Þjóðviljinn - 11.07.1981, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 11. — 12. júlí 1981
bókmenntir
Landið fylgir okkur
Matthías Johannessen
TVEGGJA BAKKAVEÐUR
Almenna bokafélagiö
1981.
Matthias Johannessen er fjöl-
lyndur i skáldskaparmálum i
bestu merkingu þess orðs.
Kannski væri réttara að segja
fjölhagur. 1 þessari viðamiklu
ljöðabök hans eru ljóði.marg-
vi'sleg að gerö. Matthias er jafn-
vigur á margs konar form
ljóða: heföbundin, óbundin,
prósaljóð, mælskuljóð, gagnorð
ljóð, útleitin ljóð og miðleitin.
Algengustu þemu i þessum
ljóðum eru náttiíran og mannlif-
ið og fallvaltleiki þeirra.
Dauðinn er viða iskyggilega
nálægur og þaö brýnir gildi
samskipta manns við mann og
manns við náttUru i eindrægni
og friöi. Þetta er eftirminnilega
útmálaði einfaldri mynd i einu
ljóöi bálksins. Smákvæði Ut
næsta nágrenni I:
Þröstur i garðinum
með franskbrauðsmola
í goggnum,
hann hristir brauðið
og horfir á þig.
ÞU ávarpar hann
og hann hallar undir flatt,
sleppir brauðinu,
leitar athvarfs
f næstu grein.
Þd réttir fram höndina,
hvers vegna er hdn ekki
laufguð grein,
hvers vegna hæfir henni betur
vopn en vængmjúkur
fugl?
(Bls. 172)
Ljóöið er ekki lengra.en i
einfaldleika sinum skirskotar
þaö til stórra sanninda. Ýmsar
fleiri náttdrumyndir i ljóðum
þessum eru haglega smiöaðar,
t.d. „Landið”, „ögurstund” og
„Laufið fellur” i haustljóða-
syrpunni:
Hvernig laufið
ber vængjum
vonlaust i hjarnið,
hvernig trén horfa
með söknuði
á sönglausan vetur
breiða hvitan faðm
yfir liðið sumar,
hvernig það hrynur
af haustlegum greinum
sem halda þó enn
i rauð ber
og banhungraða fugla.
Hvernig kettirnirbiða átekta
inæsta nágrenni.
Og laufiö, þessi vængbrotna
von, hvernig það hrekst
inni fjallhvitan faðm.
(Bls. 52)
Myndmálið er rikulegt I
ljóðum Matthlasar. Hann upp-
lifir tilveruna og tjáir hana I
skynmyndum. En úrvinnsla
þeirra og mótun I ljóðunum
tekst misjafnlega. Oft vel eins
og í ofangreindum ljóðum, en
stundum skortir á innra sam-
ræmi myndanna, þær verða
tætingslegar og spilla heildar-
svip ljóösins einkum þegar dr
þeim teygist úr hófi fram.
Fyrstu 5 linurnar I ljóöinu
„Munch” eru snjöll lýsing á
hinni frægu litógraflu lista-
mannsins, Öpinu. Hinar 25 lfn-
urnar bæta ekkert um heldur
slæva hina ógnvekjandi mynd I
upphafi sem segir allt.
Helstu ávirðingarnar sem
bornar verða ljóöum
Matthiasar á brýn eru yfir-
gengileg mælska. Þess ber þó að
geta að hófið í þeim efnum er
auðvitað álitamál og háð
smekk. En flóðmælska orkar yf-
irleitt þreytandi á nútímafólk þó
að hiín væri góö tiska á dögum
StephansG., séra Matthiasar og
Einars Ben. Mér sýnist miklu
minna tilefni til slíkrar að-
finnslu hér en varöandi fyrri
bækur Matthíasar. Hér er llka
mikið af miðleitnum ljóðum,
einkum i' Smákvæðabálkunum
tveimur, t.d. þetta á bls. 151:
Börnin,
þessi fræ sem vaxa
brosandi dr moldinni
teygja sig uppi heiöan
himin
og vara sig ekki
á frostnóttinni.
Eöa ljóöir „Farþegaflug” á
bls. 181:
Himininn
er blár
djdpur hylur.
SiTin
setjast
á batninn
og fólkið kemur
dt dr sílunum
og gruggar vatnið.
Skýrar myndhverfingar
þessara stuttu ljóða sýna að
Matthíasi er mælska ekkert
sáluhjálparatriði, hann villhins
vegar hafa fjölbreytni I tján-
ingarmátanum. Varla getur
um styttra ljóö með kimilegum
andstæðumyndum, en ,,Á Vatns-
skaröi” bls. 182:
Gamli vegurinn er gróinn upp
en sjálfur hef ég misst hárið.
Ljóö hverf ulleikans og
tregans, haustljóö manns og
náttdru, eru gjarnan bundin
kærleikanum til annarrar
manneskju. 1 þeim er oftast
mælt i' annarri persónu eintölu
eða fyrstu persónu fleirtölu.
Hófstillt kærleikstjáning og
æöruleysi gagnvart haustinu og
dauðanum eru grunntónninn.
Gottdæmi er ljóðið „Þegar vet-
urinn nálgast” á bls. 54 og
Matthias Jóhannesssen
smákvæöið á bls. 167 sem endar
svona:
Eða hvernig á ég að segja
að þd sért guöspjall
þessa dags
og allra daga?

Eysteinn
Þorvaldsson
skrifar
Hér er það kærleikur og
vinátta sem ræður. Minna er um
erótlska ást en I fyrri ljóðum
Matthiasar. Þó eru I bókinni tvö
ágæt ljóð í þá veru: „Veglaust
haf” bls. 61 og smákvæöi á bls.
159 sem hljóöar svo:
Það er vor.
Hdn er eina rótlausa
hrislan I garðinum.
Hvernig eru brjöst hennar,
spyr heilagur ágdstlnus
I augum þínum.
Hvernig eru mjaömir hennar
spyr heilagur frans
i blóði þinu.
Svo gengurðu i bæinn
með geislabaug heilags anda
um höfuðið.
Allmörg kvæði eru i bókinni
um horfna eða aldraöa lista-
menn, allt frá Agli Skallagrims-
syni til Lennons. 1 þeim eru
margar vísanir og fer ekki illa á
þvi. Mest nýjabrum er að
ljóöinu um Lennon, þennan sér-
kennilega listamann og friöar-
sinna sem féll fyrir morðingja-
hendi. Hann á vissulega sterk
itök I bltlakynslóðinni. Þetta er
langur bragur og I honum stend-
ur m.a. á bls. 190—191:
þið sem sunguö um ástina friðinn
og drenginn I draumi ykkar, hann
sem breytti heimi leitandi augna
I paradisarheimt
og átti ekki aö vera hræddur við
að gráta: kannski verður hann
sextiuogfjögurra ára einn byssulausan
dag verður hann sextiuogfjögurra ára
i söng þessa fullorðna barns
og eilifu æði bitilsins og þá vcrður
þú, Lennon, i fögnuði guöanna
umvafinn aðventubrosi gyðjunnar
sem hellti hassgeislum yfir ást ykkar
þegar Yoko hélt það væri jafn saklaust
að syngja: Hard times are over
og ykkur McCartney þótti sjálfsagt aösá dagur kæmi
when I’m sixty-four, en hann kom ekki
enginn nýr dagur kemur úr gusandi
byssuhlaupi, samt munum við heyra púðurreykinn
af þessum framandi orðum: a 11 we are saying
is givc peace að chance, orö orð
máttvana minning þegar sólbros gyðjunnar
breytist i svart hrynjandi myrkur.
stjórnmál á sunnudegi
eru ódýr
Það er margt sérkennilegt
sagt um kjaramál á Islandi.
Þegar læknadeilan stóö yfir
skrifaði Vi'sir t.d. leiðara þar
sem var látið að þvi liggja að
gallinn á íslenskri jafnlauna-
stefnu (sem flestir hafa vlst
skrifað undir) sé sá, að launum
hálaunamanna hafi verið haldið
niðri. Það eigi ekki að
gera.heldur eigi að hækka
lægstu launin. Ef þetta þýðir
eitthvaö þá er það helst þetta:
þaðáttiað hækkalaun læknanns
og svo laun láglaunafólks enn
mara. Kannski yrði almenn
ánægja meö svo þægilega lausn
— en hitt væri gaman að vita,
hvernig Sjálfstæðisflokkurinn,
sem Vlsir styður, ætlaði að
framkvæma I alvöru þessa
kjarastefnu — um leiö og hann
ætlar sér vitaskuld að kveða
niður verðbólgu og draga úr
ríkisdtgjöldum.
Með öðrum oröum: orð eru
afar ódýr I kjaramálaumræð-
unni.
Hver ber ábyrgð?
Alþýðublaðið hefur til dæmis
um nokkra hríð haldið uppi
skothrfð á forustymenn fjöl-
mennustu launþegasamtak-
anna, samtaka verslunarmanna
og verkafólks I Reykjavik. Eitt
helsta inntak ádrepunnar er
það, að foringjanum er kennt
um að þessir fjölmennu hópar
ófaglærðs verkafólks séu
láglaunafólk. Þeirkunni ekki að
semja, þeir séu svifaseinir,
þeir séu I slagtogi við atvinnu-
rekendur (þeir hjá Verslunar-
mannafélaginu).
Vitaskuld eru almenn laun oi
lág á Islandi. Vitaskuld dreifisl
ábyrgð á því ástandi á marga
aðila, m.a. á forystumenn I
verkalýðssamtökum. En að þvi
er varðar skiptingu tekna i þjóö-
félaginu, þá virðist það ósann-
gjarnt og ekk einu sinni kratiskt
rétt, að reyna að negla þá mis-
skiptingu sem fyrir hendi er,
upp við t.d. forystumenn Dags-
brdnar. Um allan hinn kapi-
talíska heim eru aö verki efna-
hagsleg lögmál og samkeppnis-
gangráöar, sem valda þvl, að
almennu verkalýösfélögin eru
neðst I launastiganum. Verka-
lýðrhreyfing hefur hvergi haft
afltilað breytaþvi. Reyndar er
það svo, að að þvi er varöar um-
samið kaup fyrir eðlilegan
vinnutíma, þá hafa forystu-
menn islenskra launamanna-
samtaka, bdiö til meiri jöfnuð
en þekkist I nokkru samfélagi
sem við vitum af. Hitt er svo
annað mál að bæði þeir og
stjórnmálamenn hafa látið vlsi-
tölugaldra leiða sig æ lengra dt i
það að bilið milli umsamins
kaups og raunverulegra tekna
fer vaxandi, og þvi er „sam-
stöðulaunastefnan” ekki sd sem
hdn sýnist vera við fyrstu sýn.
En það er ýmislegt fleira sem
ræöur drslitum um raunveruleg
llfskjör hvers og eins, sem hæp-
ið er aö tengja við frammistöðu
einstakra verkalýösforingja,
góða eða laklega. — Til dæmis
mun það I reynd skipta mestu
um vellíðan fjölskyldu hvernig
og hvenær hdn leysti sinn hds-
næðisvanda.
Falsið
Hitt er þó ótaliö sem ósann-
gjarnast er og falskast I árásum
Alþýðublaðsins á verkamannaf-
élagið Dagsbrdn og forystu
þess. Og það er aö láta sem
reykvískir verkamenn og for-
ingjar þeirra hafi verið einskon-
ar dragbítar i baráttu verka-
lýðsfélaganna — og af þeirri
ástæðu einni, að þessir menn
Árni_____
Bergmann
skrifar
hafa ekki verið hrifnir af
Alþýöuflokknum. Þótt þeir
Alþýðublaðsmenn séu ekki
gamlir I pólitík hafa þeir ekki
lleyfi til að þekkja ekki það
mynstur I kjarabaráttu sem
fylgt var árum saman. Það leit
blátt áfram þannig út, að reyk-
vískir verkamenn I Dagsbrdn
undir forystu sóslalista riðu á
vaðið, sögðu upp samningum
og stóðu i verkföllum ef nauð-
syn krafði, einatt hörðum og
langvinnum. A meðan sátu
verkalýösfélög sem höfðu sams-
konar kjör, verkalýðsfélög sem
lutu krataforystu, sallaróleg og
aðgerðarlaus I nágrannabyggð-
um og höfðu um það þegjandi
samkomulag við atvinnurek-
endur að biða eftir þeim árangri
sem Dagsbrdn náði. Siðan
fengu þeir I Keflavik eða á
Akranesi sömu kjarabætur og
Dagsbrdnarmenn — alveg fyr-
irhafnarlaust.
Samflot
A seinni árum hefur ástandið
breyst, þaö hefur verið lagt dt i
máriháttar samflot — ekki af
því að forystumenn almennra
verkalýðsfélaga þori ekki að
berjast einir, heldur vegna þess
aö þeir hafa viljað reyna að ná
samstöðu um launastefnu sem
hafi sem víðtækastan stuöning.
Það er ekki mikill drengskapur
að gera þá sérstaklega ábyrga
fyrir því, þótt ýmsir smærri
hópar með sterkari stöðu fari
svo sínar leiðir út fyrir jafnað-
arviöleitni með ýmislegum
samningagaldri sem viröist
beinlinis til þessætlaður að sem
fæstir viti haus eða sporð á is-
lenskum kjaramálum. —áb.