Dagblaðið Vísir - DV - 08.01.1994, Qupperneq 12

12
LAUGARDAGUR 8. JANÚAR 1994
Erlend bóksjá
Metsölukiljur
Bretland árið 1993
Skáldsögur:
1. Michael Crichton;
Jurassic Park.
2. Robert James Waller:
The Brídges of Madison
County.
3. John Grisham:
The Fírm.
4. Joanna Trollope:
The Men and the Girls.
5. Sue Townsend:
The Queen and I.
6. Robert Harris:
Fatherland.
7. Donna Tatt:
The Secret History.
8. Maeve Binchy:
The Copper Beech.
9. Joanna Trollope:
The Rector's Wife.
10. John Grísham:
The Pelican Brief.
Rit almenns eðlis:
1. Jung Chang:
Wild Swans.
2. Brian Keenan:
An Evil Cradling.
3. Andrew Morton:
Diana: HerTrue Story.
4. IMick Hornby:
Fever Pitch.
5. James Herriot:
Every Livíng Thing.
6. Stephen Fry:
Paperweight.
7. Bíll Bryson:
The lost Continent.
8. J. Peters & J. Níchol:
Tornado Down.
9. Cari Giles:
Giles Annual.
10. Michael Caine:
What's It All About?
(Byggt á The Sunday Times)
Danmörk
Skáidsögur:
1. Peter Hoeg:
Froken Smillas
fornemmelse for sne.
2. Isabet Allende:
Ándernes hus.
3. Jette Kjserboe:
Albertines fortællinger.
4. Niels Vinding:
Hog over hog.
5. Edith Wharton:
Uskyldens ár.
6. John Grísham:
Fírmaets mand.
7. Míchael Crichton:
Jurassic Park.
(Byggt á Politiken Sendag)
Ensk-amerísk
alþýðutónlist
í þessu nýja uppsláttariti frá há-
skólaútgáfunni í Oxford er fjallaö um
vítt svið alþýðutónlistar, sem svo er
nefnd, síðustu eina og hálfa öldina
eða svo.
Sagt er á um 740 blaðsíðum, með
smáu letri, frá afmörkuðum tónlist-
argreinum, helstu hljóöfærum, höf-
undum, flytjendum, einstökum verk-
um og mörgum einstaklingum, stofn-
unum og fyrirbærum sem tengst
hafa alþýðutónlist á einn eöa annan
hátt gegnum tíðina.
Þetta er ótrúlega margbreytilegt
viðfangsefni, ekki síst vegna þess gíf-
urlega flóös alþýðutónlistar sem ein-
kennt hefur síðustu áratugina.
Ensk-amerísk áhrif
Hér er lögð megináhersla á tónlist-
arframlag enskumælandi þjóða, ekki
síst Bandaríkjamanna. Bretar fá
vissulega sinn skerf, en tónhst ann-
arra Evrópuþjóða kemst því aðeins
á blað að hún hafi náð almennum
vinsældum utan heimalandsins eða
haft umtalsverð áhrif í tónhstarsög-
unni (Strauss-ættin fær t.d. ágæta
umfjöllun). Fjarlægari heimshlut-
um, svo sem Afríku og Austurlönd-
um, er einfaldlega sleppt.
Lesa má 1 þessu riti ágætis yfirlit
um einstakar greinar alþýðutónlist-
ar, svo um óperettur, kvikmynda-
tónlist, rokk, blús, jass (nærri fimm
blaðsíður), kántrí og söngleiki svo
nokkur dæmi séu tekin. Gerð er
grein fyrir uppruna, eftir því sem
hægt er, einkennum og helstu tíma-
mótum. Sérstaklega er rakin þróun
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
dægurtónlistarinnar í Bretlandi og
Bandaríkjunum.
Dansinn er auðvitað nátengdur al-
þýöutónlist. Því er hér fjailað sér-
staklega um uppruna og sögu algeng-
ustu dansa - frá vals, tangó, rúmbu
og fleiri slíkra til rappsins.
Einstaklingar
og verk þeirra
Rakin er saga einstakra tónverka
sem náð hafa miklum og langvarandi
vinsældum. Þar fer höfundurinn vítt
yfir - allt frá einfóldum lögum svo
sem Happy birthday to you (sem
virðist einnar aldar gamalt um þess-
ar mundir) og Rule, Britannia! til
merkra verka á borð við Rhapshody
in blue.
Meginefni bókarinnar eru hins
vegar ævisögm' og afrekaskrár ein-
stakra höfunda og flytjenda alþýðu-
tónlistar. Þar eru poppstjörnur síð-
ustu áratuga að sjálfsögðu fyrirferð-
armiklar.
Bókin ber það vissulega með sér
að höfundurinn er sérfróður í þess-
um efnum. Hins vegar má auðvitaö
endalaust deila um hvað er tekið með
í bók af þessu tagi og hvað ekki. Eitt
lítið dæmi: það virðist sérkennilegt
að sjá hér umfjöllun um ýmsar kvik-
myndir sem vart teljast merkilegar
en hvergi minnst á gimstein Disneys,
Fantasia.
Aftast í bókinni eru gagnlegar
skrár með nöfnum allra einstakl-
inga, hljómsveita, söngleikja, kvik-
mynda, laga og platna sem minnst
er á í textanum en hafa ekki upp-
flettikafla undir eigin nafni. Þetta er
til mikils hagræðis t.d. við leit að til-
teknu lagi eða kvikmynd.
THE OXFORD COMPANION TO POPULAR
MUSIC.
Höfundur: Peter Gammond.
Oxford University Press, 1993.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Stephen King:
Dolores Claiborne.
2. Danielle Steel:
Mixed Blessíngs.
3. John Grisham:
The Pelican Brief.
4. Michael Shaara:
The Killer Angels.
5. James Patterson:
Along Came a Spider.
6. Amy Tan:
The Joy Luck Club.
7. Kazuo Ishiguro:
The Remaíns of the Day.
8. Martin Cruz Smith:
Red Square.
9. John Grisham:
A Time to Kill.
10. Philip Friedman:
Inadmissibie Evidence.
11. W.E.B. Griffin:
Close Combat.
12. Nelson DeMílle:
The General's Daughter.
13. Anne Ríce:
Interview with the
Vampire.
14. Lawrence Sanders:
Prívate Pleasures.
15. Edith Wharton:
The Age of Innocence.
Rit almenns eðlis:
1. Michael Jordan:
Rare Air.
2. Rush Limbaugh:
The Way Thíngs Ought
to Be.
3. M. Scott Peck:
The Road Less Travelled.
4. Ann Rule:
Everything She ever
Wanted.
5. Tom Clancy:
Submarine
6. Maya Angelou:
I Knowwhy the Caged Bird
Sings.
7. Peter Mayle:
A Year in Provence.
8. Martin L. Gross:
A Call for Revolution.
9. Norman Maclean:
Young Men & Fire.
10. Benjamin Hoff:
The Te of Piglet.
11. Robert Fulghum:
Uh-oh.
12. James Gleick:
Genius.
13. The President's Health
Security Plan.
14. Gail Sheehy:
The Silent Passage.
15. Peter Mayle:
Toujours Provence.
(Byggt á New York Times Book Review)
Vísindi
Leðurblökur borða ekki hvaða svarmfiðrildi sem er:
Formóðir
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
við hala-
stjömur
Álíka miklar h'kur eru taldar á
því að raenn láti lífxð í árekstri
halastjömu og jarðarinnar og í
flugslysi og ílóði, segir í grein i
nýjasta hefti tímaritsins Nature.
HÓfundar greinarinnar, tveir
bandarískir vísindamenn, segja
aö samfélagið verði að gera upp
við sig hvort það vill bera kostn-
aðinn af sérstöku eftirliti með
halastjömura í himingeimnum,
sem gætu rekist á jöröina með
skelfilegum afleiðingum, svo rík-
isstjórnir geti beitt kjarnavopn-
um til að sprengja þær í loft upp
eða beina af leið.
Ekki er vitað til þess að neinn
hafi látist af völdum loftsteina en
fyrir venjulegan Bandaríkja-
mann reiknast líkurnar vera einn
á móti tuttugu þúsund.
Kókaín gert
óskaðlegt
Bandariskir vísindamenn hafa
búið til nýtt mótefni sem getur
brotið kókaínmólekúl niður og
gert úr þeim efni sem eru óskað-
leg heilanum. Mótefni þetta kem-
ur til meö aö gera fíkniefnaneyt-
endum kleift að vera án efnisíns
í sex til tólf mánuði á meðan þeir
fá sálfreeðilega og félagslega að-
stoð.
Hljóðmerkin koma
upp um vont bragð
Vísindamenn hafa nú fundið skýr-
ingar á því hvers vegna nokkrar teg-
undir svarmfiðrilda, sem eru á ferli
á nóttunni, komast hjá því að vera
etnar af leðurblökum. Fiðrildi þessi
bragðast illa og það veit leðurblakan
af hljóðunum sem þau gefa frá sér.
Merkjasendingarnar virka á sama
hátt og þegar eitruð eða bragðvond
skordýr gefa rándýrum það til kynna
um hábjartan daginn með sterkum
viðvörunarhtum.
Nokkrar tegundir svarmfiðrilda
senda frá sér hátíðnihljóð þegar þau
heyra skrækina sem leðurblökurnar
nota um nætur til að staðsetja skor-
dýr sér til matar. Til þessa hafa menn
ekki verið vissir um tilgang hljóð-
anna í fiörildunum. Meðal annars
hefur verið rætt um að khkkhljóð
fiðrildanna kynnu að trufla berg-
málsstaðsetningaraðferðir leður-
blakanna. En vísindamenn við York
háskólann í Ontario í Kanada hafa
nú komist að hinu sanna um tilgang
hljóða þessara eftir umfangsmiklar
rannsóknir.
Vísindamennimir höfðu leður-
blökur í prísund og gáfu þeim tvær
tegundir af svarmfiörildum. Níutíu
og þrjú prósent fiðrildanna í saman-
burðarhópnum sem ekki gaf frá sér
nein hljóð lentu í kjaftinum á leður-
blökunum. Aftur á móti veiddu leð-
urblökumar ekki nema 53 prósent
fiðrildanna af tegundinni Arctiidae
en þau gefa frá sér hljóðmerki.
Leðurblökurnar átu nær öll fiðrild-
Leðurblökur staðsetja bráð sína með aðstoð hátiðnihljóða sem virka nokk-
urn veginn eins og ratsjá. Nokkrar tegundir svarmfiðrilda nota sams konar
hljóð til að láta leðurblökuna vita af því að þau eru vond á bragðið.
in úr samanburðarhópnum sem þær
veiddu með bestu lyst en spýttu um
helmingi hinna út úr sér aftur. Þar
með þótti ljóst að leðurblökumar
vora lítt hrifnar af bragðinu af nátt-
fiðrildunum hljóðgefandi.
Og til að sanna að það vora ein-
mitt hljóðin sem fældu leðurblök-
uraar frá slepptu vísindamenn
nokkrum Arctiidae-fiðrildum laus-
um eftir að búið var að gera þau
„mállaus". Nú bar svo við að leður-
blökumar veiddu 80 prósent hinna
mállausu en aðeins níu prósent
þeirra sem gáfu frá sér viðvörunar-
hljóðið.
mannsins
aldurs-
greind
Vísindamönnum hefur tekist að
aldursgreina eina af elstu for-
mæðrum mannkynsins með
nýrri aöferð sem byggir á leysi-
geislasamruna. Formóðirin er
kölluð Lucy og reyndist hún vera
milli 3,18 og 3,20 miUjóna ára
gömui. Áður hafði aldur hennar
verið áætlaður frá þremur miUj-
ónum ára til 3,4 milljóna ára.
Hluti steingervinga beinagrind-
ar Lucyar fannst í Eþíópíu á átt-
unda áratugnum. Hún tiUieyröi
tegundinni Australopithecus af-
arensis og að sögn vísindamanna
var sú tegund tU í 700 þúsund ár.
Tinnáma frá
bronsöld í
Tyrklandi
Fornleifafræöingar hafa upp-
götvað tinnámu frá bronsöld í
Tyrkiandi, svo og beinagrindur
af börnum sem virðast hafa unn-
iö í þröngum námugöngunum.
Fundur þessi þykir mikilvægur
þar sem hann er fyrsta sönnun
þess að tinnámur hafi veriö í
Miðausturlöndum en tin er mik-
Uvægt í bronsframleiðslu.
Áður var taUð að aUt tin hefði
veriö flutt inn tíl Miðausturlanda
frá fjarlægum löndum. Bronsöld-
ín var frá árinu 3000 f. Kr. til lioo
f. Kr.