Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.1992, Blaðsíða 18

18
MÁNUDAGUR 23. NÓVEMBER 1992.
Menning_________________________________ dv
Þögul söguhetja
Þessi skáldsaga segir frá ungum manni
sem lengstum virðist vera í Reykjavík. Hann
fer þar mikið um kafBhús, sýningarsali og
fundarsali, síðan umhverfis landið ásamt
vini sínum. Þeir pretta þar sértrúarsöfnuði,
þó aðallega til að fá fæði og gistingu, einnig
þykjast þeir ætla að selja unglingum fíkni-
efni en snúa svo við blaðinu og predika gegn
slíkum efnum. Þá er söguhetjan komin út á
fiskibát, síðan kemur löng hugleiðing um
umhverfismál. Næst er hann meðal bama
sem lifa á öskuhaugum einhvers staðar í
þriðja heimimnn. Þeim skilar hann til ís-
lands og hlýtur fangelsi og pyntingar fyrir,
en loks fellur allt í ljúfa löð.
Persónur
Aðalpersónan heitir oftast „Sonur skugg-
ans“, en stundum „Skugginn“, jafnvel eru
bæði heitin notuð á sömu bls. Aörar persón-
ur eru kallaðar: „Náttúruguðinn, skáldkon-
an, myndlistarkonan, uppeldisstúdínan."
Allar persónumar em dauflegar enda koma
þær aðallega fram í frásögn og hugleiðingum
sögumanns.
Fyrir sögunni er stuttur formáli sem skýr-
ir að með sérstökum leturmerkjum séu sýnd-
ar hugsanir sem ekki séu orðaðar. Þetta helg-
ast af því að aðalpersónan segir lengstum
ekkert, en hugsar sitt, og tekur víst ekki eft-
Bókmenntir
Örn Ólafsson
ir því að það kemst ekki út úr munninum á
henni. Lesendum bókarinnar mætti þá þykja
þessi persóna skemmtilegri en sögupersón-
um, en þaö er þveröfugt, þær em með ólík-
indum sólgnar í félagsskap þessa dauðyflis,
t.d. reyna konur og karl við hann en aldrei
sýnir hann nein viðbrögð. En hér er dæmi
um hvað hann þá hugsar (bls. 144):
„Að geta upplifað án þess að reyna er
manninum lífsnauðsynlegur eiginleiki. Við
höfum bara eina jörð til umráða, einn alls-
heijar veruleika, og við höfum ekki ráð á að
gera mistök. En við erum forvitnasta dýrið
á jörðinni, horfumst spurul í augu við allt
sem er og allt sem er horfir til okkar. Við
verðum að geta prufað okkur áfram og lifað
allt til fulinægjandi fullnustu.
Við viljum reyna allt, líka að eyða jörðinni
og sjálfum okkur. Við viljum reyna tor-
tíminguna, spilhnguna, váskeyttar ástríð-
umar og allt hið svokallaða háleita. Við léit-
um inn á hinar hálu brautir ef við látumst
ekki kannast við þær. o.s.frv.“
Hugleiðingar
Ég býst við að lesendur kunni framhaldið
eins vel og ég, það er þetta venjulega vistkerf-
isfjas, sem maður er búinn að lesa þúsund
sinnum, og hversu mikill sannleikur sem í
því kann að felast, þá bæta svona útþvældar
tuggur enga bók. En þær fylla u.þ.b. helming
þessarar. Þetta þus gegnir þó engum tilgangi
í framvindu sögunnar, ef um framvindu
væri að ræða. Því síður hefur þetta nokkum
tilgang í sjálfu sér. Vilji maður reka áróður
fyrir málstað þarf að rökræða efnið kerfis-
bundið og umfram ailt, gera það í fjölmiðlum
þar sem það nær til fólks. Þar myndi hann
líka heflast í eitthvað gagnorðara ef ekki
frumlegra. Fahnn í skáldsögu eftir óþekktan
höfund dettur málflutningurinn dauður nið-
ur enda gæti hann steindrepið sögu sem
væri mun líflegri að öðm leyti en þessi er.
Einhverjum kann að þykja þetta óþarflega
grimmdarlegur ritdómur um bók sem
ókunnur höfundur gefur út sjálfur, engum
til meins né mæðu (öðram en þeim sem
þurfti aö lesa bókina). En því er þá til að
svara aö hann óskaði eftir ritdómi og að þetta
er fimmta bók hans. Hann hefði gjaman
mátt fá viðbrögð fyrr og því ættu byijandi
skáld að senda tímaritum verk sín, frekar
en að gefa þau út sjálf.
Bjaml Bjarnason: Til minningar um dauðann.
Augnhvita 1992, 303 bls.
Kynjasögur
í þessari bók em sex smásögur, svipaöar að lengd,
um 30 bls. Titillinn helgast af því að flestar em þær á
einhvem hátt óraunverulegar. Ein segir frá því að guð
skapaði Tarsan og Jane um líkt leyti og Adam og Evu,
önnur rekur það að Snorri Sturluson hverfur frá því
að vera engill á himnum og gerist - undir dulnefninu
Arinbjöm - kennari í Reykholti til að hrekja vitleys-
una sem skrifuö hefur veriö um hann. Víðar er vikið
að kristinni kirkju, ein sagan segir frá Georg sem drap
drekann og frelsaði jómfrú, þau fara síðan til íslands,
eins og páfi í annarri sögu.
Ádeila og boðskapur
yfirgnæfir flest annað í sumum sögunum. Einna
mest í „Riddari, jómfrú, dreki“, þar sem skáldfákurinn
er notaður sem klyfjaklár fyrir þær fmmiegu upplýs-
ingar að konur séu mannvemr, en ekki (skírlífis)hug-
sjón holdi klædd. Vissulega eru þess mörg dæmi að
málflutningur hafi lyft skáldskap á flug. En þó því
aðeins að skáldið sé að glíma við raunvemlegan and-
stæðing, en ekki eins og hér að búa til einhvem end-
emisaula, tfi þess svo að slá hann niður á hverri síðu,
með því að sýna hvað hann hafi rangt fyrir sér, ævin-
lega í sama atriði. Sagan þróast ekki því þetta eru eilíf-
ar endurtekningar. Svipað vandamál er á ferðinni í
flestum sagnanna. T.d. sýnir „Þáttur af Pétri páfa“
hvað eför annað fram á að skírlífisboðskapur kirkj-
unnar sé of einhliða. Þetta er aö ráðast til atlögu með
miklu brambolti, eftir að hafa gengiö úr skugga um
að andstæðingurinn sé ömgglega löngu steindauður
og grafinn, þessi orrnsta stóð fyrir 50-100 árum.
í síðasttalinni sögu er auk þess sífellt notuð sú gamal-
kunna formúla fyrir gamansemi að láta upphafnar fig-
úrur - hér páfa og kardínála - tala og hegða sér eins
og íslenska alþýðumenn. Þetta gerði Jónas Hallgríms-
son bara af meira ímyndunarafli og tilbrigðum, hér
verður þetta þreytandi staðnaö og ófyndið. Svipuðu
máh gegnir um misheppnaðar tilraunir Snorra Sturlu-
sonar til að ná sambandi við íslenska nútiðarmenn,
þetta er eilíf endurtekning á sömu andstæðum (einkum
á málfari 13. og 20. aldar), engin þróun.
Lítilmagnar
Síðasta sagan ein þótti mér vel heppnast. Og þaö er
Bókmermtir
Örn Ólafsson
lærdómsríkt að bera hana saman við „Norður og nið-
ur“, sem hún á nokkuö sameiginlegt með. Báðar lýsa
ungum karlmanni sem hefur tapað í lífsbaráttunni
(a.m.k. a.n.l. í eigin augum í „Norður og niðurij. Það
er allt stórkostlega ýkt í þeirri síöustu, „Sögunni af
Svarra víkingi og Song Yong,“ en það sakar ekki, verð-
ur fyrir bragðið dæmigert um fólkið sem alltaf verður
undir, alltaf er troðið á. Munur sagnanna hggur þá
frekar í sjónarhomi, því að í „Norður og niður“ fylgj-
umst við náið með hugsunum söguhelju, síendurtek-
inni þráhyggju hans. Það gefst ekki vel vegna þess hve
einhhða persónan er, flöt. En í lokasögunni er sögu-
maður í verulegri fiarlægð frá persónunum sem hann
segir frá. Þannig kemst sagan hjá væmni, htilmagninn
verður spaugilegur jafnframt því sem hann vekur
samúð og verður dæmigerður fyrir viðleitni ahs fólks
til að hljóta viðurkenningu, jafnframt kostulegu gríni
um hkamsræktaræðið og aðrar hetjuhugsjónir sam-
tímans. Þetta er líkt og í skáldsögu Böðvars, Bænda-
býti, sem birtist fyrir tveimur árum og hlaut alltof htla
athygh, það var ein af bestu skáldsögum sem birst
hafa undanfarin ár á íslandi. Einnig hefur Böðvar
sent frá sér góðar ljóðabækur og sú var tíðin að hann
lagði mikla stund á leikritagerð. Höfundur er sem sé
mjög fiölhæfur og óhætt að vænta miklu betri bóka
frá honum en nú tókst tíl.
Böðvar Guðmundsson: Kynjasögur
Mál og mennlng 1992, 203 bls.
AMORSDRAUMAR • OFBELDI • AST
ANGELA LANSBURY • ÓTTI • VIÐEY
FYRIRTÍÐAVANLÍÐAN • MENNINGARÁFALL
AFBURÐANEMENDUR • ABIMAEL GUZMÁN
og margt, margt fleira í nýjasta heftinu
'r
Kristján Gíslason við fossinn Glanna í Norðurá.
Ijúf ur árniður
Sá kunni fluguhnýtari og laxveiðimaður, Kristján Gíslason, hefur sent
frá sér bókina Og áin niðar, með undirtithnum Sögur og sitthvað um
veiðar.
Fyrir nokkrum árum gaf Kristján út bókina Af fiskum og flugum og las
ég hana mér til ómældrar ánægju. Þessi nýja bók Kristjáns er jafnvel enn
skemmtilegri aflestrar auk þess að vera uppfuh af fróðleik um laxveiðar,
tæki og tól til þeirrar iðju og síðast en ekki síst um margar frægar íslensk-
ar veiðiflugur og uppskrift þeirra.
Oft hittir maður menn sem farið hafa nokkrum sinnum í laxveiði og
telja sig kunna aht, skhja aht og vita aht um þessa flóknu hstgrein. Þeir
munu sjálfsagt ekki telja sig læra mikið af þessari bók frekar en öðm.
Bókmenntir
Sigurdór Sigurdórsson
En fyrir okkur hina, sem teljum að laxveiöimaður verði aldrei fuhnuma,
er bókin náma af fróðleik.
Kristján skýrir í bókinni frá því hvemig hann telur best að haga sér
við laxveiðar. Þar byggir hann á eigin áratuga reynslu. Hann tekur það
þó ahtaf fram að það sem hann segi sé ekki hinn eini stóri sannleikur.
Heldur hafi sér reynst þessi eða hin aðferðin best. Allt sem hann segir
er rökstutt með dæmum byggðum á reynslu Kristjáns og veiðifélaga hans.
Hann skýrir frá atferh laxa sem er sérlega nauðsynlegt fyrir laxveiði-
menn að vita um. Maður verður margs fróðari eftir lestur þess kafla.
Hann segir frá hvemig hann telji skynsamlegast fyrir veiðimenn aö haga
sér viö ána. Það kahar hann - atferli við ána. Þá fá nútíma húkkarar,
svo nefndir sjónrennshsmenn, harðar ákúrur. Hann ræðir um veiðitólin,
stöngin, hjóhð, línuna og flugustærðir. Þá er kafh um frægar íslenskar
flugur og annar um veiðiveðrið. Einnig era í bókinni skemmthegar veiði-
sögur. Ein þeirra er sú besta sem ég hef heyrt, þegar ber öngull breyttist
í flugu við það að festast í kýrhala og skha á land stærsta laxi sem höfund-
urinn hefur veitt. Sagan er í þeim gæöaflokki að það skiptir ekki máh
hvort hún er sönn eða ekki. Kristján mun á sínum tíma hafa fengið verð-
laun fyrir þessa sögu. Þá skýrir Kristján frá hvemig hann og vinir hans
ræktuðu upp Hvalsá í Hrútafirði á nokkrum árum. I lokin em svo nokk-
ur kveðjuorð th genginna veiðifélaga og vina.
í aha staði er þessi bók kjörbók fluguveiðimanna. Hún er mjög vel skrif-
uð enda sýndi Krisfián það í fyrri bókinni að hann er ritfær í besta lagi.
Frásagnar- og kímnigáfu hefur hann í ríkum mæh og beitir óspart gaman-
semi í veiöisögunum og ýmsum öðrum frásögnum í bókinni. Það eina sem
hægt er að finna að þessari bók er að hún hefði mátt vera lengri, meiri
fróðleikur, fleiri sögur. Einnig hefðu mátt vera htmyndir í bókinni en
hana prýða margar svart/hvítar Ijósmyndir. Aftur á móti eru nfiög vel
teknar htmyndir af þeim íslensku flugum sem Krisfián kynnir í bókinni.
Krisfián Gíslason hlýtur að skrifa fleiri bækur og ég er strax farinn að
hlakka th næstu bókar.
Og áin nlöar
Kristján Gfslason
Útgefandl Forlagiö, 1992