Þjóðviljinn - 22.12.1972, Blaðsíða 25

Jólablað 1972 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA ,25.
Þorvaldur Steinason skrifar hér
frásögn af þeim atburði er
vélbáturinn Kristján fórst f
marzmánuði 1940.
Báturinn var týndur vikum
saman en mannbjörg varð að
lokum, og allan feril málsins
rekur Þorvaldur í greininni.
Þorvaldur Steinason.
2. marz 1940 gat að lita i
Reykjavik'urblöðunum stórar
fyrirsagnir yfir þverar siður:
„Mótorbáturinn Kristján kominn
að landi”.
Sama dag var annars staðar i
blöðunum önnur fyrirsögn, litt
áberandi: „Bát hvolfir i Sand-
gerði”.
Þar sem ég var i nokkurri
beinni snertingu við þá atburði
sem nefndar fyrirsagnir greina
frá, er eftirfarandi frásögn færð i
letur.
Veturinn 1940 var ég beitninga-
maður á M/b Kristjáni R.E. 90.
Aðrir b.eitniIjgamenn voru: Gissur
Kristjánsson, landformaður og
eigandi bátsins, Hallgrimur
Oddsson og Sigurjón Viktor Finn-
bogason.
Sjómenn á Kristjáni voru: Guð-
mundur Bæringsson formaður,
Kjartan Guðjónsson vélamaður
og hásetar: Eyjólfur Gislason,
Haraldur Jónsson og Sigiirður
Guðmundsson.
Braggi sá sem Kristján til-
heyrði var á efri hæð i norðurenda
verzlunarhúss á Loftsstöðinni i
Sandgerði; þáverandi eigandi var
Lúðvik Guðmundsson útgerðar-
maður m/b Kristjáns.
Siðar varð þessi hluti Sand-
gerðis eign H/f Garðs. Verzlunar-
húsið er nú horfið, það brann
fyrir nokkrum árum.
Beitningarpláss tilheyrandi
Kristjáni var i skúrbyggingu
áfastri húsasamstæðu H/f
Miðness. Skúr þessi var lélegur,
hélt vart vatni og alls ekki vindi
eða snjó. Hann var óupphitaður
eins og flestir beitningaskúrar f
Sandgerði voru á þeim tima.
Oft var þvi ærið kalt að standa
við beitningu i skúrnum á harð-
fosinni linu þegar frostvinda-
strokan stóð þar i gegn og hlóð
snjósköflum á borðin og linuna,
sem við vorum að vinna við.
Viktor Finnbogason hafði misst
framan af visifingri annarrar
handar. Á þeim fingri mæðir alla
jafna mikið viðlinubeitningu.Þar
sem nú Viktor varð að beita
fingurstúf með þunnu skinni i stað
fingurgóms, varð hann fljótt sár-
hentur.
Hann hafði þvi hug á að komast
á sjóinn, þar bagaði fingurstúfur-
inn hann minna. Eyjólfur Gisla-
son vildi gjarnan komast i land til
beitningar Þeir ákváðu þvi að
skipta um störf.
Þegar lagt var að stað i róður
19. febrúar létuþeir verða af þess-
um skiptum, Viktor fór á sjóinn
en Eyjólfur i land. Þannig atvik-
aðist það, að Viktor lenti i þessum
hrakningaróðri en Eyjólfur slapp.
Sennilega hafa þessi verkaskipti
þeirra orðið til þess, að allir skip-
verjar Kristjáns komust lifandi
að landi. Eyjólfur hafði verið
berklasjúklingur og meðal ann-
ars legið langdvölum á heilsuhæli
vegna lungnaberkla. Hætt er þvi
við, að hann hefði ekki þolað það
harðræði sem varð hlutskipti
þeirra manna sem i þessum
hrakningum lentu.
Kristján fór i róðurinn kl. 1 að*
faranótt 19. febrúar. Þá var hæg-
viðri, en frekar þungbúið loft.
Klukkan 6 um morguninn fórum
við landmennirnir til vinnu
okkar. Linan var öll i stokk, þvi
landlega hafði verið undanfarna
daga. Beitningin tók þvi ekki
langan tima þennan dag. Þegar
henni var lokið lá engin vinna
fyrir hjá okkur þar til báturinn
kom úr róðri undir kvöld.
Það var venja i Sandgerði, að
landmenn skiptust á um „útkik”
sem kallað var. Það var að fylgj-
ast með þvi þegar bátarnir komu
að landi og gera félögum sinum
viðvart þegar bátur þeirra kom
inn innsiglinguna. „útkikkið”
kom i minn hlut þennan dag. Veð-
ur var kyrrt fram eftir degi, aust-
an átt með smá-éljum, en þegar
liða tók að kvöldi herti vind og
þétti élin.
Eftir venju átti Kristjáns að
vera von með fyrstu bátum. Bát-
arnir komu að landi hver af öðr-
um, siðdegis og fram eftir kvöldi,
en ekki bólaði á Kristjáni.
Þegar liða tók á kvöldið fórum
við landmennirnir að verða óró-
legir. Þá var einnig komið foraðs-
veður af austri, rok og snjókoma
með töluverði frosti.
Við vorum þá allir komnir á
ferð landmennirnir og höfðum
samband við sjómennina á 'bát-
unum jafnóðum og þeir lentu, en
þaðan var engar fréttir að hafa af
Kristjáni, þvi þeir höfðu verið á
öðrum slóðum.
Þrir þeirra formanna sem
fyrstir komu að landi voru heima-
menn i Sandgerði, þeir bjuggu
töluverðan spöl frá höfninni og
bröggunum, en sváfu þó heima
þegar i landi var verið.
Við Gissur landformaður fórum
til viðtals við þessa formenn. Hjá
þeim fyrsta fengum við engar
upplýsingar. Hjá þeim næsta sem
var Jón Jóhannsson fengum við
skýrar fréttir það sem þær náðu.
Hann sagði okkur, að Kristján
hefði byrjað lagningu um það bil
þegar hann var hálfnaður að
leggja sina linu. Hann hefði þvi
litið séð til Kristjáns á meðan á
linudrætti stóð. Aftur á móti gat
hann þess, að annar bátur hefði
áreiðanlega legið samhliða
Kristjáni með alla sina linu. Sá
þriðji sem var Stefán bróðir Jóns,
sagði að þeir á Kristjáni hefðu átt
eftir að draga svo sem fjögur
fimm bjóð þegar hann fór fram-
hjá þeim á leið til lands. Hann
sagði einnig að annar bátur hefði
veriðsamhliða Kristjáni með alla
sina linu, og átt eftir að draga
svipaða linulengd og Kristján.
Eftir tilvisan bræðranna fórum
við Gissur til viðtals við skipverja
á þeim bát sem næstur var
Kristjáni. Við höfðum reyndar
áður haft tal af formanninum á
þeim bát, en hann þóttist enga
vitneskju hafa um Kristján. Nú
fórum við til vélamannsins á
þessum bát. Hann sagði okkur að
siðast þegar þeir sáu til Kristjáns
hefðu þeir átt eftir að draga um
það bil eitt bjóð, þá hefðu þeir
tekið eftir þvi, að vél Kristjáns
var ekki i gangi. Formaðurinn
sagðist ætla að athuga hvort um
alvarlega bilun i vél Kristjáns
væri að ræða, þegar hann hefði
lokið drætti sinnar linu.
Þegar linudrætti var lokið hjá
þeim var komin dimmviðris hrið
svo Kristján var þeim horfin.
Ekki virtist hann heldur hafa gert
neina leit að ráði að Kristjáni.
Þó þetta væru ekki beint góðar
fréttir þá gaf þessi vitneskja
okkur þá von að engin ástæða
væri til ótta um Kristján að svo
komnu máli. Það var aflands-
vindur, og með þeirri vindstöðu
var ekki hætta á þvi, að hann ræki
á land þó hjálparlaus væri með
bilaða vél, á meðan að sú vindátt
héldist.
Einnig stóðu vonir til þess, að
Kjartan, sem var þaulreyndur
vélamaður, kæmi vél bátsins i
lag, svo þeir kæmust að landi án
annarra aðstoðar.
Það var tilgangslaust fyrir
okkur að vera allir á „útkik” i
einu. Við skiptum þvi vöktum,
þannig að tveir voru á vakki úti
við tvo tima i senn.
Foraðsveður, austan hvassviðri
með þéttum hriðaréljum svo vart
rofaði á milli, hélzt alla nóttina.
Sama veðurlag var allan næsta
dag. Frost var með ólikindum
mikið I svo ákafri snjókomu.
Strax þegar ljóst varð af degi,
var leit hafin að Kristjáni, þó litið
yrði úr á sjó sökum dimmviðris.
Þá voru fjörur gengnar frá Garð-
skaga að Reykjanestá án annars
árangurs en að styrkja okkur i
þeirri trú að Kristján væri enn
ofan sjávar.
Næstu daga voru enn gerðar til-
raunir til leitar á sjó, þó torgæf
væri, og hindraðist að jafnaði
vegna dimmvirðris. Einnig voru
gengnar fjörur. .
Eftir þvi sem dögunum fjölgaði
frá þvi Kristján fór i róðurinn
dofnaði trú flestra á afturkomu
báts og manna. En trú Lúðviks
Guðmundssonar á afturkomu var
þó vakandi. Hann var óþreytandi
við að undirbúa og skipuleggja
leit að bátnum.
Einn morgun árla i bliðviðri
fóru allir Sandgerðisbátar til leit-
ar; þeir röðuðu sér niður með litlu
millibili og sigldu þannveg frá
landi, að óhugsandi var annað en
þeirsæju bátinn ef hann var ofan-
sjávar á þvi svæði sem þeir sigldu
yfir. En þvi miður entist ekki
bjartviðri til leitar nema til há-
degis, þá var komin dimmviðris
hrið svo þýðingarlaust var að
halda leit áfram. Fullvist má
telja, að ef veður hefði haldizt
sæmilega bjart fram undir kvöld
hefði útivist Kristjáns og hrakn--
ingum verið lokið. En á landleið
fengu bátarnir dimmviðri svo
vart sást út fyrir borðstokk, en
veðurharka var engin.
Þetta var siðasta leit að
Kristjáni sem nokkurt skipulag
var á. Eitthvað munu þó varð-
skipin hafa sveimað um hafið
eftirþetta, þó til litils gagns yrði i
sambandi við Kristján.
Lúðvik Guðmundsson var sann-
trúaður á samband við aðrar vits-
munaverur en þær sem við höfum
daglega fyrir augum og eyrum.
Hann leitaði á miðilsfund, hvort
einhverjar fréttir væri þaðan að
hafa af skipverjum Kristjáns.
Ekki bar sú, eða þær, tilraunir
árangur i augum allra. En fyrir
Lúðvik var fréttin frá þeim fund-
um mikils virði. Svarið sem gefið
var, var á þá leið, að við skips-
höfn Kristjáns væri ekki hægt að
hafa samband, þvi þeir væru ekki
komnir á það svið.
Fleiri gerðu tilraunir til þess að
hafa samband við Kristjánsmenn
á miðilsfundum. Frá einum slik-
um kom sú frétt, að náðst hefði
samband við alla skipverja á
Kristjáni sem framliðnar verur.
Miðilsfundurinn, sem haldinn
var að tilhlutans Lúðviks styrkti
hann i þeirri von eða vissu að
Kristján væri ofansjávar og menn
allir lifandi. Og á meðan að svo
var, var alltaf einhver von um að
þeir kæmu lifandi að landi.
Fyrir okkur landmennina á
Kristjáni var ekkert að gera,
nema að biða, biða þess sem
verða vildi.
Loks var svo komið að flestir
voru búnir að gefa upp alla von.
En einn var að minnsta kosti
undan skilinn — Lúðvik var enn
að reyna að fá skip til leitar þegar
allir aðrir voru búnir aö ákveða
að leit skyldi hætt.
Minningarathöfn um þá félaga
sjómennina á Kristjáni var
ákveðin i barnaskóla Sandgerðis
kl. 11 fyrsta marz. Þann dag var
afráðið að vertið yrði lokið hjá
okkur landmönnum og leiðir
skildust.
Árið 1940 var hlaupár, febrúar
hafði 29 daga. Siðdegis 29. febrúar
höfðu þau verið á skrifstofunni
hjá Lúðvik Guðmundssyni: Giss-
ur Kristjánsson, Hallgrimur,
Eyjólfur og ráðskonan Valgerður
Þórarinsdóttir frá Bjarnastöðum
i Selvogi. Þau ætluðu öll að fara
alfarin úr Sandgerði daginn eftir,
1. marz, að aflokinni minningar-
athöfninni.
Þá átti einnig að flytja á braut
eftirlátnar eigur sjómannanna
frá Sandgerði. Þar með voru
gerðar siðustu ráðstafanir, að
talið var, gagnvart liðinni vetrar-
vertið á Kristjáni R.E.90.
Ég hafði ákveðið að verða kyrr
i Sandgerði þar til venjulegri
vetrarvertið væri lokið, og taldi
þvi fara bezt á þvi að tala við Lúð-
vik þegar næði væri komið siðla
kvölds.
Mér var vel ljós hin sterka trú
Framhald á bls. 217'