Þjóðviljinn - 22.12.1972, Blaðsíða 9

Jólablað 1972 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
... þaö skiptir
litlu máli lengur hvað stendur
í þessum fornlega og
skrýtna texta,
néheldur nokkrum öðrum
textum ...
enginn þekkir hann. t sumum
ævintýrum gildir það að tala sem
fæst, ávarpa helzt engan, kunna
að forðast leyndar hættur i
ókunnum stað, ef vel á að fara að
lokum. Var pilturinn máski að
hugsa um þetta, á Þorláksmessu-
kvöld, i Parisarborg? Það man
hann ekki lengur; en hins minnist
hann, að hann fann fyrir ein-
hverjum óskilgreinanlegum
kulda, þrátt fyrir suðrænan and-
blæ, ljósdýrð, heit augnaráð;
þýða óma tungutaksins og glað-
værð innandyra sem utan. Þessi
ónotatilfinning gerði sin ekki vart
skyndilega, heldur læddist að
honum, smaug inn i hverja taug
hans, hægt, vart merkjanleg i
fyrstu, en jókst smám saman án
þess hann fengi rönd við reist, og
án þess hann vissi af hverju hún
stafaði. Þvi að ekki hafði hann
nokkra minnstu ástæðu til að
óttast neitt, kviða neinu sérstöku,
kvarta undan nokkrum sköpuðum
hlut. Hann var að visu öllu og
öllum ókunnur hér og gat hvenær
sem var tapað áttum og villzt
timum saman. En hann var
öldungis kærulaus um það, þótt
svo kynni að fara, slikt hafði iðu-
lega komið fyrir hann i erlendum
borgum, og honum fannst ekki
nema gaman að þvi. Hann var
ungur og hraustur, og ekki var
hann öryggislaus sökum fjár-
skorts. Þessi kuldi, svo óskil-
greinanlegur sem hann var, hlaut
að eiga upptök sfn innra með hon-
um sjálfum, i einhverju tómi, ein-
hvers konar andlegum sljóleika
og aumingjaskap, sem hann gæti
engum um kennt nema sjálfum
sér, i hæsta lagi guði almáttug-
um. Enda væri skynsamlegast að
vinna bug á þessari kennd,
hefjast handa um eitthvað, fara i
leikhús, á hljómleika, i bió eða
jafnvel á ball. En hann gerði samt
ekkert af þessu.
Hann er staddur á stjörnu-
torginu mikla umhverfis Sigur-
bogann, og það skiptir hann litlu
máli i hvaða átt hann fer. Það er
varla, að hann velji neina sér-
staka götu, en tilviljun ræður þvi,
að hann reikar án markmiðs
úteftireinu strætinu þar sem um-
ferð er hvað minnst, vandrar
siðan inn i hliðargötu, þaðan inn i
aðra hliðargötu þar sem umferð
er varla nokkur og ekkert sér-
stakt til að horfa á, og kannski má
segja að hann sé á flótta; samt
gerir hann sér ekki grein fyrir
þvi, að hann sé að flýja neitt sér-
stakt, nema ef vara kynni um-
ferðarysinn. Ef nokkuð er, þá
mætti ætla að hann langi beinlinis
til þess að verða vegvilltur i þess-
um framandi stað. Þær verða
margar göturnar sem hann
gengur þannig i rólegheitum, án
þess að gefa nokkru þvi gaum
sem hann getur rifjað upp mörg-
um árum siðar þótt hann reyni.
Þess var áður getið, að hann
hafði ekki uppi neina ráðagerð
um það að fara i guðshús i tilefni
hátiðarinnar ihöndfarandi, en þó
fór það einmitt svo, að á vandri
sinu um öngstrætin vissi hann
ekki fyrri til en hann var setztur á '
grjótharðan kirkjubekk, og þess
minnist hann enn, hversu
velþegin sú hvild var.
Þetta var fremur litii kirkja og
dimm, óaðlaðandi i smekkleysi
skreytingar sinnar og að likind-
um ómerk með öllu i sögunni.
Hún féll inn i húsasamstæðuna og
lifði varla sjálfstæðu lifi sem
bygging. Ef hún átti sér eitthvert
nafn, þá var þess áreiðanlega
hvergi að leita i bæklingum eða á
kortum fyrir túrista, þvisiður i
pálþykkum listaverkabókum. En
engu að siður bjó hún yfir nokkru
þvi, sem ferðamaður þessi
þarfnaðist þá stundina: sæti til
hvildar, þótt hart væri, kyrrð
fjarri öllum skarkala stór-
borgarinnar, og siðast en ekki
sizt: þvi kostulega timaleysi sem
kirkjur einar búa yfir, einkum
þegar þær standa tómar eða svo
gott sem. Þar er bæði fortið og
nútið, og er þó jafn rétt að segja:
hvorki né.
Pilturinn var ekki einn i
kirkjunni: Fyrir voru örfáar
hræður knjáfallandi hér og hvar i
bekkjaröðunum, langflest konur.
Þær komu inn með pinkla sina og
ilöng franskbrauð óumvafin,
krupu við bekksenda, krupu aftur
á harða bænabrikina, signdu sig
og...svo vissi guð „ einn fram-
haldið. Stöku kirkjugestur tók
kerti við innganginn. kveikti á þvi
og skorðaði i stjaka frammifyrir
hliðaraltari. Varla heyrðist hljóð,
nema ef bænabrik marraði við
steingólfið þegar einhver reis úr
sæti. Það jók aðeins á kyrrðina i
þessu húsi guðs, og er nú bezt að
segja það i sem stytztu máli, að
hvað úr hverju hvarf piltinum sá
hrislingur óskilgreinanlegs
kulda, sem hann hafði áður fundið
fyrir. Honum leið mætavel. Og
samt fór þvi fjarri, að hann
fylltist nokkru þvi sem kalla
mætti trúarlega kennd, þvi siður
tilbeiðslu. Það hvarflaði ekki að
honum að fara að dæmi annarra
kirkjugesta og falla á kné á harða
bænabrik. Hann sat bara kyrr þar
sem hann var kominn, og honum
varð undarlega sama um allt,
þægilega sama. Það skiptir allt
svo fjarska litlu máli á stað þar
sem mannsbarnið skynjar
eilifðina, lika sjálft umhverfið.
Ekki vissi pilturinn ljóslega
hversu lengi hann hafði dvalizt
þarna inni — og þvi siður minnist
hann þess um hvað hann var að
hugsa — þegar hann skynjar allt i
einu lágan hvin ofanvert við sig
og aftantil, likt sem hása rödd
sem gerir tilraun til að mæla orð.
Þetta varði aðeins andartak, þvi
að þá áttaði hann sig: Þetta var
upphaf á orgeltóni. Kantor þessa
opna húss guðs handa fuglum var
auðheyrilega að æfa sig undir
hátiðina, og þó má vera að það
hafi alls ekki verið kantorinn,
heldur einhver allt annar, enda
má einu gilda. Hinsvegar var ein-
falt lagið sem leikið var ofur
kunnuglegt. Og það var piltinum
siður en svo nýtt lag lengur,
fremur en það var nýtt innan
kirkjuveggjanna yfirleitt, þvi að
þetta var lagið við undarlega
sálminn sem ortur var endur
fyrir löngu á samblandi latinu,
þýzku og jafnvel hollenzku, og
enginn lærdómsmaöur vissi fyrir
vist hver ort hafði: In dulci
jubilo... Lag sem raunar þurfti
engan texta, en var af sjálfu sér
og á sinn hátt ekki siður tilkomu-
mikið en kantötur eða óratóriur,
ekki hvað sizt i þeirri gerð
Johanns Sebastians Bachs sem
það var hér spilað, sem sálmfor-
leikur. F'lutningur þess var
reyndar fjarri þvi að vera full-
kominn, og ekki voru orgeltón-
arnir nema miðlungi fagrir ef
hlustað var grant með gagnrýnu
eyra á einn og einn hljóm. En það
er svo undarlegt með þetta lag —
einkum þegar það er alls ekki
sungið, heldur aðeins spilað,
nægilega hægt, eins og harðljóð,
og ekki hrópað upp með neinu
sigurstranglegu offorsi — að þá
má spila það afskaplega illa til
þess það glati með öllu áhrifum
sinum, hæð og dýpt, þeim styrk
og þvi gildi, sem einfaldleikinn
einn býr yfir, einlægnin og
lotningin frammi fyrir allri
sköpun. — Grýla, hún má vera
allsstaðar umhverfis; hún fær
varla mikið mein gert. Kuldi á
tám og höndum fær þvi siður
mein gert. Jafnvel sá kuldi sem
kann að hrislast um þig innra á
stundum, fyrirvaralaust og"þegar
þig sizt grunar, það má ætla að
hann viki fyrir þessum ljúfa
óáleitna fögnuði. In dulci jubilo...
Alpha es et O, Alpha es et O...
stendur i textanum. En það
skiptir litlu máli lengur hvað
stendur I þessum fornlega og
skrýtna texta, néheldur nokkrum
öðrum textum.
Og hér er komið að lokum
þessarar frásögu, án þess þó, að
þetta sé nokkurt lokaatriði. Þvi
það verður aldrei saman sett nein
endanleg lýsing, þvi siður
hástemmd hugleiðing um það,
sem er eilift og ofar öllum
lýsingarorðum og speki, en veitir
— ekki aðeins nokkra daga
dimmasta mánaðar ársins,
heldur árið um kring — þau jól
hjartanu, sem eiga að inntaki i
senn barnslega lotningu og hvað
innilegastan fögnuð.
( Des. 1971)