Þjóðviljinn - 09.05.1981, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 9—10. mai 1981
sunnudagspistill
Þeir synda
„sem fiskur
i vatni’’
um kaþólsku
hverfin.
Irland
oglRA
Mánuö eftir mánuö/ ár
eftir ár, þylja fréttir
áminningar um sprenging-
ar og skotbardaga á Norð-
ur-írlandi, og svo fer sem
oftar, að hugurinn slævist í
þessari síbylju. Þangað til
eitthvað nýtt gerist: Bobby
Sands, IRA-fangi og þing-
maður, svelti sig í hel.
Útvalin þjóð
guðs
Fréttaflutningnum er oftast
þannig hagað, að monnum dettur
vestur i Connemara i trska lýð-
veldinu með McCluskyhjónunum,
sem koma að norðan. Þetta kem-
ur ekkert triiarbrögðum við: það
er spurt um jafnrétti til vinnu og
um hUsnæðismál. Ef hægt væri að
leysa þetta, þá mundi allt falla i
ljúfa löð hjá okkur á Norður-tr-
landi, sögðu þau.
Nei, þetta er einföldun, sögðu
nokkrir vinir IRA á krá i Dublin:
það verðuraldrei friður á Norður-
trlandi fyrr en trland sameinast
og Bretar hypja sig.
HörrLingasaga
Við komumst ekkert áfram
með irsk mál nema að fara aftur i
sögu, helst sem lengst.
Irland var fyrsta nýlenda
Breta. öldum saman var að Irum
þrengt með ýmsum hætti, lönd
tekin af þeim, þeir geriSr annars-
flokks þegnar i eigin landi.
Astandið versnaði að mun upp Ur
þvi að Hinrik áttundi sagði skilið
við Róm en trar héldu tryggð við
r
Arni
Bergmann
skrifar
landaflóttinn, einkum vestur um
haf, hélt áfram Ut öldina. Það eru
ekki si'st minningar um hungur-
árin sem hafa kynt undir Breta-
hatur með trum heima og ann-
arsstaðar.
Mótmælendur
En sitt hvorum megin við sið-
ustu aldamót fór mikil þjóðernis-
vakning um landið: það var bar-
ist fyrir endurvakningu irskrar
tungu, fyrir heimsstjórn, fyrir
frelsi verkalýðsfélaga. Arið 1910
var málum svo komið, að þing-
menn frá trlandi réðu þvi hvort
þingmeirihluti væri iLondon fyrir
ihaldsstjórn eða stjórn Frjáls-
ekki annað i' hug en trUarbragða-
styrjöld; helst kynnu menn að
ætla að Norður-lrland væri af
undarlegum sökum þaö miðalda-
pláss að f jandskapur milli kirkju-
deilda réði þar striði og friði.
Stundum berfyrir augu texta sem
sýnast staðfesta þetta. Séra Ian
Paisley segir um mótmælendur
sina: „Guð á Sitteigið fólk i Ulst-
er. Otvalda þjóð! Frelsaða þjóð!
Þjóð sem hefur verið hvitþvegin i
blóði. Þjóð sem óttast Guð. Hans
eigið fólk! t hinum Rauðgulu
bræðrareglum mótmælenda, sem
ráða miklu um það, hver er ráð-
inn i lögregluna, á póstinn eða
kemst I iðnnám er til skálaræða
til heilla Vilhjálmi konungi sem
sigraði kaþólska við Boyne árið
1690. Þar segir: „Megi sá sem
þessari skál neitar verða kram-
inn og klesstur og honum troðið
inn i stóru fallbyssuna i Athlone,
og sé skotið úr byssunni á vömb
páfans og páfanum skotið ofan i
maga andskotans og andskotan-
um til helvitis og dyrum læst og
lykillinn um alla eilifð i vasa hins
Rauðgula reglubróður”.
Svo kemur allt önnur skýring
þegar þú situr að morgunveröi
sinn páfa. Og trar gerðu hvað
eftir annað uppreisnir, sem voru
bældar niður: uppreisn Roe
O’Neills, sem hófst 1641 og stóð i
ellefu ár og kostaði hálfa þjóðina
lifið. A þeirri öld voru sett Refsi-
lög gegn kaþólskum, sem bönn-
uðu þeim að eiga land nema I litl-
um mæli, bönnuðu þeim að læra,
bönnuðu þeim að gegna embætt-
um. Aðkomnir mótmælendur og
þeirsem létu múta sér tilaö kasta
trú og þar með segja skilið við
fólk sitt I nauðum, þeir nutu svo
allskonar friðinda: það er svo enn
i dag i sjálfu írska lýðveldinu, að
þar er aðeins 5% ibúanna mót-
mælendur — en það eru einmitt
þeir sem eiga hálft rikiö, lönd og
fyrirtæki. Um aldamótin 1800 var
írska þingið lagt niður með þving-
unum og mútum. 1845—48 geisar
mikil hungursneyð, sem var af-
leiöing þeirra búskaparhátta sem
breskt vald hafði skapað á Irlandi
og neyðarhjálp var mjög I skötu-
liki (meðal annars vegna þess að
breskir ráöamenn treystu á
blessun markaðslögmála).
Fyrir hungursneyð voru trar átta
miljónir eða mun fleiri en i dag —
meira en miljón manns fórst,
önnur miljón flúöi þá land, og
lynda flokksins. Þeim tókst að
nota stöðuna til að fá samþykki
neðri deildar þingsins fyrir irskri
heimsstjóm. En þá sameinuðust
tveir aðiiar um að eyðileggja þá
réttarbót: lávarðadeildin breska
og mótmælendur á Norður-lr-
landi.
Breska krúnan hafði gripið til
þess þegar á sautjándu öld, að
planta niður mótmælendum,
flestum úr skosku Láglöndunum,
á Norður-lrlandi, sér til trausts
og halds. Þetta voru „landnem-
ar” sem hafðir voru til að flæma á
brott „indjánana” — hina
kaþólsku Ira, eða kúga þá. Af þvi
hlutskipti hlutverki spratt i rás
timanna sérstök manngerð,
Ulsterbúinn, sem er hvorki Iri né
Breti. Mótmælandinn sem belgir
sig út i trúarhroka og yfirmáta
hollustu við bresku krúnuna —
vegna þess aö þar vill hann eiga
vernd visa ef að kaþóskir menn
kæmust i þá aöstöðu að gjöra
mótmælendum það sem þeir hafa
þeim gjört.
Og 1910 börðust Ulstermenn
harkalega gegn irskri heima-
stjórn af sömu ástæðu og þeir sið-
ar börðust gegn sameiningu Ir-
lands og fyrir áframhaldandi
tengslum við Bretland: Þeir vilja
ekki verða minnihluti I samein-
uðu Irlandi.
Blóðeftír slóð
trskum málum var skotið á
frest 1910; en árið 1916 brast
þolinmæði hinna róttækari lýð-
veldissinna: þeir fóru af stað fá-
liðaðir og illa vopnaðir og tóku
pósthúsið I Páskauppreisninni
frægu. Foringjarnir voru hand-
teknir og flestir skotnir, og nú
hafði allt „breyst gjörsamlega”
eins og skáldið Yeatskvað. Aftök-
urnar komu þvi til leiöar sem
sjálfstæðisflokknum Sinn Fein
(sem var stofnaður 1906) haföi
ekki tekist: að vekja landsmenn
til öflugrar sjálfstæöishreyfingar.
Það erekki sist til þessara tiðinda
að rekja má baráttuaðferðir IRA,
Irska lýöveldishersins: pislar-
vættir eru nauðsyn.
Irar kusu sér þing og lýstu sig
lýðveldi 1919. Bretar sendu mikið
herlið og málaliða á vettvang, og
nú var barist á írlandi i tvö ár án
eiginlegrar viglinu. Þetta var i
fyrsta sinn að skæruhernaður
gegn heimsveldi var háður meö
árangri: trar urðu að þvi leyti
fyrirboði þess sem siöar gerðist
um allan nýlenduheiminn. Bretar
gátu ekki lengur haldið Irlandi.
En Irar gátu að sönnu ekki unnið
sigur, ekki i þessari lotu. Árið
1921 var samið um stofnun irska
fririkisins, með skilmálum sem
margir lýðveldissinnar gátu ekki
sætt sig við. Bretar héldu her-
stöðvum i landinu, bresku krún-
unni voru svarnir hollustueiðar —
og sex af nfu sýslum Norður-lr-
lands voru áfram innan breska
rikisins.
Þeir ósáttfúsu
Þessir samningar klufu þjóðina
i herðar niður, i tvö ár börðust
andstæðingar þeirra og stuðn-
ingsmenn innbyrðis, 12 þúsundir
hinna ósáttfúsu lentu i fangelsum
hjá fyrrverandi félögum sinum.
IRA sem við þekkjum á ætt sina
að rekja til þessa fólks, til þeirra
sem aldrei sættu sig við skiptingu
landsins, ekki heldur eftir að Fri-
rikið varð trska lýðveldið og
breskar herstöðvar voru lagðar
niður.
En um alllangan tima var
heldur dauft yfir IRA. Samtökin
Götuvigi I Belfast.