Þjóðviljinn - 11.07.1981, Qupperneq 21

Helgin 11. — 12. júll 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 21
varpiö slævir hugann. Þegar þú
horfir á sjónvarp og trúir þvi aö
þú sjáir myndir á skerminum
horfir þú i raun á sindrandi ljósiö
frá þrjúhundruö þúsund agnar-
smáum deplum. Þessir deplar
viröast lýsa samfellt en svo er
ekki þvl hver þeirra slokknar
þrátiu sinnum á sek. Sliku ljós-
kerfi má likja viö „fluorsent”
ljós.
Þaö er i raun heilinn sem býr til
myndina þegar hann móttekur og
raöar þessum ljósdeplum á net-
himnuna i ákveöinni röö. Mander
leiöir siöan rök aö þvi aö slik mót-
taka skapi einskonar dáleiöslu-
ástand? hugurinn veröur aö opinni
brautsem er mestu án tengsla viö
umheiminn. Gagnrýni og hlutlægt
mat er nánast óhugsandi. Nánari
lýsing á áhrifum slikrar innræt-
ingar ætti aö vera óþörf, afleiö-
ingarnareru svo augljósar.
NæsthrekurMander þá skoöun
að sjónvarpið sé afslappandi en
bendir þess I staö á aö enda þótt
sjónvarpsgeislarnir komi hug-
anum I „alfa-ástand” (rólegur
hugur) sé ekki um aö ræöa þaö
sem nefnt er „tómur hugur” (eöa
„tæmdur hugur”) sem er eftir-
sóknarvert markmiö i t.d. Zen-
hugleiöslu sem upphaf aö endur-
nýjun hugans. Einnig markmiö
hjá Moon, Maharaj Ji, L. Ron Hu-
bart og fleiri trúar- eöa auög-
unarspekingum, eftir þvi hvor
póllinn er tekinn I hæöina, aö
fórnarlömbin séu i þessu ástandi
meöaö þeir innræta kenningar
sinar. Mander álitur aö hjá sjón-
varpsneytendum sé frekar um aö
ræöa hernuminn huga þar sem
ekki sé um neina endurnýjun aö
ræða og hugurinn sé hvorki
tómur, i kyrrstööu né rólegur.
Myndir streyma inn i hann og i
þessum myndum felst vald
myndasmiösins. Hugurinn er jafn
þreyttur eftir sjónvarpsglápiö og
áöur en þaö hófst. Sjónvarpiö
eykur hvorki virkni né sköpunar-
gleö^þú sofnar ef þú ert heppinn,
eins og á viö um áfengis- og
valiumneyslu.
Næst rekur Mander hvernig við
verðum af þeim myndum sem viö
móttökum. t þvi sambandi rekur
hann stööu og hlutverk mynda I
fornum trúarsamfélögum jafnt
sem i nútímanum. Guöalikneski
fyrr á tlmum og enn I dag i trúuö-
um samfélögum eru hin eftir-
sóknarverða fyrirmynd. Þaö er
ekki eitthvaö sem hefur veriö
ákveöiö, þvi þannig er þaö bara. t
þvi sambandi má nefna aö enda
þótt viö sjáum sterkan svip meö
hundinum og eiganda hans er þaö
ekki vegna þess aö eigandinn hafi
viljað likjast hundinum eöa öfugt.
Þeir umgangast hvor annan dag-
lega og mynd eigandans af hund-
inum á sér stærri hlutdeild i
myndaheimi hans en flestar
aðrar myndir. Hægt og sigandi
likist hann hundinum meir og
meir. Sama máli gegnir um sjón-
varpsmyndir, þá mynd sem viö
höfum af sjónvarpinu sem tæki og
aðrar myndir i umhverfi okkar.
Viö likjumst þeim aö einu eöa
ööru leyti. Sjónvarpið veröur
hluti af okkur, eitthvað sem viö
getum ekki þreifað á, eitthvað
sem viö vitum ekki hvaö er, eitt-
hvaö sem gerir okkur rugluö og
óánægö.
Ófullkomið
menningartæki
Aö lokum felur fjóröa rök-
semdin i sér aö sjónvarpiö geti
aldrei gegnt menningarlegu hlut-
verki vegna þeirra galla sem ein-
kenna þaö sem tækni-afkvæmi.
Mander skrifar: „Asamt þeim
spillingaröflum sem stjórna sjón-
varpinu er þaö tæknin sem
ákveður annmarkana á innihaldi
þess. Nokkrar upplýsingar er
hægt aö senda út i heild sinni,
nokkrar aö hluta, aðrar alls ekki.
Ahrifamestu skilaboöin eru hin
grófu og einföldnen þaö eru jafn-
framt þau skilaboö sem þjóna
þeim markmiöum sem viðskipta-
valdiö ætlar þessu markaöstæki
sinu aö uppfylla. Máttur sjón-
varpsins felst fyrst og fremst I
auglýsingum. Þvi veröur ekki
breytt. Gallarnir eru innbyggöir i
tækninni”.
Fyrst er þaö upplýsingatapiö
sem Mander fjallar um. Sjón-
varpinu er ætlað aö miöla sem
mestu til sem flestra á sem
skemmstum tima. Þvi sem er
miölaö er valiö meö þetta i huga.
Og hverjir velja? Þeirri spurn-
ingu er i raun óþarft að svara þar
sem valiö er nær undantekninga-
laust háö fjárhagslegum „speku-
lasjónum”. Viröist litlu máli
skipta hvort riki eöa einkaaöilar
standa þar aö baki. Viö fáum aö
sjá þaö sem viö eigum aö sjá, það
sem hentar fjárhagslegum eöa
pólitiskum þörfum og hagsmun-
um stjórnanda (framleiðanda) og
þvi veröur augljóslega margt og
jafnvel flest þaö sem máli skiptir
útundan. Þessu veröur þvi miöur
ekki breytt.
Þaö má segja aö hér sð um aö
ræða vandamáliö um hænuna og
eggið. Þaö er erfitt aö segja hvor
kom fyrst tæknin eöa stjórnend-
urnir. Ef til vill var þaö alls ekki
viöskipta-hugsunarhátturinn sem
vann striðið um stjórnunina á
sjónvarpinu. Tæknin valdi ef til
vill sjálf sinn herra ef tekið er miö
af ótalmörgum annmörkunum
sjónvarpsins. Þokukenndar
myndir orsaka skort á smá-
smygli, þvi enda þótt sjónvarps-
myndin berist meö þrjúhundruö
þúsund ljósdeplum sem raöast
niöur i fimmhundruö linur á
skerminum nægir þaö ekki til aö
birta skýrar smásmugulegar
myndir. Þaö má segja aö upp-
lifunin að horfa á sjónvarp sé aö
einhverju leyti sambærileg við aö
skoöa heiminn i gegnum tesiu.
Þaö nægir að líta af sjónvarps-
skerminum um stund og skoða
aöra þá hluti sem eru I stofunni til
aö sannfærast um aö samlikingin
á viö rök að styöjast.
Þaö er t.d. ekki aö ástæðulausu
aö mikill hluti sjónvarpsmynda
eru nærmyndir. Andlit I nærmynd
er meö þvi skarpasta sem sjón-
varpiö getur framleitt og þær ná
aö sýna einhverskonar tjáningu.
Þar meö er þaö upptaliö og flat-
neskjan veröur allsráöandi. t
þessu samhengi er árangursrikt
að bera saman myndgæöi kvik-
myndar sem er sýnd á kvik-
myndatjaldi annars vegar og I
sjónvarpi hins vegar. Þaö er ekki
aö ástæðulausu aö margir kvik-
myndagerðarmenn hafna sjón-
varpinu sem miöli enda þótt þetta
sé aöeins ein af ástæðunum.
Hljóö i sjónvarpi er einnig háö
mörgum annmörkum, fyrst og
fremst vegna lágs tiönissviös og
ódýrra innbyggöra hátalara.
Telja mætti upp ótal fleiri ann-
marka er varöar t.d. lit, skýrleika
og dýpt en ég læt þetta nægja aö
sinni i von um aö mönnum fari aö
skiljast hvaö „kassinn” er I raun
óæskibeg og litt spennandi
„áhrifamaskina”. Aö kenna sig
viö frjálsa hugsun og jafnrétti en
viðurkenna tilveru þessa tækis,
ég tala nú ekki um að eyða fri-
tima sinum i sjónvarpsgláp, eöa
ganga meö grillur i kollinum um
aö samnorrænt sjónvarp sé
æskilegt innlegg I islenska menn-
ingu, þaö hljómar óneitanlega
falskt i minum huga, svo ekki sé
meira sagt.
1 von um aö viö lærum af
reynslu annarra I þessum efnum
og aö fyrirhyggjan veröi i há-
vegum höfö sendi ég mínar bestu
kveðjur.
Einar Már Guövarðarson
Heimildir: „Nordsat og den
kulturpolitiske udfordring”, eftir
Frands Mortensen og Preben
Sepstrup, Information, 37. ár-
gangur, 123.tölublaö. 3(b—3L mai
1981.
„Four Arguments for the Eli-
mination of Television”, Jerry
Mander, Morrow Quill Paper-
backs, New York, 1977.
Siglaugur Brynleifsson skrifar:
Tímarit
Zeitschrift fur Sozialforshung.
Herausgegeben von Max Hork-
heimer. Jahrgang 1-9.
Gesamtregister. 1932-1941.
Deutscher Taschenbuch. Verlag.
dtv reprint. 1980.
Með uppfinningu Gutenbergs
veröur bylting I miölun þekk-
ingarinnar. Þaö leið ekki öld frá
þvi aö Gutenberg hóf prentun
bóka, þar til fréttablaö og timarit
hófu göngu sina, reyndar i tals-
vert öðru formi en nú gerist.
Flugritin um viss efni bárust um
landiö og siöan hefur mikill hluti
fréttamiölunar borist með dag-
blööum og blöðum. Timaritiö
helgaö mismunandi fræöigrein-
um eöa bókmenntum er nokkurra
alda gamalt. Fyrst i staö voru
fyrstu tímaritin ætluö uppbyggi-
legu kristilegu efni siöan fer
meira fyrir veraldlegri efnisþátt-
um og fjölbreytileikinn eykst.
Fyrstu timaritin i nútlma merk-
ingu birtast á Englandi einkum á
18. öld og Utgáfa þeirra hefst
siðan I öörum rikjum Evrópu.
Eftir aö prestarnir hættu aö
vera fjölmiölar almennra tiöinda
úr byggðarlaginu eöa erlendis
frá, taka blööin viö og timaritin.
Nýjar upplýsingar um bók-
menntir og ýmsar fræöigreinar
birtast i tlmaritum og eftir þvi
sem á liöur veröa þau sérhæföari.
Þegar kemur fram á 19. öld
eykst sérhæfingin og magnið. Það
hefur löngum verið taliö aö
60%—70% nýrra upplýsinga og
viöbótarþekkingar birtist i fyrstu
i timaritum. Þýöing þessa bóka-
forms er þvi' mikilog áhrif þeirra
fara eftir þvi.
Félagsfræöi getur veriö fremur
óljóst hugtak, fer eftir þvi hvaða
merking er lögö 1 hugtakiö. A
dögum Weimar-lýöveldisins varö
þessi fræöigrein mjög á oddinum
og komu þar m.a. til áhrif
Marxismans. Félagsfræöi-
strfnunin 1 Frankfurt varö fræg
fyrir rannsóknir sinar á sinum
tima. Svo geröist þaö á fyrstu ár-
um fjóröa áratugsins aö allir
starfsmenn stofnunarinnar flúöu
Þýskaland Hitlers og höföu
höfuðstöövar sinar eftir þaö i
Bandarikjunum, sem varö til
þess aö móta mjög félagsfræöi-
rannsóknir þar I landi. Timarit
stofnunarinnar „Zeitschrift fúr
Sozialforschung” var fjölmiðill
hennar um niu ára skeiö og jafn-
framt mjög mótandi i félags-
fræöilegum og menningarlegum
efnum. í ritinu birtist fjöldi
greina eftir þá menn sem oft eru
kenndir viö Frankfurt skólann
„kritisku teoriuna”. Horkheimer,
Adorno, Gerlach, Griinberg,
Marcuse ofl., mótuöu stefnuna og
driffjöörin alla tiö var Hork-
heimer. Fjölmargir fræðimenn
skrifuöu I timaritiö bæöi
evrópskir og bandariskir og
efnisvaliö var vitt. Þetta timarit
varö meðal þeirra sem höföu
mjög mótandi áhrif á sinum tima
um flest öll þau efni sem snertu á
einhvem hátt félagsfræöivfsindi.
Margar greinanna sem þarna
birtust uröu uppistaða i meiri
háttar ritverk slöar. Þaö er
merkilegast viö þetta timarit,
hversu margir höfundanna uröu
siöar kunnir fræöimenn og höf-
undar. Skoðanir þeirra margra
t(Miu eðlilegum breytingum, en
það er I fyllsta máta eölilegt að
skoöanir breytist aö ööru breyttu,
ef svo væri ekki væri vart um lif-
andi manneskjur aö ræöa.
Fjölmargir ritdómar birtust
auk greina i timaritinu og þar er
fjallað um þau ritsem hæst bar á
þessum árum, þaö er mjög fróö-
legt að lesa þessa hálfrar aldar
gömlu ritdóma og þeir tjá tiöar-
andann mörgu ööru betur.
Timaritafjöldinn sem gefinn er
út nú á dögum er gífurlegur og
gæöi þeirra ákaflega misjöfn, en
þaö eru alltaf nokkur timarit sem
vera sfgild, þótt þeim sé fyrst og
fremst ætluö timatakmörkuö
tjáning vissra viöfangsefna.
Þetta timarit er eitt þeirra.
Félag jámiðnaðarmanna
Skemmti-
ferð 1981
fyrir eldri félagsmenn og maka þeirra
verður farin sunnudaginn 23. ágúst n.k.
Ferðast verður að Gullfossi og Geysi.
Lagt verður upp frá skrifstofu félagsins
að Suðurlandsbraut 30, kl. 9.00 f.h. Til-
kynnið þátttöku til skrifstofu félagsins
sem fyrst.
Stjóm Félags jámiðnnaðarmanna
Stjóm verkamannabústaða í
Reykjavík
óskar að ráða aðalbókara. Æskilegt er að
umsækjandi hafi reynslu af tölvubókhaldi.
Umsóknarfrestur til 25.7. n.k.
Nánari upplýsingar á skrifstofu V.B. Suð-
urlandsbraut 30.
Stjóm verkamannabústaða
KRAKKARlVfc^-^^^?
aðberabió í ir y \f 5 ^ J
IV
Blaðberabíó!
Bensi
Skemmtileg mynd fyrir fólk á öllum aldri.
Sýnd i Regnboganum, sal A, laugardag kl. 1 e. hád.