Dagur - 23.12.1959, Blaðsíða 11

JÓLABLAÐ D AGS
11
ir eyðimerkurlit.ir hentugir felulitir
og virðast að jafnaði staðfastlega
arfgengir og breytast ekki þótt dýr-
in séu flutt í annað umhverfi. Eru
þá e. t. v. einhverjir aðrir eiginleik-
ar tengdir litunum. Virðist þetta
ekki allt verndar.litir. Málið virðist
flókið. Nýlega var gerð tilraun með
uglur, en þær geta veitt x myrkri,
e. t. v. vegna heyrnarinnar. Ugl-
urnar voru fokaðar inni í herbergi,
þar sem gólfinu var skijrt í tvo jafn
stóra hluta. Helmingur gólfsins bar
sama litog uglurnar, en Iiinn lielm-
ingurinn bár allt annan iit. Prik
voru sett á gólfið með sama lit og
fleiri torfærur settar til þess að
þetta líktist senr mest skógi og væri
uglunum nokkur vörn. Birtan var
liöfð breytileg, en þó sáralítil, líkt
og þegar uglurnar eru á veiðum í
rökkrinu. Sumar uglurnar voru
með verndarlit, en aðrar ekki.
Reynslan sýndi, að verndarlitirnir
gerðu nokkurt gagn, uglunum í
hag. Þeir veittu ekki algerá vörn.
Hvert hjartarmúsarafbrigði var lát-
ið vera 15 mínútur inni hjá uglun-
um'fyrst á gölfi, sem var eins litt
og mýsnar sjálfár, en síðan á gtflfi
með öðrum lit. (Frá þessu er skýrt
í bókinni „Sæder og skikke i dyre-
livet“ eftir lranskan dýrafræðing.)
II. „Eignarlóð og athafnasvæði."
Flestir fuglar eru heimaríkir um
varptímann og er illa við að aðrir
fuglar sömu tegundar troði þcini
um tær. Þeir vilja lil'a óárcittir á
eign sinni, þ. e. hreiðrinu og næsta
unrhverfi. Slík „eignarlóð“ margra
spörfugla er talin 12—14 hundrað
férmetrar að jafnaði. En hjá fugl-
um, sem verpa f ,,nýlendum“, svo
sem bjargfuglinn, krían og æðar-
ftiglinn, er eignarlóðin þó sáralítil.
Þar er hreiður við hreiður að kalla.
Ránfuglar hafa stórt „eignarsvæði".
Sumir ruglar taka sér líka eignar-
lóð á vetrum. Hornsílið ver hreiður
sitt og kanínan holur sínar.
Sum dýr lifa í félagi, t. d. karldýr
með nokkrum kvendýrUm, og ver
karlinn land sitt og konur — að
minnsta kosti um fengitímann og
meðan ungkrnir eru smáir.
Mörg dýr liafa líka ákveðið Veiði-
og aðdráttarsvæði, sem Jrau reyna
að verja fyrir öðrum dýrategund-
um. Rottan fer í ferðalög ef sultur
steðjar að, en að jafnaði cr luin
fttrðu staðbundin. I Baltimore liafa
verið mcrktar nokkrar rottur og
síðan slejrjrt til að sjá hve víða Jxer
færtt. Af 362 merktum rottum
fundust 119 í borginni al’tur, flest-
ar mjög Ifljótt. 73% jpeirra náðust
aðeins 12 metra frá þeim stað, sem
Jrær voru teknar til merkingar. Á
sveitabæ cinum, þar scm tilráunir
voru gérðar heilt ár, varð árangur
svijraður. Aðeins 10%, kvenrott-
anna fóru á milli útihúsanna á
bæmmi. Ivarldýrin ráfuðu heldur
meira.
Á eyðimörkum er athafnasvæðið
venjulega stærst. Ef dýrunum fjölg-
ar mikið verður þröngbýlla fyrst í
stað, en endirinn verður sá, að
mörg ung dýr verða þá útflytjendur
og leita nýrra svæða. Einnig í hita-
beltinu eru flest dýr all staðbund-
in. I Brazilíu reyndust flest smá-
spendýr, scm rannsökuð voru,
halda sig innan 100 metra frá he'im-
kynnum sínum. Ullhærða þokafÖtt-
an heldur til í sama trénu mánuð-
um saman. Svæði brúna, rússneska
bjarnarins er talið 1G—20 km og at-
hafnasvæði grábjarnarins í Alaska
allt að 15 km. Ulfar rása miklu
meira. Hirtir rcika allmikið um, en
það fer mjög eftir því hvað hagarn-
ir eru goðir, samanber líka hrein-
dýrin hér á landi.
Spcndýr, einkum hin stærri, af-
marka oft atihafnasvæði sín á ákveð-
inn hátt. Þau eiga sér líka sín auka-
svæði, sem\þati stundum leita til.
Sérhver héri á fleiri en eitt bæli,
sum beltisdýr 4—8 holur. Sumir
lrirtir eiga leirbæli, sem þeir taka
sér leðjubað í. Greifinginn fer í
,,sólbað“ á sérstökum stöðum og
gerir sér holur til að drita í. Hirtir
o. 11. dýr heimsækja viss tré eða
stóra steina til að núa sér ujrji við.
Venjulega liggja troðningar að
Jressum stöðum. FÍe'stir Jrekkja líka
kindagötur hér á landi út um holt
og lieiðar.
Hreindýrin í N.-Kanada og víðar
'hafa smám saman traðkað sér óra-
langar ferðabrautir. Fílabrautir
vóru fyrrum algengar í Austur-Af-
ríku á meðan dýran fengu að lila í
lriði. Þær voru slétt traðkaðar, laus-
ar við gróður, allt að 3-4 m á breidd
og haganlega lagðar, ekki ósvipaðar
bílabrautum, t. d. í sveigum ujrjr
brekkur. Meðfram slíkum brautum
finnast þeirra „merkisteinar", sand-
gryfjur, afbörkuð tré og sum rnerkt
með kirtlasafa eða þvagi, samanber
hundaþúfurnar hér á landi. Tarfar
Evrójni-vísundarins merkja tré á
einkennilegán hátt. Þeir núa börk-
inn af á parti með hornunum,
míga síðan á jörðina, velta sér síðan
í þvagbleytunni og núa loks blaut-
um hryggnum í hinn afberkta stað
trésins. Helzt lyktin mjög lengi.
Sum smá sjrcndýr eru mjög stað-
bundin, eins og áður er sagt og get-
ur það lrai't merkilegar afleiðingar
og næsta óvæntar. Vísindamaður-
inn Howárd (Hávarður) merkti
G75 hjartarmýs áður en þær fóru úr
hreiðri sínu. Kom síðar í ljós, að
70% un’gu karldýranna og 85%
kvcndýranna settust að innan 165
metra l jarlægðar frá fæðingarstaðn-
um. Þetta leiddi til mikils skyld-
leikaræktunar. 4—10% af 186 pör-
um, scm rannsökuð voru, reyndust
afkvæmi „forcldra og barna“
Jreirra, eða afkvæmi systkina.
Gagnið af ákveðnum athafnasvæð-
um getur vcrið margs konar. Beiti-