræðum.
Ærandi hungurvaka er þaö aö segja að Cic-
ero greini „sex tegundir orðbundinnar
fyndni en tuttugu hinnar efnisbundnu", og
að Quintilianus hafi síðar tekið upp þann
þráð (bls. 80). Hér hefði endilega þurft að
gefa nokkurt yfirlit.
Gagnmerkileg skýring á myndskreyting-
um handrita kemur fram (bls. 73) að þær
áttu að auðvelda lesendum aö muna textann
á hverjum stað. Sjálf er þessi bók skemmti-
lega myndskreytt og gagnlega.
Aðgengilegt
Ritið er miðað við almenning og nemendur
sem ekki hafa fyrir neina þekkingu á efninu.
En það veitir þeim mikla þekkingu í ljósu
og einföldu máli og í skýrri efnisskipan. AUt
er þetta sett fram sögulega, nokkurn veginn
Bókmenntir
Örn Ólafsson
í þeirri tímaröð sem það kom fram. Sérlega
gott er að hverjum aðalkafla lýkur á stuttri
upprifjum meginatriða. En að auki eru stór-
góðar skrár í bókarlok þar sem helstu hugtök
eru talin upp og skýrð með dæmum, auk
þess sem vísað er inn í bókina þar sem fjall-
að er um þau. Hugtökin eru hér bæði á
grísku, latínu, ensku og íslensku, svo allt
ætti að vera auðfundið. Sérstakan skurk
hefði reyndar þurft aö gera tíf aö útrýma
óþörfum endurtekningum (t.d. bls. 184). Fyr-
ir kemur að vísað er til óskýrgreindra hug-
taka og hefði þurft að láta stutta skilgrein-
ingu fylgja, t.d. (bls. 135): „Verulegur hluti
af skrifum Ágústínusar hefur þann tilgang
að hrekja ýmiss konar trúvillukenningar,
þar á meðal manikeismann sem hann hafði
sjálfur aðhyllst áður.“
Nokkrir vankantar
Söguleg framsetning fer nokkuð úr bönd-
um. Fyrst leiðir Árni rök að því að fylgja
þeirri almennu venju að telja miðaldir ná
yfir tímabihð 500-1500 e. Kr. Hann byrjar svo
miðaldahlutann á almennu yfirliti um það
tímaskeið, þar koma m.a. fyrir höfundar frá
7. öld. En síðan kemur kafli um Ágústínus
(354-A30) og um nýplatónista sem einnig eru
Árni Sigurjónsson.
frá þvi fyrir 500_e. Kr. Þetta er stutt þeim
(ónýtu) rökum að þessir höfundar hafi verið
áhrifamiklir á miðöldum. Það var þá nóg að
segja það, án þess að rugla efnissldpan.
Hér er mjög frólegur listi um ýmiss konar
stílbrögð (bls. 140—152), tekinn eftir riti Bedu
prests frá því um 700. Þó er þar sagt að þetta
sé „ekki ýkjafrumlegt rit, og er Dónat höfuð-
heimild höfundar“. Hvers vegna er þetta þá
ekki sýnt í þeirri upphaflegu gerð? Það mátti
þá vísa til þess þegar kom að Bedu og nefna
í stuttu máli hverju hann breytti og bætti við.
Nokkuð villandi er sagt frá Málskrúðsfræði
Ólafs Þórðarsonar frá 13. öld (bls. 173): „Með-
al atriða í stíl sem Ólafur gerir að umtalsefni
eru barbarismar (erlend áhrif) sem ljótir eru
í daglegu máli en sttmdum leyfðir í skáld-
skap.“
Hér var reyndar ekki um erlend áhrif að
ræða, heldur að orð eru höfð í röngu falli eða
í rangri tölu til að fullnægja bragkröfum,
þ.e. skáldaleyfi. Annars hefði þurft að segja
að eftir upphafskafla um málfræði sé ritið
að mestu leyti óðfræði dróttkvæða. Síðan
hefði gjaman mátt rekja það htla sem um-
fram það er; um myndhvörf, ýkjur og fleiri
stílbrögð.
Ágæt umfjöllun er hér um Eddu Snorra
Sturlusonar, einkum um kenningar. En hins
sakna ég, að þar skuh ekki fjallað um heiti
í stuttu máh, og allar þær nafnaþulur sem
þeirri umfjöllun fylgdu. Hvaða þýðingu hafði
það efni fyrir skáldskapinn? Líklegast svipað
og kenningar, lyfti orðalaginu upp yfir hvers-
daginn og kallaði fram tiltekin hugrenninga-
tengsl með þeim stilblæ sem vahnn var. Árni
nefnir þar eina skýringu á heiti bókarinnar
en vísar með aftanmálsgrein til Faulkes og
Stefáns Karlssonar. Sá síðarnefndi er ekki í
heimildaskrá og hvemig á þá aö finna kenn-
ingar hans? Hér átti að nefna helstu kenning-
ar, svo sem að þessir tveir telja báðir að edda
sé myndað af latneska orðinu „edo“ = ég
yrki, rétt eins og orðiö kredda er til orðið
úr „credo" = ég trúi.
Kaflinn um textafræði (bls. 62-63) hefði
þurft aö vera ítarlegri, þar hefðu þurft aö
koma fram helstu forn sjónarmið, og hvað
nú er öðruvísi. Villandi er að jafnan er talað
um „útgáfu" texta í fornöld og á miðöldum,
löngu áður en bókaprentun hófs. í bók fyrir
ósérfróða hefði a.m.k. þurft að segja frá því
sem næst komst þessu í fornöld, „skrifstof-
ur“ þar sem einn las upp, en margir skrifuðu
eftir honum. í bókinni er fróðleg umfjöllun
um stílfræði, en hana hefði þurft að reyna
að tengja útbreiddum stílsérkennum mið-
alda sem cursus, skrúðstíl og lærdómsstíl.
Um þau má annars fræðast í handbókinni
Hugtök og heiti, sem er kjörin m.a. th upp-
fylhngar þessu yfirhti.
Það er vonandi að Árni fái sem fyrst tæki-
færi til að skrifa framhald þessarar bókar,
um bókmenntakenningar síðari alda.
Árni Sigurjónsson:
Bókmenntakenningar fyrri alda.
Heimskringla/Mál og menning 1991, 240 bls.
Popp_________________
Pletnev og „glasn-
ost" hljómsveitin
Einhvem tímann sagði við núg drýldinn Rússi að
það væri aðeins á færi Rússa, já eða slavneskra þjóða,
að túlka tónlist Tsjækofskís svo að vel færi. Þar sem
ég hafði þá nýveriö hlustað á japanska stúlku flytja
fiðlukonsert Tsjækofskís óaðfinnanlega, að mér
fannst, gaf ég ekki mikið fyrir þessa fuhyrðingu.
Nú er ég hins vegar kominn á þá skoðun að það
kunni að vera eitthvað th í því sem Rússinn sagði.
Ástæðan er einfóld: Mikhah Pletnev. Pletnev þessi er
ungur snihingur frá Arkangelsk, fæddur 1957. Hann
er frábær píanóleikari; upptökur hans á frægustu só-
nötum Beethovens (Virgin VC7 90737-2) eru kappsfuh-
ar, brýnar, og þaö sem erfiðast er þegar um þekkt
verk er að ræða; nýskapandi. Hann tekur þekktar tón-
hendingar th endurmats, hnikar til áherslum htihega
og skapar eftirvæntingu með andartaks hléum á
óvæntum stöðum. Mér þótti sérstaklega mikið th um
sphamennsku Pletnevs í Waldstein sónöttmni.
SIó í gegn
En Pletnev virðist vera'einn af þessum Rússum sem
aht geta. Hann hefur samið nokkur tónverk og árið
1990 stofnaði hann rússnesku Þjóðarhljómsveitina,
fyrstu „frjálsu" eða „Glasnost" sinfóníuhljómsveit
hins nýja samveldis. í þessari hljómsveit eru úrvals
tónhstarmenn úr öllum helstu sinfóníuhljómsveitum
gömlu Sovétríkjanna, margir þeirra raunar þekktir
einleikarar. Markmið Pletnevs, svo og Alexei Bruni,
konsertmeistara hljómsveitarinnar, sem sjálfur hefur
uppskorið alþjóðleg verðlaun fyrir fiðluleik, var að búa
th hljómsveit sem jafnaðist á við bestu hljómsveitir á
Vesturlöndum.
Sveitin sló í gegn strax með fyrstu tónleikum sínum
í Moskvu þann 16. nóvember 1990 og fékk strax tilboð
um tónleika og upptökur á Vesturlöndum. Virgin
Classics útgáfan er nú með samning við Pletnev og
hljómsveit hans.
Nýirstraumar
Um nokkurt skeið hef ég veriö með undir höndum
geisladiskaupptöku þessa gengis á gamalh „lummu",
það er Paþetísku sinfóníunni eftir Tsjækofskí, þeirri
sömu sem dansflokkur Jorma Uotinens dansaði undir
hér um daginn (Virgin Classics VC 7 91487-2). Þar var
notuð upptaka Karajans sem mér hefur alltaf þótt
vera fremur köld og yfirveguð.
Pletnev og rússneska Þjóðarhljómsveitin hleypa nýj-
um straumum inn í þessa sinfóníu. Hið hæga upphafs-
Hljómplötur
Aðalsteinn Ingólfsson
adagio er þrungið thhlýðhegri angurværð en einnig
kröftugri óþreyju, þannig að maður fer ósjálfrátt að
bíða eftir upptakti og útrás tilfinninga í næsta þætti.
Hið líflega ahegró þriðja þáttar er síðan skólabókar-
dæmi um þaö hvemig á að leika Tsjækofskí; dýpt tón-
hstarinnar er geysimikh, tilfinningaflæðið sömuleiðis
en Pletnev hefur jámaga á sínum mönnum, beinir
tónaflóðinu í hárréttan farveg, mitt á mhh sársauka
og unaðar.
Síðan hafa menn gjaman smurt tilfinningasemi á
fjórða þáttinn, enda er hann kahaður „lamentoso".
Pletnev og hljómsveit hans sneiða hjá öhu slíku, kafa
í staðinn dýpra í strúktúr og tilfinningaleg blæbrigöi
og uppskera nýja sýn á sinfóníuna.
Einhvem pata hafði ég af því að Listahátíð hefði
reynt að ná í Pletnev en ekki tekist. Vonandi verður
hægt að bóka hann fyrir næstu hátíð.
Mikhail Pletnev - Beethoven Sonatas (Virgin Classics) Plús
aukadiskur: The Concerto. Umboð: Skifan.
Russian National Orchestra & Mikhall Pletnev - Tchaikovsky,
Symphony No. 6 & Marche Slave (Virgin Classics) Umboð:
Skffan.
Gamlir
og góðir
Fyrstu Iron Maiden-plöturnar vom góðar - ferskar og kraftmiklar en
sveitin hefur staðnað nokkuð á seinna hluta ferils síns. Nýjasta platan,
Fear of the Dark, kemur því þæghega á óvart með því að vera alveg ágæt-
is gripur. Hljómsveitin þóttí standa sig mjög vel á tónleikunum hér á
Fróni um daginn, svo það gæti jafnvel verið að hún væri á leið með að
komast í sitt gamla form.
Þeir félagar hafa lítið breytt tón-
listarstefnu sinni. Þeir spila ennþá
sama þungarokkið og þeir hafa allt-
af gert. Eina breytingin frá fyrstu
plötum þeirra er sú að tónlistin er
orðin vandaðri og þá í staðinn ekki
eins hrá og fersk. Krafturinn er þó
enn th staðar, engu minni en áður,
eins og þeir gefa th kynna strax í
fyrsta lagi plötunnar, Be Quick or
Be Dead, sem er mjög hratt og
kraftmikið. Bestu lög plötunnar
em þau sem em í þyngri kantinum,
sérstaklega Fear Is the Key, Judas
Be My Guide og Fear of the Dark,
sem er einnig lengsta lag plötunn-
ar.
Söngvari hljómsveitarinnar,
Bmce Dickinson, og bassaleikari
hennar, Steve Harris, sjá að mestu
um lagasmíð. Báðir standa þeir sig
vel, fyrir utan að rólegu lögin virðast ekki eiga við Steve Harris. Dickin-
son er betri textasmiður en Harris, en lög, sem hann semur, em t.d. The
Iron Maiden.
Hljómplötur
Pétur Jónasson
Fugitive og Weekend Warrior og segja nöfnin ýmislegt um hvernig textar
hans em.
Iron Maiden er ahs ekki besta þungarokkssveit heimsins, en hún er
ahs ekki léleg heldur. Hún flytur dæmigert þungarokk á vandaðan máta
og gerir það vel.
LAUGARDAGUR 27. JÚNÍ 1992.
41
dv______________Helgarpopp
U2 mótmæli
írska rokksveitin U2 hefur verið í
heimsfréttunum síðustu daga og vik-
ur. Það er ekki tónhst hljómsveitar-
innar sem beinir kastljósi fjölmiðla
að henni heldur andstaðan gegn
kjarnorkuendurvinnslustöðinni í
Sehafield á Englandi. Úrgangur frá
stöðinni er tahnn valda miklum
umhverfisskaða og mæUst geisla-
virkni í nágrenni stöðvarinnar meiri
en við nokkurt kjamorkuver á Eng-
landi.
Þannig hafa rannsóknir sýnt að til-
fehi hvítblæðis hjá bömum við ír-
landshaf em tíu sinnum algengari
en annars staðar á Bretlandseyjum.
Af þessari ástæðu hafa fjórmenn-
Umsjón:
Snorri Már Skúlason
ingamir í U2 nú gengið í Uð með
Greenpeace í baráttu gegn starfsemi
stöðvarinnar.
Eins og kunnugt er kemur hljóm-
sveitin U2 frá DubUn á írlandi en
borgin er skammt frá Sehafield.
Óhapp í Sellafield gæti þvi svipt fólk
lífsbjörg úr sjó og af landi auk þess
sem óbyggilegt yrði á stóm svaeði í
kringum verksmiðjuna. Meðlimir U2
segjast vhja koma í veg fyrir að slíkt
hendi og því hafi þeir lagt þessari
baráttu Uð.
NýttChemobyl?
Yfirvöld kjarnorkumála í Bretlandi
virðast ekki á því að hætta starfsemi
í Sellafield eins og umhverfisvemd-
arsinnar vhja því seinna á þessu ári
á að taka í notkun aðra verksmiðju
í SeUafield.
Bono, söngvari U2, segir að ástand-
ið hafi verið slæmt en með nýju verk-
smiðjunni verði það enn verra. Með
henni aukist líkur á geislavirkni í
umhverfinu um þúsund prósent mið-
að við það sem er þegar ein verk-
smiðja er starfrækt í Sellafield. Hætt-
Hljómsveitin U2 við Sellafield.
an á að mengunarslys í likingu við
Chemobyl verði á Englandi hefur því
aukist th muna, að sögn söngvarans.
U2 hélt tónleika í Manchester um
miöjan júní sem vom theinkaðir bar-
áttunni gegn endurvinnslustöðinni
og þar komu einnig fram hljómsveit-
imar Kraftwerk, PubUc Enemy og
BAD II. Á laugardaginn fyrir viku
var mótmælastaða fyrir utan SeUa-
field kjamorkuendurvinnslustöðina
þar sem fjórmenningamir í U2 vora
mættir þrátt fyrir aö yfirvöld hefðu
bannað mannsöfnuð á svæðinu.
Þrátt fyrir bann yfirvalda mættu tíu
þúsund manns og fóra mótmæUn
friösamlega fram. Meðlimir U2
skhdu hljóðfærin efdr heima en
vöktu athygU fyrir að klæðast fyrir-
ferðarmiklum mengunarvarnabún-
ingum. Og undirstrikuðu þar með að
aUur er varinn eóður.
Veggfóður á disk
Kvikmyndir og tónlist virðast eiga
meiri samleiö á þessu ári en oft áð-
ur. Þann 16. júní mættu milU fjögur
og fimm þúsund manns á Bíórokk í
Höhinni þar sem verið var að taka
kvikmyndina Stuttur Frakki og nú
er geisladiskur með tónUst úr mynd-
inni Veggfóður - erótísk ástarsaga
nýlega komin á markað. Þá er ekki
ólíklegt aö einhverjir tónar fylgi Sód-
ómu Reykjavíkur þegar þeirri mynd
verður kastað á hvíta tjaldiö.
Kvikmyndin Veggfóöur verður
frumsýnd í Reykjavík innan tíðar en
borgin í landnámi Ingólfs er einmitt
sögusvið myndarinnar. Veggfóður
gerist að miklum hluta á skemmti-
stað sem kaUast „Dansinn“ og eins
og nafnið bendir tíl dunar þar tónUst
flestum stundum. Unga fólkið sem
sækir staðinn lifir hratt og hátt og
er yrkisefnið í myndinni erótík, of-
beldi og dóp. TónUstin leikur aukin-
heldur stórt hlutverk og koma
nokkrar af helstu rokksveitum
landsins við þá sögu.
Tónlist úr kvikmynd
Geisladiskur með lögum úr kvik-
myndinni hefur þegar veriö útgefinn
og inniheldur hann 18 lög með tíu
flytjendum. Hljómsveitin Pís of keik
er þar fyrirferðarmest og á helming
laganna. Hljómsveitina skipa Máni
Svavarsson sem hefur verið að í
rúman áratug, m.a. með Danshljóm-
sveit Reykjavíkur og nágrennis og
Cosa Nostra, JúUus Kemp, leikstjóri
og handritshöfundur Veggfóðurs, og
Ingibjörg Stefánsdóttir, aðaUeikkona
myndarinnar. Þríeykið er því tengt
myndinni innan frá því Máni sá um
kvikmyndatónUstina í Veggfóðri.
Kannski hafa þessi tengsl verið of
náin því fyrir þann sem ekki hefur
séð myndina virkar tónUst Pís of
keik flöt og Utt spennandi. Hún
stendur ekki ein. Þó kann aö vera
að þegar maður kynnist rammanum
utan um lögin, þ.e. eftir að hafa séð
bíómyndina, að þau öðUst líf. Hljóð-
færaskipanin, sem einskorðast að
manni viröist við hljóðgervla, er ekki
th þess falUn að gefa tónUstinni Ut.
Pís of keik á þó sína góðu spretti
og þaö er helst í rólegu lögunum
Fiðrildi og ljón og Dulbúin orð sem
sveitin nær flugi. Þar nýtur Ingibjörg
Stefánsdóttir sín best og greinhegt
að þar fer efnheg söngkona.
Stóru
nöfnin
svikja
Síðan skein sól, SáUn hans Jóns
míns og Todmobhe eiga sitt lagið
hver og gera vel. Geiri Sæm er
með titillag síðustu plötu sinnar,
Jörð, í myndinni og kahar þaö
Secondhand emotions enda sung-
ið á enghsaxnesku. Bootlegs
reyna sig við Pink Floyd lagiö
Another Brick in the Wah og er
ekki ólíklegt að gamlir Pink FIo-
yd aödáendur krossi sig og fari
með Mariubænir þegar þeir
heyra lagið í meðförum Bootlegs.
Aðrir segja sjálfsagt aö þetta sé
töff. Undirritaður stendur ein-
hvers staðar þama mitt á miUi.
Tvær Utt þekktar sveitir vekja
athygU. Annars vegar Tennumar
hans afa fýrír skemmthegt lag
með hnyttnum texta sem heitir
Kinky og hins vegar The Orange
Empire fyxir melódiskt og vel
flutt popplag, My Lovely. Þar fer
sveit sem menn ættu að hlusta
eftir.
TónUstin úr kvikmyndinni
Veggfóður getur seint talist heh-
steypt enda líklega ekki ætlunin.
Th þess em Ustamennimir of
margir og ólíkir. Geisladiskurinn
virkar engan veginn sero heild
en vonandi hjálpar kvikmyndin
til þess að gæða tónlistina því lífi
sem þarf th þess að hún verði
minriisstæö. Er þá einkum átt við
framlag Pís of keik.
Draumur þeirra sem nenna ad hlusta
Ástralinn Nick Cave sendi nýlega
frá sér plötuna Henry’s Dream sem
er Uklega hans sjöunda undir eigin
nafni. Platan sýnir skapara sinn í
hörkuformi og er enn ein perlan á
stórri festi einstæðra afreka. Sólófer-
ih Nick Cave spannar bráðum átta
ár og á þeim tíma hefur hann tæpast
stigið fehspor í plötuútgáfu.
Cave er Listamaður með stóm elU.
Hann er tónUstarmaður, rithöfund-
ur, hefur leikið í kvikmyndum og
gott ef hann er ekki drátthagur líka.
Eins og tónUstin sem hann skapar
er Nick Cave hörkulegur útUts,
svartur og. brúnamikhl. Manninn
þekkir undirritaður ekki nema af
verkum hans og af þeim að dæma
er persónan meira en harkan ein.
Það má merkja af þeim fahegu bal-
löðum sem skreppa úr höfði manns-
ins og settar em í sinfóníska silki-
kjóla eins og raunin var á síðustu
plötu, The Good Son. Platan þar á
undan hét Tender Pray og þar voru
átök og reiði yrkisefnið, hrátt rokkiö
reif mann á hol og hlustandinn stóð
sem svivirtur á eftir. Báöar eru þess-
ar plötur stórkostlegar hvor á sinn
hátt.
Andstæður
semvinna saman
Nýjasta afurð Nick Cave og hljóm-
sveitar hans, The Bad Seeds, er eins
og undarlegur koktehl af fyrmefnd-
um skífum. Hún sameinar bUöleik-
ann af Good Son og það hrjúfa af
Tender Pray. TónUst nýju plötunnar
er á stundum útsett fyrir strengja-
sveit sem er umgjörð sem hentar
Nick Cave bregst ekki aðdáendum sínum.
rokkaranum einkar vel. Raddanir
em einfaldar og gamaldags en mættu
á engan hátt vera öðmvísi. Sjálfur
er söngvarinn eins Frank Sinatra í
leðurjakka, virðulegur en töff. Hann
setur efnið fram í myndrænum sög-
um eins og þeir Tom Waits og Leon-
ard Cohen gera manna best. Sögum-
ar em málaðar dökkum Utum en
húmorinn er aldrei langt undan.
í stutt máU þá er Henry’s Dream
plata sem enginn aðdáandi Nick
Cave má láta framhjá sér fara.
Tveggja ára bið eftir Henry’s Dream
er fyrirgefin þegar hlustað er á grip-
inn en það er einmitt galdurinn við
Nick Cave. Það þarf að HLUSTA.