Þjóðviljinn - 22.12.1972, Blaðsíða 5

Jólablað 1972 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
SMÁSAGA EFTIR
MAXÍM GORKI:
DÓRA
Sjö menn sjúkir af berklum —
og þetta var ærið kenjött fólk: ef
likamshiti steig um eitt-tvö strik
urðu þeir frá sér af hræðslu,
hugarangri, mannvonzku.
Berklasýklar hafa hlálega
eiginleika: meðan þeir eru að
drepa menn, erta þeir lifsþorsta
þeirra; um þetta ber vitni aukin
frygð samfara berklum, einnig
oft og tiðum áköf sannfæring
dæmdra sjúklinga, fyrir dauða
sinn, að þeir muni læknast. Svo
virðist, sem Strúmpél sjúkdóma-
fræðingur hafi kallað slikt ástand
„berklasjúklinga vonarinnar”.
bessum sjö sjúku mönnum á
dvalarheimili á Krim þjónaði
Dóra, stofustúlka, kona af
óþekktu kyni; stundum lézt hún
vera eistlenzk, stundum ,,kar-
elsk”. Hún talaði ýmist með tart-
örskum hreim eða armenskum.
Hún var feikistór, gild, en' létt á
fæti, snör og liðug i limaburði. A
góðlegu hrossandliti hennar
svignuðu rauðar varir i feitu
brosi, fylltar smyrsli frá þessu
sama brosi, sem og augu, annar-
legum bláleitum lit. Er hún féll i
þanka, dimmdi yfir þessum dauf-
legu augum, og sjónir þeirra
gerðust þungar sem blý.
Hún var fáfróð og einkar flónsk,
er hún vildi beita kænsku. Hinir
sjúku kölluðu hana eftir þessu —
og ekki af ærinni fyndni:
— Flón.
En slíkt særði ekki hina gildu
stúlku, né slökti bros hennar. Af-
staða Dóru til sjúklinga markað-
ist af litillæti, likt og afstaða
móður til barna. Og þegar berkla-
veikir karlmenn læstu gráum,
sveittum höndum með græðgi um
hraustan likama hennar, þrung-
inn funheitu blóði, færði hún þess-
ar sveittu aumlegu hendur hljóð-
lega burt með rauðum hrammi
sinum:
— Hættið þessu káfi, ykkur er
skaðlegt að daðra.
Traustir menn sóttust si og æ
eftir henni: kaupmenn, verktakar
og sterkur, drumbslegur veiði-
maður og ekkill. Þeir löðuðust að
hriúfri fegurð hennar, þrótti.
óþreytanleik i störfum, jafnaðar-
geði. Hvern þeirra fýsti að góma
þessa góðu, stilltu mannveru sér
til vinnu alla ævi. En afstaða
hennar til karlmanna minnti á
frjálsan mann og auðugan, sem
veit ofurvel hvernig og hvenær
bezt er að verja fjármunum
sinum. Hún hafnaði biðlum með
sama kjánalega, róandi brosi og
hún hlustaði á endalausar keniar
sjúklinga og bægði frá brjósti sinu
ósvifnum atlotum þeirra.
Henni var jafnvqj funheitt þá
daga, er vindur hvein af norðri og
myrkur hjúpaði dvalarheimilið,
litið hús uppi i fjöllum, mistraðri
vætu, og sjúklingar dúðuðu sig
ábreiðum og yfirhöfnum. Um
nætur, er hún hafði komið okkur
öllum i svefn, sveipaði Dóra höfuð
sitt svörtum klút með rauðri rós i
einu horni, gekk út á hjallann, féll
þar á kné, horfandi til himins,
baðst fyrir langa stund, andvarp-
aði undir glugga hjá mér:
— ó, allra heilagasta móðir. . .
Kristur, vor Guð! Og þú, mikli
bjargvættur, Nikola. . .
Á skáldskap, ljóðrænu, örlaði
ekki hjá Dóru. Blómum unni hún
ekki, þótti að þeim mikil óþrif i
herbergjum. Og einhverja nótt,
er prestdóttir, deyjandi úr berkl-
um í innylfum, hreifst af stór-
fengleik himins og stjarna, eyddi
Dóra fögnuði hennar með þrem
orðum.
— Himinn, likastur eggjaköku.
Nú kom níundi sjúklingur.
Stynjandi, með miklu erfiði, kom
hann eftir stiga út á hjallann.
Hann hélt sér i enda á handriði og
sagði við Dóru:
— Hvilik skrautmenni hérna,
— afbragð?
Þetta var mælt eymdarlega, og
fjörlega. Hann brosti, horfði á
hina risastóru stúlku, á bungur
máttugra brjósta hennar.
— Oho, hve hraust, — snörlaði
hann, svalg loft ótt og titt.
— Jæja, þér læknið mig, ekki
svo?
— En — auðvitað — sagði Dóra,
afskræmandi orð sin á armenska
visu.
Andlit hans liktist uglu, með
kringlóttum kattaraugum, niður-
bjúgu nefi, með svarleitum
hýjungi af skeggi, andlit illilegt
og háðslegt.
Frá þeim degi breyttist Dóra
svo sem af völdum töfra og okkur
sjúklingum mjög i óhag: hún fór
að gleyma beiðnum okkar, tók til
i herbergjum af hirðuleysi og i
flaustri. Sem svar við kvörtunum
ogávitum öskraði hún illskulega,
og eitthvað likt og ölvað birtist i
hrossaugum hennar. Hún varð
sem heyrnarlaus, blindaðist og
hallaði jafnan höfði til hliðar af
alúð, út að þessum hjalla þar sem
hinn litli stúdent Filippov lá hóst-
andi og ætlaði að kafna, likur
uglu. Hverja fristund skundaði
hún til hans. En eftir sólsetur
faldi hún sig i herbergi stúdents-
ins. Og reyndist þá erfitt að kalla
hana þaðan.
En hann dó. Hann dó með mjög
venjulegum hætti: i háði og skopi
reyndi hann að blistra óperettu.
Hér háði honum hósti. 1 þessu
fólst eitthvað óekta, ósvifið, jafn-
vel kaldrifjað. En þetta var gert
af list.
— Hversu likar yður, félagi,
þessi litli fáránleiki? —■ spurði
hann mig og deplaði kattar.
augum sinum. — Hversu likar
yður allt þetta: dagur, nótt, fæð-
ing, ást, þekking, dauði, ha?
Fyndið, ekki satt? N’est — ce
pas? eins og Frakkar spyrja.
Einkar fyndið fyrir mann tuttugu
og sex ára frá fæðingu, — ég segi
þetta um sjálfan mig. . . Dóra!
Einhvers staðar kvað við
hávaði frá matarilátum eða
glamur i húsgögnum, Dóra birt-
ist, sperrti upp augu, beið i þögn
eftir þvi sem þessi maður skipaði
henni.
— Min ágætasta filakýr,
færðu mér vinber, — með hraði!
skipaði hann og sagði við mig:
— Algjörlega óupplýst og jafn-
vel heimsk manneskja.
Hann hataði alla sjúklinga og
beitti bitru háði gagnvart hinu
kátlega i fari hvers og eins. Hann
stofnaði til vináttu við mig, þar
eð hann unni bókmenntum. Slikt
færði okkur nær hvor öðrum —
mjög svo.
— Bókmenntir eru beztar allra
uppfinninga manna, — sagði hann
og sleikti varir með grárri tungu,
— og þeim mun fjær sem þær eru
lifinu, þvi betri. . .
Mér virtist sem hann dæi ekki
svo mjög af berklum sem af ein-
hverju þungu höggi, greiddu sál
hans.
Hann dó sextugasta niunda dag
ævi sinnar á dvalarheimilinu. Og
deyjandi hjalaði hann i óráði:
— Fima — alla ævi. . . þig eina.
. . þig elska ég. . . ætið. ó, Fima
litla. . .
Ég sat á hvilu hans til fóta, en
Dóra stóð við höfðalag stúdents-
ins: snökktandi strauk hún hár
hins deyjandi með yfrið breiðum
hrammi sinum. Undir hönd hafði
hún þrýstan éinhvern böggul.
— Hvað segir hann, — spurði
hún og rétti úr sér óróleg. — Hvað
er þetta — Hvima?
— Auðsýnilega stúlka eða
kona, sem hann hefur elskað,
elskar.
— Hann? Þessa Hvimu? —
spurði hún hátt og hissa. — Nei,
hann elskar nú mig. Hann — þeg-
ar hann kom — varð ástfanginn af
mér. . .
Hún hlustaði enn á óráðshjal
Filippovs stúdents, lyfti hátt ljós-
um brúnum, þurrkaði rakt andlit
sitt með svuntu sinni, kastaði
böggli i kjöltu mér, sagði:
— Þetta eru likklæði hans —
buxur, skyrta, inniskór.
Og hvarf hljóðlega á brott.
Eftir tuttugu minútur hætti
Filippov stúdent að tala óráð.
Hann horfði ofur alvarlega á
dökkan ferning gluggans á hvit-
um vegg, andvarpaði, vildi — að
þvi er mér virtist — segja eitt-
hvað — en kafnaði, og litill likami
BRUNABÓTAFÉLAG ÍSLANDS
LAUGAVEGI 103 — SÍMI 26055
hans, tærður allt til beina, réttist
hljóðlega.
Ég fór að leita Dóru. Hún stóð
úti á hjalla, horfði niður eftir, þar
sem himinn og haf runnin saman i
eitt — reyndust bæði jafn dökk.
Hún sneri að mér þykku andliti
sinu, og mig furðaði að sjá, hve
harðlegt þetta andlit var.
— Hann er dáinn. Komið að
klæða hann, Dóra.
Dóra fór að skrapa fæti, sem
væri hún að slétta úr hráka.
— Ég vil það ekki — endurtók
hún — jafnvel að sjá slikan og
þvilikan langar mig ekki. Þér sjá-
ið, þvilikur hann er! Hann sagði,
að hann elskaði mig, en sjálfur. . .
— En þér sáuð, að hann var að
deyja.
— Nú, og hvað svo? Auðvitað
sá ég það — er ég kannske blind?
Ég, fyrir mina aura, ég hef jafn-
vel keypt líkklæði handa honum.
Eg sá strax, þegar hann kom æ,
mér flaug i hug. . . hann dæi! Allir
deyja. En hvers vegna blekkti
hann? Ég,sagði hann, hef aldrei
elskað neina stúlku. — Nú, en
þarna ertu nú með stúlku. . . Dey
þú, en blekktu ekki. . .
Hún talaði ekki hátt og virtist
ekki hugsa það sem hún sagði. Og
skyndilega snökkti hún af slikri
kvöl sem hefði hún solgið fulla
skál af funheitum vökva og
brennt sig til óbóta.
— Komið, Dóra!
—■ Farið þér, klæðið hann
sjálfur, fyrst þér eruð svona
góður — En ekki ég. Hvað var
hann mér, — dægradvöl?
— Ég kann ekki að klæða lik. . .
— Hvað varðar mig um þetta?
Ég er honum vandalaus.
— Já, en hann er nú dáinn.
— Nú hvað með það? Þér teljið
mig ekki á þetta, ég vil ekki sjá
neinn slikan og þvilikan. Blekktu
ekki. . .
Og hún kom ekki að klæða hinn
látna, dvaldist eftir úti á hjalla.
Er ég lagði Filippov stúdent til,
heyrði ég lágt en átakanlegt ýl.
Ég hljóð út á hjalla.
Mannlegar verur búa yfir slik-
um einstæðum, ólgandi, hams-
lausum tárum — þeir tárum grét
Dóra, liggjandi á hnjám, lamdi
höfði við handrið, glymjandi, grét
og veinaði með ópum mælti
fáránleg, óeðlileg orð.
— Al'hroð.. . . afskræmlingur
minn. . . unginn. . . barnið
ógleymanalega. . .
Kjartan Olafsson þýddi.
Húsgagnaverzlunin
Bí )S L w 0 Ð