Þjóðviljinn - 13.09.1980, Page 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 13.—14. september 1980
Árni Bergmann
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI , skrifar
Glæpir og mannlegt eðli
Það er engum blöðum
um það að f letta að efst á
stjórnmáladagskrá er sú
spurning hvað flugfélög
og verkalýðsfélög eigi til
bragðs að taka. Og ætti
að vera viðfangsefni þess
sem skrifar um /,stjórn-
mál á sunnudegi". En
einhvernveginn er það
svo/ að Helförin víkur
ekki úr huganum og ýtir
öðrum vanda til hliðar;
hvernig er hægt að
fremja þjóðarmorð? Og
hvað þýðir það, að það er
hægt?
Þeir voru
mannþekkjarar
Magnús Bjarnfreösson var aö
fást við þessa sömu spurningu i
Vísi á fimmtudaginn og er hans
röksemdafærsla um margt við-
felldin. En hann hafnar einnig i
nokkuð útbreiddri kenningu,
sem rétt er að gera athugasemd
við. Hann segir sem svo, að eitt-
hvað svipað geti gerst viöar en
með Þjóðverjum. Nasistafor-
ingjarnir hafi nefnilega verið
mannþekkjarar. Og undir lokin
kemst Magnús svo að svofelldri
niðurstöðu:
„Engin þjóö er svo gáfuð að
snjallir og ósvifnir loddarar geti
ekki leikið ástrengihins mann-
lega veikleika að búa til imynd-
aöan óvin, sem er svo þægilegt
að öfunda og hata til þess að
þurfa ekki að lita i eigin barm.
Það er þýðingarlaust að
hneykslast á sögu nasismans, ef
menn skilja ekki ástæðurnar
fyrir velgengni hans. Hún
byggðist á manneðlinu sjálfu.
Ef helför milljónanna i siðari
heimsstyrjöldinni veröur ein-
hvern timann til þess aö neyöa
mannskepnuna til að llta i eigin
barm hefur hún ekki veriö til
einskis farin. Annars er hún
áfangi á helför mannlegrar
hugsunar.”
Hlekkir í keðju
Þetta hljómar ekki óskyn-
samlega. En um leiö lætur þessi
kenning illa I eyrum. Hvers
vegna?
Það jákvæöa viö málflutning
þennan er blátt áfram þaö, að
það er lögð áhersla á að nasism-
inn og gyðingamorö hans eru
ekki eindæmi, ekki stórslys sem
á sér ekki hliðstæöur. Þaö hafa
líklega aldrei verið framdir
stærri glæpir, en einnig þeir eru
hlekkir á langri keðju. Þetta er
ekki slst veigamikiö að undir-
strika vegna þess, aö við höfum
á undanförnum árum séö all-
mikið af bókum og kvik-
myndum sem lýsa fasisma sem
einskonar geöveiki, gott ef ekki
sem skuggalegri kynferðislegri
tilraunastarfsemi. Slik túlkun
gerir mönnum einum um of
auövelt að ýta sögu nasismans
frá sér segjandi sem svo: ég er
ósköp venjulegur maður, þetta
kemur mér ekki viö.
Menn vita aö gyöingahatur og
annað kynþáttahatur er ekki
nýtt. En liklega rifja menn þaö
ekki oft upp fyrir sér, að marg-
feldiö af kynþáttarembunni,
þjóðarmorðiö, er miklu al-
gengara og nær okkur en sýnst
gæti.
Nálœgt
okkur í tíma
Þjóðarmorð á indjánum er
gifurlega stór þáttur I sögu
Bandarikjanna. 1 byrjun siðustu
aldar skiptu frumbyggjar
Noröur-Ameriku enn miljónum,
en undir lok hennar voru eftir
hundrað eða tvö hundruö þús-
und. Vegna þess að viðkvæðiö
„góður indjáni er dauöur ind-
jáni” var ekki hótfyndni kaldra
karla, heldur djúpstæð sann-
færing hinna hvitu landnema,
sem þeir fóru eftir jafn sam-
viskusamlega og þeir iásu i
Bibliunni sinni á sunnudögum.
Viö munum enn Helför
gyðinga, meðal annars vegna
áhrifamáttar kvikmyndar-
innar, en hver man Armena-
moröin i Tyrklandi 1915? Þegar
hálf önnur miljón Armena i
Tyrkjaveldi var . myrt hvar
sem til þeirra náðist, og ein
miljón til viðbótar hrakin á
vonarvöl. Þetta dettur engum i
hug að rifja upp. Enginn vill
ergja Tyrki með þvi aö minnast
þessa, allir þurfa á þeim aö
halda. Þeir eru mikil varöstöð
fyrir NATÓ. Og þótt þeir séu
þaö, vilja sovésk yfirvöld ekki
styggja þá heldur og meina
Armenum i Sovét-Armeniu aö
minnast þessara tiðinda meö
opinskáum hætti. Vel á minnst;
Sovétfikin: Þar eru engin
feimnismál stærri en hörm-
ungar þær sem gengu yfir
Krimtartara, Kalmúka og fleiri
smáþjóöir, sem fluttar voru i
gripavögnum til Miö-Asíu i
striöslok. (Þar hefur og um
meira en tiu ára skeiö veriö virt
sú tilskipun, að það er bannaö
að geta þess i æviskrám og
endurminningum áö nafn-
kenndir menn hafi látist i fanga-
búðum. Þeir „bara” dóu.)
Þjóðarmorð eru framin enn i
dag. Enn eru litlar indjána-
þjóöir i Brasiliu að hverfa úr
heimsmyndinni og mun ekki til
þeirra spyrjast framar. Þar er
hunskan svo mikil að sú rikis-
stofnun, serr^ átti að liðsinna
indjánum, dreifði ekki til þeirra
mat og lyfjum, heldur eitri og
sýklum. (Sú aðferð var lika
notuö i Bandarikjunum á
nitjándu öld).
Hver er
ónormal?
Samt viljum við ekki sætta
okkur við þaö, að slikir atburöir
gerist vegna þess að mannlegt
eðli samþykki þá.
Við getum byrjaö þau and-
mæli á að spyrja: ef þaö er
mannlegt eðli að samþykkja
glæpi valdhafanna, eða taka
þátf i þeim, beint og óbeint,—
hvaö eigum við þá aö segja um
þá menn, sem standast slikan
þrýsting, slikar freistingar,
þrátt fyrir allt? Þá sem ekki
dansa með? Þá sem hjálpa
gyðingum hvers tima, af þvi aö
þeir eru vel kristnir, eða
húmanistar, eða róttækir eöa af
einhverjum ástæðum öðrum?
Eru það þeirsem hafa gert upp-
reisn gegn „mannlegu eöli”?
Eru þeir kannski afbrigðilegir?
Liklega er skynsamlegast aö
segja sem fæst um mannlegt
eöli — einkum af þvi að orðiö
sjálft gerir ráö fyrir einhverri
stöðugri stærð, einhverju sem
ekki breytist. Viö vitum að viö
þurfum að éta og drekka og ein-
hvern félagsskap. Og að mögu-
leikar manna til illra og góðra
verka eru firnamiklir.
Eðlið er
sköpunarverk
Ef höfuðþungi er lagður á
„eðlið”, þá er eins og ekkert
veröi aö gert. Við stöndum
hjálparvana andspænis Hel-
ferðunum. í stað þess að leita
úrræða i þeirri staðreynd, að
samfélagsleg hegðun er sköp-
unarverk manna, og þeir eiga
þvi fleiri kosta vöí sem þeir átta
sig betur á þvi hvernig hún
verður til.
Barrows Dunham segir i
„Hugsjónir og hindurvitni”:
„Nasistarnir héldu þvi fram,
að „sál kynþáttarins” (sem er
hliöstæð figúra og „mannlegt
eöli” — áb) stjórnaði hátterni
manna, en um leiö afsönnuðu
þeir alveg kenninguna, þvi
þegar þeir fóru aö fást við þaö
vandamál,að festa stjórn sina i
sessi og búa þýsku þjóöina undir
landvinningaherferð á hendur
öðrum þjóöum, reiddu þeir sig
alls ekki á neinn háleitan, ger-
manskan persónuieika eða^
aörar goðsögulegar hégiljur.
Siður en svo. Þeir tóku blöðin,
útvarpið, barnaskóla og háskóla
og aörar menningarstofnanir á
sitt vald og notuðu þær eftir
þörfum sinum. Þeir geröu meö
öðrum oröum allt, notuöu öll
hugsanleg tæki til að koma fólki
til aö hegöa sér eins og þeim
þóknaðist.”.
Það er nefnilega þaö. Og þaö
hlýtur að vera hægt að kenna
mönnum annaö en þá hegöun
sem er Hitlerum þóknanleg.
Stöðugur háski
Við erum nú og i þessum
heimshluta ekki í- yfirvofandi
hættu á þvi að Helförin sé aftur
farin. En við erum alltaf i
háska. Þeir timar hafa verið, að
það voru virðuleg fræöi að telja
arfgengar gáfur þaö djásn sem
stækka ætti og þyrfti með eins-
konar kynbótum: rökrétt fram-
hald á þeirri hugsun er að best ,
sé að þeir „heimsku” auki ekki ■
kyn sitt. Sá arfur er enn á kreiki
i löggjöf ýmissa þjóöa sem f
siöaöar eiga að heita. Ef ,
„trodduþér áfram” og „hver er I
sjálfum sér næstur” eru þau
boðorðjSem i gildi eru höfö i |
grimmum slag allra við alla, þá ■
er næsta eðlilegt aö fyrirlíta þá I
sem eftir eru skildir: and-
skotinn hiröi þann aftasta! Ef
það eru hagvisindi i sam- ■
tlmanum, að þaö sé rangt aö
tryggja fólki lágmarkslaun eða
vinna gegn markaðslögmálum |
með launajafnaðarstefnu •
(Friedman), þá er rökrétt aö |
margir telji, að þeirra eigin for-
réttindi og góö kjör séu jafn
sjálfsögð og fátækt annarra —
og veröi ekkert viö gert. Ef alls- I
herjarinnræting segir, að valdið
sé frá guði eöa þjóðinni og vald- I
boð sé sú nauðsyn,sem ekki •
megi draga I efa, þá hefur
valdiö rétt fyrir sér, hvaö sem
það gerir (að minnsta kosti I
meöan það lætur mig I friði). ■
Svona má halda áfram enda-
laust, með upptalningu á þeim
þáttum i gerð þjóðfélagsins og
mannsmótun þess sem viö viss-
ar aöstæöur geta sent mörg
okkar i einskonar Helför — jafn-
vel þótt endastööin sé ekki i Tre-
blinka.
Og hvorki þjóöfélagið né upp-
eldið eru óbreytanlegar stæröir.
Og allt eru þetta stjórnmál. A
sunnudögum sem aðra daga.
—áh I