Þjóðviljinn - 13.09.1980, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 13.—14. september 1980
UOWIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjóðfrelsis
CJtgefandi: Ctgófufélag ÞjóÖviljans
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann
Ritstjórar: Ami Bergmann, Einar Karl Haraldsson. Kjartan Ólafsson
Auglýsingastjóri: Þorgeir Olafsson.
Umsjónarmaöur Sunnudagsblaðs: Guöjón Friöriksson.
Afgreiöslustjóri: Valþór Hlööversson
Blaöamenn: Alfheiöur lngadóttir, Einar Orn Stefánsson, Ingibjörg Haralds-
dóttir, Kristin Astgeirsdóttir, Magnús H. Gislason, Sigurdór Sigurdórsson.
Þingfréttir: Þorsteinn Magnússon.
tþróttafréttamaöur: Ingólfur Hannesson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar EHsson
Ctlit og hönnun: Guöjón Sveinbjömsson, Sævar Gu&björnssoiu
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Safnvöröur:Eyjólfur Arnason.
Auglysingar: Sigríöur Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Guövaröardóttir, Jóhannes Haröarson.
Afgreiösla: Kristin Pétursdóttir, Bára Siguröardóttir.
Simavarsla: Olöf Halldórsdóttir, Sigriöur Kristjónsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún Báröardóttir.
Húsmóöir: Anna Kristin Sverrisdóttir
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
C’tkeyrsla: Sölvi Magnússon, Rafn Guömundsson.
Ritstjórn, afgreiösla og auglýsingar: Slöumúla 6, Reykjavfk, slmi 8 13 33.
Prentun: Blaöaprent hf.
Verklýðshreyfing
í kreppu
# Eitt er sameiginlegt einkenni ýmissa þjóðfélaga —
sem annars eru ólík — um þessar mundir: óvissa um
stöðu verklýðsfélaga, hlutverk þeirra, möguleika
þeirra.
# Pólland undir stjórji kommúnistaflokks, Danmörk
undir stjórn sósíaldemokrata og Bretland undir stjórn
harðsnúins íhalds eiga öll í verulegum efnahagsörðug-
leikum. Iðnaðarframleiðsla þeirra er illa samkeppnis-
fær. Greiðslujöfnuður við útlönd óhagstæður. Fram-
leiðni á mörgum sviðum lakari en hjá ýmsum keppi-
nautum. Orkukreppan kemur hjá þessum ríkjum öllum
töluvert við sögu, enda þótt Pólverjar séu miklir kolaút-
f lytjendur og Bretar aðverða sjálf um sér nógir um hið
svarta gull.
# í öllum þessum löndum hafa kreppuráðstafanir
veriðá döf inni. Opinber pólsk málgögn kvarta hástöfum
yf ir því, að það sé of dýrt f yrir ríkið að greiða niður ekki
aðeins matvæli heldur og menninguna, almennings-
farartækin og húsnæðiskostnað- en þetta eru þeir hlutir
sem eru ódýrir í þjóðfélögum eins og hinu pólska, meðan
fatnaður, tryllitæki og kjöt á frjálsum markaði eru dýr-
ar vörutegundir. Danir boða samdrátt í félagslegri þjón-
ustu, ríkið hækkar t.d. verulega gjöld f yrir þjónustu dag-
heimila — meðal annars til að flæma konur heim af
vinnumarkaði. Formaður danska alþýðusambandsins
segir að eftir skamma stund hafi kjör almennings
rýrnað um 20%. Fjármálastefna frú Thatcher hefur
þegar komið atvinnuleysingjum í Bretlandi yfir tvær
miljónir, og iðnrekendur liggja nú á hnjánum fyrir
framan sína járnfrú og grátbiðja hana um að lækka
vexti svo hrossalækningar hennar drepi þá ekki alveg.
# I Póllandi tókst verkaf ólki, þótt það ætti sér ekki lög-
leyfð félög sem það gæti treyst, að hrinda áformum
stjórnvalda um minnkandi niðurgreiðslur. Það mun út af
fyrir sig ekki leysa neinn efnahagsvanda, nema síður
væri. Danska alþýðusambandið býr sig í stakk til að
mæta þeirri kreppu sem sósialdemókratar hafa tekið að
sér að stjórna, en væntir ekki annars árangurs en að
reynt verði að sýna samstöðu í verki með þeim sem verst
eru settir. í Bretlandi haf a verklýðsfélögin stundum gert
Thatcher lífið leitt, m.a. með stálverkfallinu langvinna í
vetur sem leið, engu að síður er verklýðshreyfingin
breska sjálf ri sér mjög sundurþykk, og hef ur ekki tekist
að móta heildstæða stefnu sem andsvar við „leiftur-
sókn" íhaldsins.
# Með einum eða öðrum hætti vinna verklýðsfélög
gegn kreppuráðstöf unum og sýnast eiga það sammerkt,
að þau taka verðbólgu fram yf ir niðurskurð og þar eftir
atvinnuleysi/sem i vonlegt er. Samtök verkafólks eru í
vestri og austri sökuð um ábyrgðarleysi: þau geri sér
ekki grein fyrir vandanum, að allir þurf i nokkuð á sig að
leggja. Talsmenn verklýðssamtaka svara á þá leið, að
víst séu þeir reiðubúnir til að ræða fórnir og sameigin-
legar byrðar. En þaðer trúnaðarbrestur milli þeirra sem
framleiða og þeirra sem eiga framleiðslukerfið eða
stjórna því: verkamenn trúa því ekki, að byrðum verði
skipt með réttlátum hætti. Það er heldur ekki nema von.
# I þessari pattstöðu þar sem hvorki verkamenn né
kreppustjórnendur geta unnið heyrist furðu lítið um
nýjar leiðir. Það ætti þó að vera mjög freistandi í þeirri
stöðu sem upper komin, að álykta sem svo: verkamenn
munu því aðeins taka þátt í að mæta efnahagslegum
erfiðleikum (sem eru einatt ekki að öllu leyti á ábyrgð
viðkomandi stjórnvalda), að þeir fái i vaxandi mæli
stjórn yfir vettvangi starfs síns. Með öðrum orðum: að
setja efst á dagskrá kröfur um atvinnulýðræði — og
þá annað og meira en að nokkrir kjörnir fulltrúar séu
sendir inn á stjórnarfundi fyrirtækja og gerðir að eins-
konar gíslum þeirra sem ráða yfir upplýsingum og
ákvörðunum. Ávinningar pólskra verkamanna, styrkur
hins gróna danska alþýðusambands, mega sín lítils ef
ekki verður unnt að sækja fram einmitt á þessum vett-
vangi. -1-áb
* úr aimanakínu
Það er fátt skemmtilegra en
að sitja yfir góðum kaffibolla i
Landlæknishúsinu og horfa á
fólk sem er að koma inn i húsið i
fyrsta skipti. Það skoðar ljós-
myndir i anddyri af viðgerðun-
um og litur siðan forviöa i
kringum sig. Sérstaklega er
gaman að sjá svipinn á fólki,
sem áreiðanlega hefur ekki
stutt Torfusamtökin undan-
farinn áratug og hefði aldrei
trúaö þvi' aö hægt væri að gera
Hverfisgata 40 flutt
Ellihúsafélagið h.f.
húsiðsvona fallegt og nýtanlegt
sem raun ber vitni.
Ég held að það séu fáir sem
bölva húsunum á Torfunni eftir
þetta sumar, kalla þau danskar
fúaspýtur sem vart séu nothæf-
ar i eldivið eins og algengt var.
Húsaíriðunarmenn gengu lengi
vel undir nafninu Ellihúsafélag-
iöhf eða Félag áhugamanna um
heilsuspillandi húsnæði.
Barátta Torfusarntakanna hef-
ur svo sannarlega borið árangur
en stóran hlut i breyttu viðhorfi
til húsafriðunar eiga lika allir
þeir sem á undanförnum árum
hafa lagt undir sig einstakar
„fúaspytur” út um allan bæ og
breytt þeim i vistleg og umfram
allt falleg húsakynni. Viöhorfið
hefur svo sannarlega breyst og
nú er svo komið aö eftirspum
eftir gömlum timburhúsum i
miðbænum er miklu meiri en
framboðið og veröiö rýkur upp
úr öllu valdi.
En hver er svo hlutur borgar-
yfirvalda i þessu efni. Borgin
geturstuðlað að húsafriðun með
þvi að gera upp sin eigin hús,
styðja framkvæmdir við hús
eins og á Torfunni sem eru i
annarra eigu, hún getur með
skipulagsákvörðunum verndað
hús eöa heil hverfi og siðast en
ekki sist getur hún i krafti nýju
byggingarlaganna neitað um
leyfi til niöurrifs og sett breyt-
ingum og viögerðum ákveðnar
skorður. Auk þess má gripa til
húsfriðunarlaganna.
Eitt fyrsta verk nýs
meirihluta I borgarstjórn
Reykjavikur var að stinga undir
stól áformum ihaldsins um að
rifa ellefu reisuleg timburhús á
Hallærisplaninu og byggja yfir'
það Ur steypu og gleri. Arangur
þessarar ákvöröunar er m.a. sá
að Búnaðarbankinn, sem þó
hefur margitrekað beiðni sina
um að fá aö rifa Austurstræti 3
(hús Jóns Brynjólfssonar) hefur
falliö frá þeim fyrirætlunum og
hafið viðgerð á húsinu.
1 tæpt ár hefur verið unnið að
gerð nýs deiliskipulags fyrir
Grjótaþorpið og verður tillagan
kynntá næstu vikum. Miðar hún
að þvi aö vernda hverfið sem
ibúðarhverfi, húsin veröa gerð
upp og önnur reist eða flutt á
auðar lóöir i hverfinu. Er
óskandi aö þetta skipulag þurfi
ekki alltof langa umfjöllun I
borgarstjórn þannig að þaö
veröi að raunveruleika hið
fyrsta.
Mikilvægt framlag borgar-
innar til húsafriðunarmála var
sú stefnumörkun aö úthluta
lóðum undir gömul hús sem
þurfa að vikja af lóðum sinum
vegna skipulags eða annars. Sé
borgin eigandi slikra húsa getur
hún selt þau með kvööum um að
þau veröi gerð í upprunalegt
horf og fylgt þeim kvöðum eftir.
Tvö hús hafa verið seld með
þessum hætti, hið þriðja verður
selt i næstu viku og ákveðið hef-
ur verið að selja hið fjórða.
Fyrsta húsið var viö Hverfis-
götu 86, en þar breytti nýr
meirihluti fyrri samþykkt um
að rifa húsiö og auglýsti það til
flutnings innar á sömu lóð.
Húsið var siðan boðið
út og selt á 3—5 miljónir,
að mig minnir, og þótti það
sanngjarnt verð. Næst varhúsiö
við Hverfisgötu 40 og úthlutaði
borgin lóð undir það við Berg-
staðastræti. Það hús fór á
rúmar 13 miljónir, um 4 miljón-
um meira en flestir töldu
sanngjarntá þeim tima. 1 næstu
viku verða svo opnuð tilboö i
Vesturgötu 18, sem stendur til
aðflytja á Bókhlööustiginn. Það
hús keypti borgin fýrir aðeins
eina krónu fyrir rúmu ári og er
áreiöanlegt aö það á eftir að
skila þeirri upphæð margfaldri
og vel það i borgarsjóð. Þá
hefur verið ákveöið að selja á
sama hátt Bröttugötu 6.
Hin mikla eftirspurn eftir
húsum af þessu tagi hefur orðið
til þess að skrúfa verðið á þeim
upp úr öllu valdi og er útboðsað-
ferðin vel til þess fallin að ýta
undir þá þróun. En meiningin
með þessum lóöaúthlutunum og
flutningum var aldrei að hala
peninga inn I borgarsjóö, heldur
stóð þar aö baki viljinn til þess
að varöveita húsin og koma
þeim i upprunalegt horf. En
hvaöa leið önnur er fær til þess
að gera upp á milli manna i
þessu sambandi? I Alþýðu-
bandalaginu hefur verið hreyft
ýmsum hugmyndum, m.a.
þeirri aö húsin yrðu metin og á
þau sett ákveöið fast kaupverð.
Yrði siðan auglýst eftir um-
sóknum um lóðina undir húsið
meíj þeim skilmálum að það
yröi flutt þangaö og gert upp en
til þess aö fá lóöina yrðu um-
sækjendur aö uppfylla þau skil-
yrði sem lóöaúthlutunarreglur
borgarinnar setja.
Draga yrði milli umsækjenda
ef fleiri en einn væru efstir og
jafnir að stigum. Þessi leið hef-
ur lika sina vankanta en gæti
komiö að notum. Þar til önnur
leiö en hin hvimleiða uppboös-
leiö hefur verið fundin væri hins
vegar tilvaliö að ágóði af húsa-
sölunum rynni beint til þess að
borgin gerði upp sin eigin hús
enda veitir ekki af vlöa. Má þar
t.d. nefna Bjarnaborgina.
Álfheidur
Ingadóttir
skrifar
Ekki er hægt að setja á blað
vangaveltur um húsfriðun og
hlut borgaryfirvalda án þess að
minnast á Suðurgötu 7. Borgar-
stjórn frestaði sem kunnugt er
ákvörðunum að þiggja húsið til
flutnings upp I Arbæjarsafn og
verður sá frestur m.a. notaöur
til þess að ganga betur úr
skugga um vilja eigenda i þvi
máli-Flestir sem einhvern
áhuga hafa á húsavernd og
miðbæjarlifi almennt munu
þeirrar skoðunar að húsið eigi
heima á lóöinni þar sem það er
og þar eigi að gera það upp. Þaö
stendur hins vegar ekki til boða
nema lóðin, sem er rándýr
eignarlóö, verði keypt upp, og
hafa aöstandendur gallerisins
m.a. óskað eftir þvi að borgin
gerði þaö. Það þykir hins vegar
dýr kostur. Bæði þjóðminja-
vöröur og borgarminjavörður
telja eðlilegt að húsið verði flutt
I húsasafn borgarinnar i Arbæ
— ef þaö þarf að vikja. Telja þau
nauðsynlegt að opinberir aðilar
geri húsið upp, það sé „safna-
matur” og erfitt yrði að koma
þar við nútimaþægindum án
þess að valda spjöllum á minja-
gildihússins, en sem kunnugt er
hefur litið sem ekki verið við þvi
hróflaö siðan 1880. Aðrir hafa
bent á aö það ætti að finna þvi
stað i Grjótaþorpi eöa annars
staöar i miðbænum en mér
vitanlega hefur engin ákveðin
tillaga um góða lóð komið fram.
I þessu sambandi er rétt að
minna á Fjalaköttinn. Það hús
dettur engum manni i hug að
eyðileggja og rifa en það er litið
sem ekki nýtanlegt eins og nú
er. Réttast væri auðvitað að
gera Fjalaköttinn aö þeirri
æskulýöshöll sem unglingana á
Hallærisplaninu sárvantar i
hjarta borgarinnar, en i þessu
tilfellirekur maður sig sem fyrr
á hið gifurlega háa lóöarverð i
miöbænum. Spurningin er hvort
þaö er réttlætanlegt fyrir
Reykjavikurborg að leggja
fram hundruöir miljóna fyrir
lóðirnar einar á sama tima og
hún getur ekki vegna f járskorts
leyst brýn félagsleg vandamál |
borgarbúa. Ég tel sjálfsagt að
borgin leggi peninga i aö gera
slik hús upp og nyta þau undir
menningar- og æskulýðsstarf-
semi en ég sé eftir þeim pening-
um sem færu i lóðabraskið i
miöbænum.