Þjóðviljinn - 13.09.1980, Blaðsíða 14

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 13.—14. september 1980
Ingólfur Margeirsson skrifar frá Noregi
Eftirmenntun blaðamanna
Hvaða krofur um
menntun á að gera til
blaðamanna? Hve þýð-
ingarmikil er eftir — og
framhaldsmenntun blaða-
manna? Og ekki síst —
hverjir eiga að borga slíka
eftirmenntun/ útgefendur,
ríkið eða blaðamennirnir
sjálfir?
Dagana 26.-28. ágúst var hald-
in samnorræn ráöstefna i
Fredrikstad, Noregi undir heitinu
„Eftirmenntun blaöamanna á
Noröurlöndum”. Af hálfu Blaöa-
mannafélags tslands sátu ráö-
stefnuna Friöa Björnsdóttir, rit-
ari Bl, Sigurjón Jóhannsson
kennari viö Norska Blaöamanna-
skólann í Osló, Gunnar Kvaran
nemandi á siöara ári viö sama
skóla, og undirritaöur. Ráö-
stefnan var haldin aö „Institutt
for Jornalistikk”, i nýreistu húsi.
Stofnunin tók til starfa i haust og
starfrækir margvisleg eftir-
menntunarnámskeiö fyrir blaöa-
menn.
Fjölmargir þættir varöandi
menntunarmál blaöamanna voru
rædd á ráöstefnunni og engan
veginn fært aö gefa tæmandi
mynd af þeim umræöum i blaöa-
grein. Ég mun þvi leitast viö aö
kasta ljósi á þau meginþemu sem
i fyrirrúmi sátu og leitast viö aö
setja þau i samhengi viö mennt-
unarstööu Islenskra blaöamanna.
En hvaö er þá eftir- og fram-
haldsmenntun blaöamanna?
Trygve Moe, formaöur
„Norska Blaöamannasambands-
ins”, sem hélt ágæta framsögu-
ræöu um menntunarmál norskra
blaöamanna, skilgreindi eftir-
menntun sem „endurnýjun á
grunnþekkingu á sérsviöum” og
framhaldsmenntun sem „hag-
nýta notkun þekkingar á sviöum
sem viökomandi blaöamaöur hef-
ur ekki sérhæft sig i”.
Þetta viröist nokkuö
þokukennt en I rauninni er þessi
akademiska skilgreining talsvert
tæmandi. Ef viö litum á námskeiö
þau sem t.d. eftirmenntunarskól-
inn 1 Fredrikstad hefur á boöstól-
um komumst viö aö raun um aö
hér er um aö ræöa 3—5 daga nám-
skeiö i ýmsum greinum blaöa-
mennsku. Þannig inniheldur
námsskráin m.a. námskeiö i viö-
skiptafræöi, byggingar- og
borgarskipulagi, rannsóknar- og
skilgreiningsblaöamennsku,
myndstjórn, útvarps- og sjón-
varpsfréttamennsku, blaöaum-
sjón og ritstjórn, viötalstækni og
málbeitingu, framsetningu
blaöaefnis (þám. ljósmyndun,
umbrot og still), heimildasöfnun
og heimildanotkun, frétta-
mennsku úr atvinnulífinu, sam-
vinnu og skipulagningu ritstjórn-
ar, — svo eitthvaö sé nefnt.
Viökomandi blaöamaöur sem
sækir um sltk námskeiö getur þvi
bæöi endurnýjaö kunnáttu sina á
sinu sérsviöi eöa kynnt sér nýjar
greinar blaöamennsku sem ekki
teljast til hans eigin sérsviös.
Breytt viðhorf til
blaðamennsku
En til hvers I andskotanum
þurfa blaöamenn aö endur-
mennta sig? Læra þeir ekki fag
sitt best á blööunum? Og falla
þeir ekki alltaf i sama vanafariö
og streituna þegar af námskeiö-
inu kemur?
Trygve Moe sagöi einfaldlega
aö reynslan væri mikilvæg en
ekki fullnægjandi. Hann færöi rök
fyrir þessu. Hann benti á, aö I
fyrsta lagi heföi blaöamennska
sem starf gjörbreyst á siöustu
15—20 árum. Nú væri ekki lengur
litiö á blaöamennsku sem milli-
bilsástand á starfsævi, stökk-
bretti inn i stjórnmálalifiö, eöa til
annarra metoröa. Blaöa- og
fréttamennska væri hins vegar I
auknum mæli aö þróast frá
ihlaupavinnu til lifsstarfs og
blaöamenn geröu æ meiri kröfur
til atvinnu sinnar.
Onnur rök: útvarp og ekki sist
sjónvarp hafa gjörbreytt frétta-
flutningi og skapaö sérhæfingu
innan ýmissa greina blaöa-
mennsku. Séö i viöara samhengi
má segja aö f jórar orsakir liggi til
grundvallar á breyttum viöhorf-
um til blaöamennsku aö mati
Moes. Sú fyrsta er breytingin á
grunnmenntun blaöamanna sem
einkum átti sér staö á sjöunda
áratugnum, fjölhæfari menntun
og námsmöguleikar I þjóöfélag-
inu yfirleitt, breyttir fjölmiölar
og aö siöustu, æ minni itök stjórn-
málaflokka i blööum.
Þetta leiöir til þess aö blaöa-
menn gera siauknar kröfur til aö
stjórna þróun blaöamennskunnar
sjálfirog lita æ meira á hana sem
sjálfstætt fag og ævistarf.
Hvað kröfur á
blaðamaðurinn að
gera til sjálfs sín?
Allt þetta er gott og blessaö. En
þá vaknar spurningin: Hvaöa
kröfur á blaöamaöurinn aö gera
til sjálfs sln i sibreytilegum fjöl-
miölaheimi og þar sem kröfur um
hraöar og skilmerkilegar upplýs-
ingar fara sivaxandi?
Trygve Moe taldi upp nokkrar
slikar. Blaöamaöurinn veröur 1
fyrsta lagi aö hafa góöa grunn-
menntun aö baki. Hann veröur aö
kunna sjálfa iönina, þ.e.a.s. hin
daglegu vinnubrögö. Þá veröur
hann aö gera sér grein fyrir hlut-
verki sinu og hlutverki press-
unnar sem slfkrar. Hann veröur
aö axla þá ábyrgö aö leiöa opin-
bera umræöu og mynda skoöanir
almennings. Blaöamaöur sem
skilgreinir og gagnrýnir veröur
einnig aö þekkja heimildir sinar
til fullnustu og hafa til aö bera
heiöarleika og góöa dómgreind.
Aö áliti Moes, er blaöamaöur-
inn brúarsmiöur. Hann byggir
brú milli forystumannanna og
lesendanna, og öfugt. Þess vegna
er þaö mikilvægt aö blööin séu
ekki skrifuö á sérfræöingamáii né
textinn umljúki sig dularfullu
rósamáii hinna innvigöu. Þaö er
blaöamannsins aö koma þýö-
ingarmikilli sérhæfingu til fjöld-
ans.
Aö þessum punktum saman-
lögöum ályktaöi Moe, aö blaöa-
mennska væri ævilangur skóli og
samspil miili daglegs starfs og
menntunar (náms). Og enn-
fremur, aö þjóöfélag I þróun gæti
ekki umboriö staönaöa blaöa-
mennsku.
Athyglisverðar tölur
Fróölegt var aö athuga tölur
þær, sem Norömenn lögöu fram
varöandi almenna menntun
norskra blaöamanna.
Könnun þessi var gerö af
Norska Blaöamannaskólanum i
fyrra og sýnir eftirfarandi:
9 ára grunnskóli
(Gagnfræöapróf) 12.0%
Stúdentspróf
(eöa samsv.próf) 39.6%
Hvað
er
nú
það?
Háskólapróf I
(BA-próf) 33.3%
Háskólapróf II,
(Magisterspróf eöa
æörigráöa) 11.8%
ósvaraö 4.1%
M.ö.o. er 50% eöa helmingur
norskra blaöamanna meö enga
aöra menntun en stúdentspróf
eöa samsvarandi menntun. Þaö
væri gaman aö bera þessa grunn-
menntun norskra blaöamanna
saman viö almenna menntun
félaga I Blaöamannafélagi ts-
lands. Eins og stendur gerir Bí
engar lágmarkskröfur til inntöku
nýrra félaga aörar en þær aö viö-
komandi sé fastráöinn til blaöa-
mennskustarfa. Þaö eruþvifyrst
og fremst útgefendur sem bera
ábyrgö á menntunarstigi BI, þar
sem þeir ráöa blaöamennina. Og
þaö er aö Utgefendum sem spjótin
beinast varöandi eftirmenntun
blaöamanna
Hver borgar brúsann?
Endurmenntun blaöamanna
kostar peninga. Hver á þá aö
borga? 1 fyrsta lagi veröur
viökomandi blaöamaöur aö hafa
tryggingu fyrir þvl aö hann haldi
fullum launum meöan hann er á
námskeiöum. Eftirmenntunar-
námskeiö 1 Skandinaviu eru
ókeypis, einnig uppihald. Feröir'
innan þess lands þar sem nám-'
skeiö er haldiö eru einnig greidd-
ar af viökomandi riki, en blaöa-
maöurinn, ef erlendur er, þarf aö
borga feröir sinar til námslands-
ins. Islenskir blaöamenn þurfa
þvi aö punga út töluvert meiri
fararpeningum en starfsbræöur
þeirra á Noröurlöndum.
En raunhæf framkvæmd
eftirmenntunar liggur fyrst og
fremst I höndum útgefenda. Eru
þeir viljugir aö veita viökomandi
blaöamanni fri I þann tlma er
námskeiöiö stendur yfir? Heldur
blaöamaöurinn fullum launum?
Og eru útgefendur fúsir aö greiöa
aukakostnaö samfara námskeiö-
inu? (feröakostnaö, aukastarfs-
kraft o.s.frv.).
Á ráöstefnunni voru menn á
nær einu máli um aö feröakostn-
aöur skyldi borinn uppi af útgef-
endum og rlkinu. Aftur á móti
kom upp ákveöinn ótti aö útgef-
endur heföu hönd i bagga meö
hvaöa endurmenntun blaöa-
maöurinn skyldi fá. Eftir-
menntun einstakra blaöamanna
yröi aö vera þeirra einkamál en
ekki útgefenda. En þá geta útgef-
endur sagt sem svo: Ef viö leggj-
um peninga I menntun starfs-
manna okkar, þá viljum viö ilka
ákveöa hvaö sé blaöinuheillavæn-
legast aö þeir nemi.
Þessum rökum var svaraö á þá
leiö, aö vinnuveitendur blaöa-
manna og rikissjóöir sem styrkja
eftirmenntun blaöamanna, yröu
aö skilja nauösyn þess aö fjár-
festa i menntun blaöamanna, og
aö hún yröi aldrei raunhæf nema
blaöamaöurinn sjálfur veldi sitt
áhugasviö.
Besta fjárfestingin hlyti alltaf
aö vera i manneskjum.
Dæmigert væri aö rikisstyrkir
til blaöa rynnu aö mestu leyti til
vélakaupa eöa endurnýjunar
vélarkosts. Rökum útgefenda aö
eftirmenntun þýddi glataöan
vinnutima viökomandi blaöa-
manns, meöan á námskeiöinu
stæöi, var svaraö meö spurningu:
Er blaöamönnum borgaö fyrir
vinnutima eöa raunhæfa vinnu
sem þeir skila af sér? Ef hiö slö-
ara er aöalatriöiö, þá má búast
viö aö aukin menntun og þekk-
ing skili verömætari hugsun á
pappirinn. Aöalatriöiö varöanai
endurmenntun blaöamanna er
bvi aö koma útgefendum (sem oft
hafa sáralitla þekkingu eöa skiln-
ing á blaöamennsku) I skilning
um gildi góörar menntunar
blaöamanna.
Tvær þversagnir
Séblaöaö I skýrslum norrænu
sendinefndanna, kemur i ljós aö
flestir sem sækja um eftir-
menntun, eru blaöamenn á
aldrinum 30—35 ára. Finnska
sendinefndin geröi einnig um-
sóknir um eftirmenntun aö um-
ræöuefni. Finnarnir bentu á, aö
þeir sem sæktu um eftirmenntun
væru yfirleitt yngri blaöamenn
meö góöa menntun aö baki. Þeir
yngstu sem nýbyrjaöir væru 1
starfi eöa hinir eldri sem lengi
væru búnir aö sitja fyrir framan
ritvélina heföu minni áhuga. Þvi
næöi ekki eftirmenntunin til
þeirra sem mesta þörf heföu fyrir
hana, þeas. þeirra sem þarfn-
ast aukinnar menntunar, og
leirra sem þurfa endurnýjunar-
menntunar viö. Sé þetta vaxandi
tilhneiging má búast viö aö eftir-
menntun veröi til þess aö breikka
enn meira menntunarbil blaöa-
manna.
önnur þversögn sem kom I ljós:
Eftirmenntunarskólarnir i
Skandinaviu veita blaöamönnum
smárra sveita- og héraösbiaöa
forgang, þar eö álitiö er aö
„dreifbýlisblaöamenn” þurfi
meira á menntun aö halda en
blaöamenn stórra borgarblaöa.
Keynslan er hins vegar sú aö
minnstu blööin hafa ekki svigrúm
né fjárráö til aö missa menn sína
á námskeiö, meöan stórborgar-
blööunum munar ekkert um aö
sjá af nokkrum starfsmönnum i
smátima. Útkoman er þvi sú aö
flestar umsóknir berast frá full-
trúum stærstu blaöanna.
Hvar standa islensk-
ir blaðamenn?
Menntunarmál islenskra blaöa-
manna eru heldur bágborin. Sér-
menntun I blaöamennsku er engin
á Islandi, ef frá er talin fjölmiöla-
fræöi sem hluti af þjóöfélagsfræöi
viö Háskóla Islands. Þar er hægt
aö taka 19 stig af 90 stigum sem
þurfa til BA-prófs. Blaöamanna-
félag Islands hefur stöku sinnum
efnt til blaöamannanámskeiöa en
hefur aö ööru leyti ekki látiö
menntunarmál blaöamanna til
sin taka. Aö visu var ákvæöi sett
inn I samning BI og Félags blaöa-
útgefenda, 23. nóv. 1979, þess
efnis, aö samningsaöilar væru
sammála um aö athuga eftir-
menntunarmál blaöamanna svo
og skiptingu kostnaöar viö styttri
námskeiö sem félögum B1 gæfist
kostur á aö sækja i nágrannalönd-
unum. Tveir menn frá hvorum
aöila voru I nefndinni sem ljúka
átti störfum fyrir 31. desember I
fyrra. Hins vegar hefur hvorki
heyrst hósti né stuna frá þeirri
nefnd.
Hvaöa möguleika eiga þá
Islendingar á menntun og eftir-
menntun i blaöamennsku?
Fjölmargir erlendir háskólar
veita menntun i fjölmiölafræöum,
sem einkum fæst viö hina fræöi-
legu hliö blaöamennskunnar. Af
blaöamannaskólum skal einkum
nefndur Norski Blaöamannaskól-
inn I Osló sem veitir einum
Islendingi viötöku á ári. Blaöa-
mannaskólar i Sviþjóö og Dan-
mörku eru einnig opnir Islenskum
umsækjendum en krefjast full-
kominnar þekkingar i
sænsku/dönsku. Varöandi eftir-
menntun má nefna aö Institutt for
Journalistikk I Fredrikstad er
opiö islenskum blaöamönnum til
umsóknar og jafngilda Islenskar
umsóknir norskum. FOJO
(Fortbildning av Journalister) er
stofnun innan Lýöháskólans i
Kalmar I Svlþjóö og rekin af rik-
inu. FOJO hefur séö um eftir-
menntun sænskra blaöamanna en
eftir samtöl viö forráöamenn
þessarar stofnunar varö Islenska
sendinefndin þess visari aö skól-
inn stæöi einnig islenskum blaöa-
mönnum opinn. Þá má nefna, aö i
kjarasamningi BI og útgefenda,
fallast útgefendur á aö veita ein-
um starfandi blaöamanni á ári fri
á fullum launum til aö sækja
blaöamannaskóla I Arósum, Dan-
mörku — I allt aö þrjá mánuöi.
Framtiöarmarkmiöiö er aö
sjálfsögöu Islenskur blaöa;
mannaskóli, sem veitt gæti
grunnmenntun i helstu greinum
blaöamennsku. En á meöan hann.
hefur ekki risiö af grunni hlýtur
þaö aö vera eitt af verkefnum
Blaöamannafélags Islands aö
veita félögum sinum tæmandi
upplýsingar um menntunar- og
eftirmenntunarmöguleika er-
lendis. Samtimis veröur. félagiö
aöhvetja félagsmenn til aukinnar
menntunar og stuöla aö þvi aö
opna augu Utgefenda fyrir nauö-
synhaldbetri þekkingar Islenskra
blaöamanna.
Ég held aö hvorki blaöamenn
né lesendur mundu tapa á þvi.
Osló, 5. sept. 1980