Dagur - 24.12.1946, Side 21

Eitt af beztu kvæðum Páls er Norðri og
Suðri, sem er lýsing á baráttunni milli vetr-
ar og sumars. Þar segir m. a.:
Norðri karl Ljósvagni fram
nepjulegur um loftveg bláan
hylur ná niflungur ekur
hjúpi hvítum. — í norðurheima.
Logar tungl Og lifgjafi.
líki yfir, ljóssins móðir.
en nótt vakir svásleg sól
hjá nái bleikum. sjóla fylgir.
RJís þá upp Freyðir und
reginsterkur fáka hringum
Suðri sjóli brimlöður
suðurheima, háls og hita.
úr helfjötrum En undan reið
hyggst að leysa regin-helgri
Fjalladrottning fara Geislar,
fagurleita. fylgisveinar.
Annars minnir þetta kvæði fremur á
Bjarna Thorarensen en Jónas.
I ádeilukvæðum sínum getur Páll orðið
bæði liarðorður og meinyrtur. í kvæðinu
Auðvaldið segir skáldið:
I>ið Vesturheims auðmenn með gnægðir gulls og fj.1i',
sem glaðir hvílið mjúkt á rósabeði,
þið Iiorfið á annarra hungur, nekt og tár
mcð hluttekningarlausu kuldageði.
]>ið eruð þeir böðlar, sem beinin mylja sinæst
í blóðsveittum líkam smælingjanna,
|)er vágestir heimsins, er vekja bölið stærst
<;g velta bjargi yfir frelsi manna.
En skáldið spáir því, að seinna komi að
skuldadögunum:
I>ið cfnahag manns getið lagt í kalda kol
og kunnið lög og rétt til grafar draga.
En hjartarætur þjóðanna hafa meira þol
en höggormstennur þær, sem á þcim naga.
Þið megnið eigi að fullu að drepa ráð og dáð,
í djúpi eymdar liggur kraftur bundinn,
við helteygjur þeirra, sem hafið þjáð og smáð,
loks hrökkva höndin, — þá er komin stundin.
Kvæði þetta er ort árið 1894, löngu áður
cn bolsévisminn fæddist. En ekki virðist
skáldið ltafa haft trú á því bjargráði el'tir
þesstim vísum að dæma:
Völdin heimtar þræll og ])ý,
þrengjast neyðar klýpur.
Bolsóvismans eitur. í
andlit þjóðar drýpur.
Hver vill stjórnar taka taum,
traustra neyta valda,
og mundlaug undir eiturstraum
ormsins niikla halda?
Margar lausavísur Páls eru bráðsmellnar
og sumar þeirra hreinasta gersemi, eins og
vísan um þegnskylduna, enda varð lutn
þegar landfleyg og vakti bæði aðdáun og
hneyksli. Formælendur þegnskyldunnar
héfdu því fram, að hún mundi vekja og
srlæða ættjarðarást. Út af því varð stakan til:
O. hve margur yrði sæll
og elska mundi landið lieitt,
mætti hann vera í mántið þræll
og moka skít fyrir ekki neitt.
Þessi látlausa fyndni lét Páli vel.
Öll Ijóð Páls eru snrekkleg og vönduð
að frágangi. Mörg ferðaljóð hans hafa verið
JÓLABLAÐ DAGS
á hvers manns vörum, svo sem Birtir yfir
breiðum, Við flýtum mí för, Nú yfir heiði
háa, að ógleymdri snilldarþýðingu á Brúð-
förinni i Harðangri, eftir A. Munch.
Eg vil ráða öllum ljóðelskum mönnum
til að lesa ljóðmæli Páls Ardals, sem eru út-
gefin á Akureyri 1923 vel og vandlega. Þá
mun aldrei iðra þess, því þau geta veitt
margar yndisstundir.
—o—
Páll lagði stund á fleiri tegundir skáld-
skapar en Ijóðlistina eina. Alls samdi hann
milli 10—20 leikrit, og hafa mörg þeirra
verið sýnd á leiksviði. Helzt þeirra er Skjald-
vör tröllkona, en auk þess má nefna Happið,
Tárin, Þvaðrið og Strikið. Hið síðasttalda er
í bundnu máli og prentað aftan við Ljóð-
mæli hans 1923. Það er gamanleikur, sam-
inn 1892, fjörugur og fyndinn. Einkum
börn og unglingar tóku því tveim höndum,
lærðu það og léku og höfðu mikla unun af.
Þó að mörg af leikritum Páls séu allsniðug-
lega samin og hlytu að minnsta kosti augna-
bliksvinsemdir. standa jrau langt að baki
ljóðagerð hans.
Hann tók allmikinn þátt í leikstarfi á Ak-
ureyri, lék t. d. Helga magra á hátíðarsýn-
ingu á Akureyri á héraðshátíð Eyfirðinga
1890, Bjarna í Skjaldvöru tröllkonu, Frey-
stein í Lénharði fógeta, Lárenzius í Skugga-
Sveini o. I'l. Hann hafði glöggt auga fyrir
leiklistinni og þótti ætíð leysa hlutverk sín
trúlega og smekklega af hendi.
—o—
Eins og fyrr er að vikið var kennslustarfið
aðalæfistarf Páls Árdals. Þö að hann væri
samvizkusamur og nýtur kennari, er vafa-
samt að hann hafi verið þar með öllu á sinni
réttu hillu, og þreyttur var hann orðinn á
því að lokum að „troða í krakkana“. Hann
hafði góðan aga á nemendum sínum og var
í eðli sínu barngóður, eins og sum kvæði
hans bera vott. mn, en kennsla hans nrun
hafa verið fremur þunglamaleg, að minnsta
kosti upp á síðkastið, og ég varð þess var, að
börnunum fannst hann ekki vera nógu upp-
lífgandi og skemmtilegur. Þrátt fyrir þetta
elskuðu þau hann og virtu, því að þau
fundu, að innan undir skelinni sló við-
kvæmt og gott hjarta, og svo kunnu þau að
meta öll hin leikandi og léttu barnakvæði,
er hann hafði ort fyrir Jrau.
—o—
Páll Ardal hafði einkar glöggt auga fyrir
öllu verklegu. Mun það fremur sjaldgæft,
að saman fari miklir andlegir hæfileikar til
skáldskapar og verkfræðilegt vit. Iaklega
hefði hann átt að læra verkfræði að réttu
lagi. Þegar liann var ungur maður heima í
foreldrahúsum, var hann fenginn til að
taka í sundur bilaðar stundaklukkur og laga
í þeim gangverkin og ti'ikst það vel. Mörg
sumur var hann verkstjóri við lagningu
J)j(')ðvega í Eyjafjarðar- og Þingeyjarsýslum.
Þegar lieim kom að haustinu, var hann
hraustlegur og sællegur og eins og hann
hefði yngzt upp eftir kennslukúldið yfir
veturinn. Hann skipti vegaverkamönnum
niður í flokka og setti undirverkstj<>ra yfir
hvern flokk, gekk síðan á milli, mældi út
vegarhæðina á hverjum kafla og gaf undir-
foringjunum fyrirskipanir, sem bæði voru
glöggar og ákveðnar og auðheyrt, að hann
ætlaðist til, að þær væru framkvæmdar ná-
kvæmlega og út í yztu æsar. Að þessu starfi
gekk hann eins og öðrum störfum með fullri
alvöru og leysti Jrað prýðilega af hendi.
Til gamans set ég hér eina sögu, sem ég
hefi heyrt:
Jón Þorláksson verkfræðingur, sem hafði
yfirumsjón á vegalagningum fyrir hönd rík-
isins, ræddi eitt sinn við kunningja sinn hér
fyrir norðan um verkstjórn Páls og lét hið
bezta ylir henni; kvað hann vegi hans ó-
venjulega vandaða og trausta, en í dýrara
lagi, en um það væri ekki að fást, Jiar sem
Jieir væru svo vel úr garði gerðir. Barst þá
talið að öðrum verkstjóra, sem var flokks-
bróðir Jóns, en honum líkaði miður við.
Kunninginn spurði Jrá í glettni, hvort hon-
um þætti ekki leiðinlegt að þurfa að viður-
kenna, að Páll, sem væri andstæðingur hans
í pólitíkinni, stæði hinum framar í þessum
efnum. Þá á Jón að liafa svarað: „Mér er
alveg sama, ég læt aldrei pólitík koma inn
á þjóðvegina mína.“
—o—
Næst er að geta blaðamennsku Páls. Hann
byrjaði að gefa út Norðurljósið 10. ágúst
188fi. Áður var aðeins eitt blað gefið út á
Akureyri. Það var Fróði, sem byrjaði að
koma út í ársbyrjun 1880. Fæðing Norður-
ljóssins mun hafa stafað af óánægju með
stefnu Fróða, sem var talin nokkuð íhalds-
söm, þegar hér var komið, en um þessar
mundir hófst stjórnarskrárbaráttan á ný.
Árið 1887 lagðist Fróði niður. Lýður, blað
síra Mattlu'asar, byrjaði að koma út haustið
1888. I.eið þá ekki á löngu þar til úfar tóku
að rísa milli hans og Norðurljóssins og það
út af fremur litlu tilefni. Þetta leiddi þó
til allsvæsinna blaðaskamma. í Lýð kom
stutt en stóryrt skammagrein um Norður-
ljósið og ritstjóra þess. Páll lét ekki standa
á svari og dró Lýð og ritstjóra hans sundur
í logandi háði og kvaðst ekki „liafa skap til
að láta hárreita sig að ósekju." Það var ein-
kennilegt livað fokið gat í síra Matthías út
af smámunum, annað eins ljúfmenni og
hann var.
Þessi snarpa deila endaði með því frá hlið
Lýðs, að hann birti eftirfarandi vísu:
A nóttunni er Norðurljós
nógu bjart fyrir meðalfjós.
Hvað ertu að rjlla við rauðan glampann?
Æ, rektu ekki upp í mig grútarlampann!
Þessari meinlitlu stöku svaraði Páll með
brag um kálf, er hófst á þessa leið:
Þegar hann fæddist, var hann vænsti kálfur,
það vissi hann og þóttist ósköp sjllfur.
En Jiegar frá leið, fé»r kálfurinn að láta
öllum illum látum á básnum, „bölvaði og
hausinn rak í lampann", svo að „fólkið
vildi, að kálfsi yrði skorinn". Bóndinn, eða
(Fratnhald á bls. 33)
19