Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.1995, Síða 14
14
ÞRIÐJUDAGUR 30. MAÍ 1995
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjóri: ELlAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjórar: JÖNAS HARALDSSON og GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Auglýsingastjóri: PALL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLTI 11,
blaöaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 14, 105 RVlK, SlMI: (91) 563 2700
FAX: Auglýsingar: (91) 563 2727 - Aðrar deildir: (91) 563 2999
GRÆN númer: Auglýsingar: 99-6272. Áskrift: 99-6270
Stafræn útgáfa: Heimaslða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritstj@ismennt.is - Auglýsingar: dvaugl@ismennt.is. - Dreifing: dvdreif@ismennt.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: (96)25013, blaðam.: (96)26613, fax: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: ISAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF.
Askriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
Styðjum sauðfjárbændur
Þjóðfélágið þarf að koma sauðfjárbændum til aðstoðar
um þessar mundir. Þeir hafa sætt stórfelldri tekjurým-
un, sem stafar einkum af markaðshruni. Neytendur eru
að verða fráhverfir lambakjöti, sem þykir of dýrt, þótt
ríkið niðurgreiði umtalsverðan hluta verðsins.
Venjulega hefur ríkið ekki afskipti af gjaldþrotum í
öðrum greinum, þótt þau komi í bylgjum. Ríkið leggur
til dæmis ekki neitt af mörkum til að milda gjaldþrot
tuga verktaka í byggingariðnaði. Eru þó þar í hópi marg-
ir undirverktakar, sem hafa hrunið með hinum stóru.
Munurinn á undirverktökum í byggingariðnaði og
sauðíjárbændum felst fyrst og fremst í, að hinir fyrr-
nefndu hafa vitandi vits tekið áhættu í grein, þar sem
vitað er, að skammt er milli gróða og taps. Sauðíjárbænd-
ur eru hins vegar flestir fæddir inn í hlutskipti sitt.
í raun hafa sauðíjárbændur áratugum saman verið
eins konar opinberir starfsmenn. Til skamms tíma voru
kjör þeirra reiknuð út frá kjörum viðmiðunarstétta á
mölinni og greidd sem slík, einkum í formi niður-
greiöslna og uppbóta. Það kerfi brást með markaðinum.
Þegar þetta tvennt kemur saman, að sauðfjárbændur
hafa ekki vahð hlutskipti sitt, heldur erft það, og að þeir
hafa lengi getað gengið að vísum tekjum, þá er ekki
hægt að láta köld markaðslögmál ein um að ráða örlögum
þeirra. Samfélagið ber hluta ábyrgðarinnar.
Sauðfjárbændur verða þó sakaðir um að hafa ekki
tekið mark á þeim, sem bentu á, að ríkisrekstur sauðfjár-
ræktar gæti ekki staðizt til lengdar vegna mikils og vax-
andi kostnaðar. Þeir verða sakaðir um að hafa trúað
hinum, sem hafa sagt gagnrýnendur vera óvini bænda.
Mest er ábyrgð forustumanna bænda. Þeir hafa ára-
tugum saman hafnað allri gagnrýni. Nú verða þeir að
standa sjálfir fyrir þeirri fækkun bænda, sem nauðsynleg
var fyrir löngu. Hún er núna miklu þungbærari en var,
þegar nóg framboð var af atvinnu og tækifærum.
Áratugir eru síðan farið var að benda á, að í stöðunni
væri ódýrast fyrir ríkið að kaupa jarðir af bændum og
styðja þá til að koma sér fyrir í öðrum atvinnugreinum.
Þetta var þá hægt að fjármagna af peningum, sem þá
fóru í að hvetja til offramleiðslu á óþörfu kjöti.
Nú er minna fé aflögu til að framkvæma það, sem
svonefndir óvinir bænda lögðu til fyrir mörgum áratug-
um og æ síðan. Svigrúm ríkisins til aðgerða er minna
en verið hefur alla þessa áratugi. Eigi að síður verður
ríkið að grípa til neyðaraðstoðar við sauðúárrækt.
Ekki bætir úr skák, að sauðfiárbændur eru orðnir
fangar ímyndunarfræðinga, sem telja þeim trú um, að
miklir möguleikar séu í útflutningi lambakjöts til Banda-
ríkjanna. Til stuðnings blekkingunni er gripið til tízku-
orða á borð við lífræna og vistvæna framleiðslu.
Það mun hefna sín að reyna að koma af stað útflutn-
ingi á framleiðslu, sem ekki stenzt fullyrðingar.* Fram-
leiðsla íslenzks lambakjöts getur ekki talizt lífræn ræktun
í skilningi bandarískra krafna. Bakslagið getur orðið
bændum dýrt, þegar upp kemst um strákinn Tuma.
Athyglisvert er, að aldrei er minnst á skilaverð til
bænda, þegar fleygt er fram nýjum og nýjum töfralausn-
um. Alltaf eru fundnir nýir og nýir galdramenn, sem
ætla að selja offramleiðsluna á grundvelli ímyndunar-
fræða, en aldrei fæst neinn peningur úr óskhyggjunni.
Slíkir draumar valda skaða með því að tefja fyrir, að
sauðfiárbændur, forustumenn þeirra og ríkisvaldið opni
augun fýrir staðreyndum markaðshruns á lambakjöti.
Jónas Kristjánsson
Þær gleðifregnir hafa borist að hin
nýja ríkisstjórn Davíðs Oddssonar
ætli að leysa vanda sauðfjárbænda.
Þessi stefnubreyting er afar
ánægjuleg en eins og kunnugt er
hafa fyrri ríkisstjórnir skapað
þennan vanda. í stuttu og einfóld-
uðu máli hefur „landbúnaðarkerf-
ið“ komið í veg fyrir nauðsynlega
framleiöniaukningu hjá sauðíjár-
bændum. Reyndar hefur stjórn-
völdum tekist að minnka fram-
leiðni margra bænda með flötum
niðurskurði kvóta og valdið með
því ótrúlegum erfiðleikum og fá-
tækt.
Við skulum reikna með að það
hafi hvorki verið illvilji né mann-
vonska sem leiddu af sér þetta
slæma kerfi. Öllu líklegra er að
helstu ástæðumar séu skammsýni,
fortíðarhyggja og miðstýringarár-
átta of margra stjómmálamanna.
Nú er nýr maður sestur í stól land-
búnaöarráðherra og virðist ætla að
takast á við vanda sauðfjárbænda
af meiri framsýni og skynsemi en
fyrirrennarar hans.
Augljós lausn
Kjaminn í lausn vandans er ein-
faldur og augljós. Margir sauðfjár-
Guðmundur Bjarnason landbúnaðarráðherra. - „Virðist ætla að takast
á viö vanda sauðfjárbænda af meiri framsýni og skynsemi en fyrirrennar-
ar hans,“ segir Snjolfur m.a. i greininni.
Vandi sauð-
fjárbænda
bændur verða að fá tækifæri til að
stækka fjárstofn sinn verulega,
meðal annars til að geta stóraukið
framleiðni. Þar sem engar líkur em
á (umtalsverðri) stækkun markað-
arins verða einnig fjölmargir
sauðfjárbændur að snúa sér að öðr-
um störfum. Sumir munu alfarið
hætta sauðfjárbúskap en aörir
bæta við sig öðrum störfum.
Verkefni stjómvalda, með land-
búnaðarráðherra í fararbroddi, er
að breyta kerfinu þannig aö hver
og einn fái svigrúm og stuðning til
að njóta sín. Fyrsta verkefnið verö-
ur væntanlega að afnema kvóta-
kerfið (þ.e. fullvirðisréttinn) eða
gjörbreyta því. Ein breyring, sem
hugsanlega gæti leyst margan
vanda, væri aö gefa kvótasöluna
frjálsa.
Verkefni bænda, Byggðastofnun-
ar, iðnráðgjafa og margra annarra
verður hins vegar að skapa störf
fyrir þá sem hætta sauðfjárrækt.
Raunhæf lausn?
Er þessi augljósa lausn raunhæf?
Eflaust munu margir þeirra sem
áttu þátt í að byggja upp landbún-
aðarkerfið neita því og einnig þeir
sem hafa atvinnu sína af kerfinu.
Einnig má búast viðaö sannir for-
sjárhyggju- og fortíðarsinnar sjái
allt því til foráttu að auka frelsi í
landbúnaði.
Sú lausn sem hér er bent á er
langt frá því að vera auöveld í fram-
kvæmd. Hins vegar væri mun erf-
iðara að reyna að nota lausn sem
KjaUarmn
Snjólfur Ólafsson
dósent i Háskóla íslands
byggist á því að lappa upp á núver-
andi kerfi. Eins væri ákaflega
slæmt ef breytingamar miöuðu við
óraunhæfar væntingar um stækk-
un markaðarins á næstu misser-
um, til dæmis undir formerkjum
lífrænnar ræktunar. Með þessu er
ég alls ekki að letja menn til að
reyna fyrir sér með lífrænni rækt-
un.
Er þá unnt að finna önnur störf
fyrir fjölmarga sauðfjárbændur?
Þessari spurningu er, þótt ótrúlegt
megi virðast, best að svara með því
aö segja að spumingin sé vitlaus.
Atvinnulausir menn eru fjölmarg-
ir, reyndar allt of margir, og þessa
einstaklinga vantar störf. Þeir
verða í flestum tilvikum sjálfir að
finna sér störf og gildir það jafnt
um fyrrverandi bændur, kennara,
afgreiðslufólk, smiði, fiskvinnslu-
fólk og alþingismenn.
Hlutverk hins opinbera er ekki
að finna störf fyrir einstaklinga
nema í undantekningartilvikum.
Hlutverk hins opinbera er að skapa
aðstæður þar sem fjölmörg og fjöl-
breytileg störf skapast. Kvótakerfi
í landbúnaöi skapar ekki slíkar
aðstæður.
Snjólfur Ólafsson
„Fyrsta verkefnið verður væntanlega
að afnema kvótakerfið (þ.e. fullvirðis-
réttinn) eða gjörbreyta því. Ein breyt-
ing, sem hugsanlega gæti leyst margan
vanda, væri að gefa kvótasöluna
frjálsa.“
Skoðanir annarra
Markaðshyggja sjómanna
„EkkiTer á milli mála að tilboð LÍÚ um 60 kr. gólf
á þorskkíló er mikilsverð réttarbót fyrir sjómenn.
... Hins vegar er óneitanlega athyglisvert að fylgjast
með því, að sjómenn virðast í þessari vinnudeilu,
ekkert síður en þeirri sem stóð fyrir einu og hálfu
ári, aðhyllast meiri markaðshyggju en útgeröar-
menn... En hvers vegna ekki aö taka sjómenn á
orðinu og láta á það reyna hvað gerist. Er það endi-
lega fráleitt?" Úr Reykjayíkurbréfi Mbl. 28. maí.
Læknir, lækna þú
„Ekki hefur þaö hjálpað læknastéttinni að þeir
hafa í allan vetur háö hatramma baráttu þar sem
hver hópurinn níðir niður hinn, eins og gerst hefur
í tengslum við umræðuna um tilvísanakerfið...
Greinilegt er að læknar eru sjálfir famir að gera sér
grein fyrir að vægi skoöana þeirra í þjóðfélagsum-
ræðunni fer minnkandi og eru farnir að leita inn-
byrðis sátta og stilla yfirlýsingagleði sinni í hóf. Það
er vel, því það hefur ekki farið læknum vel að standa
í stjórnmálabaráttu á torgum. Það sem þeir kunna,
er að stunda lækningar og það gera þeir vel.“
Ur forystugrein Tímans 25. maí.
Hlutaskiptin fornu ódauðleg?
„Veiöar, vinnsla og markaðir hafa breyst svo gífur-
lega á tiltölulega stuttum tíma að það er hin mesta
furða að hlutaskiptin fornu skuli enn lögð til grund-
vallar kjarasamningum útgerða og sjómanna. Þar
við bætist kvótakerfi, sem sífellt verður erfiðara að
sætta mismunandi hagsmunaaðila við. Verði sjó-
mannaverkfall langvarandi, er hægt að velta því
fyrir sér hverja það skaðar og hvort kvótakerfið sjái
ekki svo um að ársaflinn minnki ekki, þótt árar séu
lagðar í bát um sinn.“
Úr forystugrein Tímans 27. maí.