Þjóðviljinn - 11.07.1981, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 11. — 12. júlí 1981
stjórnmál á sunnudegi
* _____ ______
Olafur Ragnar Grímsson
Island, Færeyjar
og Grænland innan
kj amorkuv opna-
lausra Norðurlanda
A undanförnum mánuðum hef-
ur veriB i mótun hreyfing i hinum
stærriog voldugri Noröurlöndum,
sem boöar, aB hin smærri
NorBurlönd skuli skilin frá hin-
um. Krafan um kjarnorkuvopna-
laus NorBurlönd hefur beinlinis
faliö i sér Utilokun smáu eyþjóB-
anná, íslendinga, Færeyinga og
Grænlendinga. I undirskriftasöfn
un sem fer fram iNoregi og viBar,
i ályktunum stjórnmálasamtaka,
i yfirlýsingu norska alþýöusam-
bandsins, iræöum forystumanna,
i blaðagreinum og viðtölum er
boðað, aö einungis Norðurlöndin
fjögur — Noregur, Danmörk,
Sviþjóð og Finnland — skuli gera
samning um að stofna kjarnorku-
vopnalaust svæði, þar sem hel-
vopnin yrðu bönnuð á timum bæði
friðar og ófriðar. t málflutning-
num er Utilokun hinna fámennu
norö-vestlægu fiskimannaþjóða
stundum óbein með þvi aö skilja
þær einfaldlega eftir i upptaln-
ingunni, en við önnur tækifæri er
svo langt gengið i ákafa hinna
norrænu vina okkar að þeir taka
útilokun íslands og hinna
eyþjóðanna sérstaklega fram.
Krafan um kjarnorkuvopna-
laust svæöi, sem einungis tæki til
Soregs, Danmerkur, Svlþjóðar
og Finnlands, en undanskildi
tsland, Færeyjar og Græniand,
getur aldrei orðið heilsteyptur
stefnugrundvöllur, hvorki
hernaðarlega né pólitískt.
Kjarnorkuvopnalaust svæði sem
einungis væri bundið við hin fjóru
stóru í hópi Norðurlandanna,
hlyti að auka þrýsting stór-
veldanna á fámennu fiski-
mannaþjóðimar, sem væru utan
svæðisins. Norðurlöndin fjögur
væru þvi að kaupa sér grið á
kostnað litlu eyrikjanna. Slikur
atburöur væri hrikaleg mótsögn
við sameiginlegan arf Norður-
landanna — sögulegan, menn-
ingarlegan og lýöræðislegan — i
andstöðu við stjórnmálalega
samstöðu rikjanna allra á undan-
förnum áratugum.
A undanförnum árum hafa hin
pólitisku tengsl eyþjóðanna
þriggja — íslendinga, Færeyinga
og Grænlendinga — við aörar
þjóðir Norðurlanda vaxið og
dafnaö I flestum greinum. Fram-
lög til fjárfestinga, samstarf i
samgöngum, styrkir Norræna
menningarmálasjóðsins, Nor-
ræna hUsið I Reykjavik og
áform um anuaö norrænt hUs i
Færeyjum eru fáeindæmi af fjöl-
mörgum, sem staðfesta lifandi
dagleg tengsl. A sviöi félagslegra
réttinda eru í gildi margvislegir
samningar sem tengja ibUa eyj-
anna i norð-vestur-Atlantshafi við
aðra N orðurlandabUa svo nánum
böndum, að hvergi i heiminum
hafa þróast jafn samþjóðleg og
vitðtæk réttindi i hversdagsllfi
fólks.
Hernaðarleg rök
Rök fyrir aðskilnaði norrænu
meginlandsþjóðanna annars
vegar og eyþjóðanna hins vegar
við stofnun kjarnorkuvopnalauss
svæöis verða þvi hvorki sótt i
sögulegan, efnahagslegan, menn-
ingarlegan né félagslegan sjóð.
bau geta aldrei orðiö sllkrar
ættar.
En hvers eðlis eru þá
aögreiningarrökin? beir sem
skýrst hafa talaö, einsog for-
svarsmenn undirskriftasöfnunar-
innar i Noregi, beita hernaöarleg-
um rikum. beir telja, að eyþjóð-
imar séu á öðru hernaöarsvæði
en Noröurlöndin fjögur: Að slikur
grundvallarmunur sé á hernaðar-
stööunni, aö hægt sé að takmarka
hiö kjarnorkuvopnalausa svæði
við Norðurlöndin fjögur, Noreg,
Danmö-ku, Sviþjóð og Finnland,
en skilja Island, Færeyjar og
-Grænland Utundan. Eyrikin séu
bandingjar stórveldahags-
munanna. bau geti ekki átt
samleið i' friðarbáttunni með
öðrum þjóðum Norðurlanda. Slik
eru rökin — hrollvekjandi, ef sönn
væru. En sem betur fer er þessi
röksemdarfærsla efnislega röng.
bað er brýn nauðsyn, að slikar
villukenningar veröi kveðnar
niður.
A siöustu 20 árum hefur
hernaðaruppbygging I Norður-
Atlantshafi fyrst og fremst
mótast af mikilvægi kjarnorku-
vigbUnaðar þar sem gagnkaf-
bátahernaður og flughernaður
gegna lykilhlutverki. bessi
uppbygging hefur myndaö hlekk i
svokölluðu „ógnarjafnvægi”
kjarnorkuveldanna. Sérhver
áfangi hennar hefur byggst á
tækniþróun kjarnorkuhernaöar-
ins. TækjabUnaður og aöstaða
hafa oröiö kjarninn i þessum vig-
bUnaði. Mannaflinn sjálfur,
þjóðerni hans og einkennis-
búningar, hafa skipt minna máli.
I löndunum sem liggja að Norður-
Atlantshafi — Noregi, Islandi,
Færeyjum, Grænlandi og Bret-
landseyjum — hefur kjarnorku-
vopnakerfið verið sett saman Ur
þjónustuaðstööu við kjarnorku-
kafbáta, svo sem hlustunarkerf-
um i hafdjúpunum og miöunar-
stöövum I landi, sem auövelda
nákvæma beitingu kjarnorkueld-
flauga, og rekstri flugflota, sem
ýmist aöstoðar við kafbátaleitina
eða er ætlaður til árása og þarf
fullbUna flugvelli og birgða-
stöðvar til að framkvæma árang-
ursrlkar aðgerðir. bessi
kjarnorkuvigbUnaður á Noröur-
Atlantshafi myndar samfellt
kerfi. Hver tækniþáttur styður
annan og til samans skapa þeir
kjarnorkuvopnanet sem liggur
frá kafbátakerfunum og hlust-
unarkerfunum i undirdjUpunum
upp igegnum miðunar- og radar-
Kaflar úr
ræðu á
Norræna
friðarfundin
um á Álands
eyjum
stöðvarnar á landi til bækistööva
og birgðastöðva flugflotans.
Greining á hernaðarþróuninni
við Norður-Atlantshaf sýnir, að
Noregur gegnir ekki siöur en
Island mikilvægu hlutverki i
kjarnorkuvopnakerfi Banda-
rikjanna og NATO. 1 gegn-
um aöstööuna á Grænlandi og aö
nokkru leyti i Færeyjum hefur
Danmörk einnig gerst þátt-
takandi i þessu kerfi. baö er mik-
ill misskilningur að frá hernaðar
tæknilegu sjónarmiði séu tækja-
bdnaðurinn og aðstaðan 1 Noregi
kjarnorkuvopnakerfi Bandarikj-
anna minna virði en herstööin á
tslandi og starfsemin f Græn-
landi. Aö ýmsu leyti gegna sumir
þættir i norska kerfinu afdráttar-
lausara lykilhlutverki I þágu
kjarnorkuvopnahernaðarins en
sd aðstaða, sem tengd er her-
stöðvum Bandaríkjanna á fslandi
og Grænlandi. A grundvelli
hernaðarlegra röksemda veröur
ekki dregin lina á milli Noregs og
Islands á þann hátt, að Noregur
verði talinn eðlilegur hluti hins
kjarnorkuvopnaiausa svæðis, en
tsland dæmt til útilokunar.
Færeyjar og
Grænland
Færeyjar og Grænland eru
samofin dönsku rikisheildinni og
kjarnorkuvopnalaust svæði gæti
af stjórnarfarslegum og
pólitiskum ástæðum aldrei náð
einungis til landsins Danmerkur.
Dönskum ráöamönnum væri
ókleift að gera sitt land að kjarn-
orkuvopnalausu svæði, en útiloka
heimastjórnarsvæðin Færeyjar
og Grænland. Auk þess eru
Færeyjar frá hernaðarlegu
sjónarmiði ekki i eins rikum mæli
og Noregur tengdar þjónustunni
við kjarnorkuvopnakerfi
Bandarikjanna. I Færeyjum eru
tvær Loranstöövar og radarstöö,
sem er hluti af DEW-linunni
(Distand Early Warning) og þar
er einnig SOSUS-tenging (Sound
Surveilance System). Danski
herinn annast starfsemina á eyj-
unum. I Færeyjum eru engir
hernaöarflugvellir, birgða-
stöövar eöa hin háþróaða
miðunartækni fyrir kjarnorku-
kafbáta, en allt þetta er aö finna
ásamt Loranstöðvum, radarþjón-
ustu og SOSUS-kerfi i Noregi.
bátttaka Færeyinga I gagnkaf-
bátahernaðinum og flughernum
er þvi' á mun lægra stigi en
Noregs.
A Grænlandi hafa Bandarikin
aö einu leyti þróaðri aðstöðu en i
Noregi, en hins vegar skortir á
Grænlandi marga þætti lykil-
starfseminnar i kjarnorkukaf-
bátakerfinu og flughernaðinum,
sem komið hefur verið upp i
Noregi. A Grænlandi eru fjórar
DEW-stöðvar, hlekkir i linunni
frá Færeyjum I gegnum tsland og
til Kanada. Flugvöllurinn i Syðra-
Straumsfirði þjónar þessum rad-
arstöðvum og er notaður til milli-
lendingar. Við Thule er mikil-
vægasti hluti kerfisins i
Grænlandi, BMEW-radar, (Ball-
istic Missiles Early Warning),
sem telst til viðvörunarkerfis
Bandarikjanna sjálfra gagnvart
eldflaugaárás á Ameriku. A sin-
um tima töldu Bandarikin þennan
BMEW-tækjabúnað auka fram-
lag Danmerkur til hernaðarkerfis
NATO, en vegna þróunar gervi-
tunglatækni á siðari árum hefur
dregiö Ur gildi radarsins á Græn-
landi. bótt tæplega 300
bandariskir hermenn séu tengdir
radarkerfinu og flugvallarþjón-
ustunni á Grænlandi, starfar
danski herinn þar með fjöl-
mennara lið og hernaöaryfir-
stjórn landsins er algerlega
dönsk. Samkvæmt sérstökum
samningi er starfsemi
Bandarikjanna á ábyrgð Dan-
merkur og þegar B-52 flugvélinni
meö kjarnorkusprengjunum fjór-
um hlekktist á 1968 var þvi lýst
yfir, að bann við kjarnorknvopn-
um á danskri grund gilti einnig
um Grænland. bað er þvi hæpið,
að stjórnarfarslega og pólitiskt
geti dönsk stjórnvöld skiliö Græn-
land útundan f sérstökum samn-
ingi um kjarnorkuvopnaleysi
Norðurlanda.
bótt það kæmi fram i skýrslu
bandarlska þingsins, að Danmörk
hafi gegnum Grænland lagt sittaf
mörkum til kjarnorkuvopna-
kerfis NATO án þess að brjóta
danskar samþykktir, sem banna
dvöl erlendra hermanna á sannri
danskri grund, og Dönum sé taliö
það til tekna aö leggja
Bandarfkjamönnum Grænland
til, þá er vafasamt aö dönsk
stjórnvöld, sérstaklega eftir að
Grænland hefur fengið heima-
stjórn, geti útilokað
Grænlendinga frá samningi um
kjarnorkuvopnalaust svæði, sér-
staklega ef grænlenska þingið og
heimastjórnin óskaði eftir aöild
að slikum samningi.
Auk þessara stjórnmálalegu
raka eru hin hernaðarlegu rök,
sem sýna að I samanburði við
þjónustu Noregs við kjarnorku-
vopnakerfi Bandarikjanna og
NATO er framlag Grænlands
mun fábrotnara. Tengslin viö
kjarnorkukafbátahernaðinn og
aðstoöin fyrir árásarflugflota er
miklu margbrotnari iNoregi. þaö
sem blekkir marga við fyrstusýn
er að á Grænlapdi og Islandi eru
bandarískir hermenn, tæplega
300 á Grænlandi og tæplega 3000 á
tslandi, en engir slikir eru i
Noregi. Eðli kjarnorkuhernaöar-
ins á Norður-Atiantshafi er hins
vegar svo rikulega bundiö tækni-
búnaöi og annarri aöstöðu, að
staðsetning búnaðarins skiptir
meira máii en einkennisbúningur
einstaklinganna, sem nota tækin
og aðstöðuna.
Norsku og íslensku
tengslin við
k j arnorku vopna-
kerfi USA
1 Noregi eru eins og á tslandi
Lóran-C stöðvar, sem reistar
voru aö beiöni Bandarlkjanna til
aö þjóna kjarnorkukafbátahern-
aði stórveldisins i Atlantshafínu.
bessar stöövar eru bæði á megin-
landi Noregs og eyjunni Jan May-
en, sem Norömenn hafa i samn-
ingum við tslendinga afdráttar-