Dagur - 24.12.1966, Síða 15

JÓLABLAÐ DAGS
15
ið rúmar ekki meira en tvo menn. Auk
þess var þar benzín í stórum brúsa, því
reikna mátti með að sá gamli yrði
þurftafrekur.
Án er ills gengis nema heiman hafi.
Veður var stillt þegar við sigum út
hlíðina austan fjarðar, regnskúrir
gengu yfir, en hiti um 12 gráður.
Á leiðinni skruppum við niður á
Svalbarðseyri, til að fá þar olíu, sem
gleymzt hafði að taka á Akureyri.
Inntu Svalbarðseyringar okkur að ferð-
um, en við sögðum hið sanna. Ráku
þeir þá upp stór augu, oð töldu frá-
leitt að við kœmumst út Heiðina á
þessu farartæki, væri hún erfið bílum,
sögðu þeir, og mátti skilja, að þeir álitu
þetta hina mestu fífldirfsku.
Við létum þetta ekki á okkur fá, og
töldum Fordinn hafa þá eiginleika til
að bei'a, að þetta mætti takast. Nefnd-
um við það til sönnunar, að einmitt
slíkur bíll hefði fyrstur farið yfir há-
lendið.
Lauk svo að hvorugir sannfærðu
aðra, en ekki varð þetta okkur til mik-
illar uppörfunar, sem varla var von,
enda mátti gei'a ráð fyrir að Svalberð-
ingar þekktu nokkuð til vegarins.
Fall er fararheill.
Við héldum svo sem leið liggur út í
Dalsmynni og austur í Fnjóskadal, hjá
Þverá. Þar fórum við að gá að afleggj-
ai-a til Heiðarinnar, en fundum engan,
og ókum svo suður hjá Gai'ði. A eyr-
unum við Fnjóskána hittum við fólk
við réttir, ag spurðum það eftir veg-
inum. Kom þá í ljós að við vorum
komnir góðan spöl framhjá.
Fnjóskdælir töldu, að komast mætti
út heiðina, ef ekki blotnaði, og gladdi
það okkur heldur. Nú hafði að vísu
rignt nokkuð um daginnj og gat færið
hafa spillzt af þeim sökum. Útlitið var
enn tvísýnt.
Var nú snúið við og bi'átt fundum
við Heiðarveginn. Liggur hann upp
með Ái-bugsánni að vestan. Var hann
upp gróinn og raunar aðeins ógreini-
leg slóð. Reyndist hann vera þannig
mest alla leiðina.
Nokkrai' brekkur eru þarna upp að
fara, og vegna bleytunnar kom brátt
að því að bíllinn spólaði í moldarslóð-
inni. Þótti okkur snemma byrja erfið-
leikarnii', en þó hafðist þetta með því
að Þórir fór út og ýtti á eftir. Datt mér
þá í hug sagan um Úlfinn, sem leysti
sig úr Læðingi.
Ferð hafin á Flateyjardal.
Vatnið, sem hvarf og áin, sem sneri við.
(Ekki er allt sem sýnist).
Eftir að þessi þraut var unnin þótti
okkur tími til kominn að fara að hefja
athuganir.
Handan við ána blöstu við sléttir
melar, sem mynduðu lái'étt þrep eða
stalla (3. mynd). Hér var augljóslega
um að ræða gamlar eyrar Árbaugsár-
innar, sem hún síðan hafði grafið sig
niður i, en hún fellur nú þarna í gljúfr-
um. En áreyrarnar myndast þó ekki
nema við vötn eða sjó, og hvei-nig gat
staðið á þeim þai-na?
Þá varð okkur litið upp í hlíðina
fyrir ofan Þveráibæinn, þar sem kall-
ast Þveráröxl. Hún er klædd fallegum
kjarrskógi langt upp eftir, með aflíð-
andi halla. Á einum stað er þó gi'eini-
legur stallur í hlíðina, láréttur stallur
eða þrep, myndaður af lægð inn í hana
og bungu fyrir neðan lægðina. Bungan
er að mestu skóglaus og því mest
ábei'andi. Hvei'gi sést þó á klett þai'na,
svo þetta er tæplega venjulegur kletta-
stallur.
Við göngum upp á stallinn og mæl-
um hæð hans, sem reynist vera um 20
m yfir sjó. Við nánari skoðun verður
ljóst að þessi stallur er grafinn af
vatni, þetta er svokallaður strandflöt-
ur, sem jafnan myndast þar sem vatns-
borð eru, við það að vatnið nagar úr
bakkanum og flytur efnið fi-am í vatn-
ið neðan við bakkann (sjá 4. mynd).
Til að svona stallur myndist þarf
vatnsboi'ðið að hafa legið í langan
tíma í þessai'i hæð. Ogreinilegri stall-
ar ei’u neðar í hlíðinni, sem benda til,
að lækkað hafa í vatninu stig af stigi.
Þetta þýðir auðvitað, að í Fnjóskadal
hefur eitt sinn legið mikið stöðuvatn,
sem hefur að líkindum riáð innan frá
Söi'lastöðum og út á Flateyjardalsheiði
þar sem hún er hæst (Ódeila). Þá hef-
ur Ái'bugsáin runnið í vatnið að aust-
anverðu og síðar, þegar lækkaði í vatn-
inu, hefur hún myndað eyrarnar áður-
nefndu. Vatnið hefur haft afrennsli
noi'Sur Heiðina, sem síðar vei'ður get-
ið. Árbugsáin hefur því í vissum skiln-
ingi snúið við, og þá myndaðist hinn
einkennilegi bugur, sem hún er við
kennd. Hið sama má raunar segja um
Fnjóskána sjálfa, en vatn hennar hef-
ur fyx'rum runnið til sjávar á, Flateyj-
ardal.
En hvei-s vegna myndaðist þetta
mikla stöðuvatn í Fnjóskadalnum? Nú
eru þó skörðin tvö, Ljósavatnsskai'ð og
Dalsmynni mun lægri en vatnsborðið
áðurnefnda. Hér er um tvennt að gera.
Annaðhvoi't hafa þessi skörð þá verið
grynnri, sem svarar hæð vatnsborðs-
ins, eða þau hafa vei-ið stífluð af ein-
hvei-jum ástæðum.
Fræðimenn munu nú yfirleitt hall-
ast að síðari kenningunni, og gera ráð
fyrir að vatnið hafi stíflast uppi af
jökli ísaldarinnar, sem lá í Eyjafirði og
Bái-ðardal. Eftir því að dæma, hefur
vatnið verið við lýði í ísaldarlok, eða
fyrir um 10—11 þúsund árum.
Geta má þess, að svipuð vötn eru
enn til í landinu og er nafnkunnast
Grænalón við Vatnajökul vestanverð-