Þjóðviljinn - 30.01.1982, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 30.—31. janúar 1982
mér er spurn
Sveinn Runólfsson landgrœðslustjóri
svarar Þjóðviljanum:
Hvenær verður vörn
snúið í sókn í sam
bandi við landgræðslu?
Spurt er: Hvenær má
vænta þess að vörn verði
snúið í sókn í sambandi við
landgræðslu, þ.e.a.s.
meira grætt á ári hverju
heldur en eyðist?
Undirritaður ætlar að ræða og
svara eftir bestu getu þessari
spurningu. Þaö sem hér er sett
fram er mat mitt og þarf ekki að
vera álit þeirrar stofnunar er ég
veiti forstöðu. Ég þekki ekki
neinn aðila sem getur fullyrt að
hér eyðist meira gróðurlendi en
grætt er upp á hverju ári, fyrir
þvi færi ég eftirfarandi rök:
1. Ekki er vitað með vissu hversu
víðfemt gróðurlendi var um
landnám.
2. Ekki er vitað með vissu hve
mikið af tslandi er gróið land.
3. Ekki er vitað hve mikið land
eyðist á hverju ári.
4. Ekki er vitað hve mikil árleg
sjálfgræðsla er.
5. Ekki er vitað nákvæmlega hve
mikið er grætt upp af varan-
legu gróðurlendi.
Illvígasta eyðingaraf lið
er veðráttan
Ég sé ekki ástæðu til að tönlast
á orðum Ara fróða úr Landnámu,
en allar rannsóknir benda til að
við landnám hafi verið að
minnsta kosti helmingur af land-
inu gróið.
Ljóst er að mikið land hefur
eyðst á þessum tima, sérstaklega
á seinni öldum, og rannsóknar-
menn telja að nú sé rúmlega einn
fimmti hluti landsins gróöri vax-
inn. Hafa þvi tapast að meðaltali
2000 hektarar af gróðurlandi á ári
frá þvi um landnám. Þvi fer f jarri
að ætla að þetta hafi gerst jafnt og
þétt öll árin. Talið er aö hin hraö-
fara gróður- og jarðvegseyðing
hafi ekki orðið fyrr en á 17. öld og
siðar, þó það hafi verið sjálfsagt
misjafnt eftir landshlutum. öll
meiri háttar uppblásturssvæði
eru á eldfjallasvæðunum, og segir
það sina sögu.
Landið hefur blásið upp, gróið
land dregist saman. Gróður á
tslandi á stöðugt i baráttu við
margskonar eyðingaröfl. Illvig-
ust þeirra er veðráttan, enda er
hnattstaða landsins slík, að við,
þvi má jafnan búast. Náttúruöflin
eiga þunga sök, — eldur og isar,
vatnflóð og vindar. Og maðurinn
hefur löngum gengið i lið meö
þessum eyðingaröflum, sumpart
sakir illrar en óumdeildra nauö-
synja, sumpart vegna skorts á
skilningi og þekkingu á þvl hvaö i
húfi var. Við þurfum þvi að um-
gangast allan gróður af mikilli
gát og eyða ekki landi né gróðri,
nema algera nauösyn beri til.
Manni verður þvi hugsaö til heið-
anna noröan jökla, sem ráöa-
menn telja næstum óhjákvæmi-
legt að fórna i þágu orku og
iðnaöar. Þaö hefur verið talað um
greiöslu fyrir þetta land. Það er
ekki hægt að greiða fyrir eyðingu
á gróðurlendi eins og söluvarn-
ing, eins og Landsvirkjun hefur
þó gert I sambandi við Hraun-
eyjarfossvirkjun og væntanlega
Sultartangavirkjun.
Ákveðnari lög um
meðferð lands
Reynslan hefur sýnt að nauð-
synlegt er aö hafa ákveönari lög
um meðferð lands. Eyöing
gróöurlendis er því aðeins rétt-
lætanleg að bætt sé fyrir þau
landspjöll með ræktun örfoka
lands af sömu stærð. Land-
skemmdir eiga að greiöast af
landsmönnum i heild, þannig að
við skilum kynslóðum sem á eftir
okkur koma betra og byggilegra
landi, eins og forseti vor komst að
orði I áramótaræðu sinni. Með
þessu hugarfari voru 60 hendur
þingmanna reistar á loft á Þing-
völlum þegar minnst var 11. alda
byggðar á Islandi, og samþykkt
var þjóðargjöf landinu til handa,
til að stöðva alla hraðfara jarð-
vegs og gróðureyðingu.
Landsgræðsluáætlun 1975—1979
markaði tvimælalaust timamót i
samskipum okkar við landið. Með
„Þjóöargjöfinni” var fyrst og
fremst stefnt aö þvi að stöðva alla
hraðfara gróður- og jarðvegs-
eyðingu hér á landi. Markið var
sett hátt, en telja verður óraun-
hæft að þetta gæti tekist fyrir einn
milljarð á fimm árum. Þó álit ég
að með þessu átaki hafi tekist að
snúa vörn i sókn i uppgræðslu-
málum landsins.
Jarðvegseyðing hefur að mestu
verið stöðvuö á flestum þeim
stöðum þar sem samfelld og við-
áttumikil landeyðing hefur geis-
aö, en samt sem áður er enn upp-
blástur viða á smærri svæðum.
Er erfitt að græða upp samsafn af
slikum smásárum, nema með þvi
aö friða heil beitilönd eða afrétti i
lengri eða skemmri tima. Er lik-
legt að gripið verði til þess ráðs i
auknum mæli i framtiðinni.
Geysilega mikið hefur áunnist
með Landgræðsluáætlun
1975-1979 i uppgræðslu-, rann-
sóknar-og skógræktarmálum. En
miklu meira starf er þó fyrir
höndum og nú riöur á miklu að vel
takist til um framhaldið, bæði um
að tryggja nægilegt fjármagn og
einnig aö gera nakvæma áætlun
um hvernig þvi skuli best varið.
Við getum aukið landkosti eink-
um með tvennu móti: 1) með
skynsamlegri og skipulagöari
nýtingu þess lands sem gróið er i
dag og 2) ineð þvi að auka við
gróðurþekju landins með sán-
ingu o g áburðargjöf. Báðar
þessar leiðir verður að fara I
framtiðinni ef vel á að vera. Setja
þarf ákveönari lög og réttar-
reglur um afnot afrétta, beitingu
itölu og hagkvæma nytingu lands
i samræmi við landsgæði. Skiln-
ingur fer vaxandi á nauðsyn þess
að varðveita landið og vinna
markvisst aö stöðvun gróður-
eyðingar og uppblásturs. Hafa
viða verið unnin stórvirki á
undanförnum áratugum viö upp-
græðslu gróðursnauðs eða örfoka
lands. 1 þessu sambandi þarf m.a.
að huga vel að beitarmálum i
landinu og nýta alla tiltæka þekk-
ingu viö aö bæta skipan þeirra.
Þarf m.a. aö ljúka gerð gróður-
og jarðakorta af landinu öllu og
skráningu landamerkja allra
jarða og er þar geysimikið starf
eftir i byggðum landsins.
Samhengiö milli land-
nýtinga og fjárfestingar
Framtið Islensks landbúnaðar
hlýtur að byggjast mjög á þvi, aö
beitargróður verði hóflega
nýttur, hvar sem er á landinu.
Viðhald hinna dreifðu byggða
stuðlar að bættri dreifingu beitar-
fénaðar, og þarf að taka sérstakt
tillit til landstærðar og landgæða
á einstökum býlum, svo og i ein-
stökum sveitum og landshlutum,
viö mörkun nýrrar framleiöslu-
stefnu i landbúnaði. Þvi þarf sem
best samræmi aö vera á milli vals
á búgreinum og uppbyggingar á
hverri jörö annars vegar og hins
vegar þeirra iandgæða sem jörðin
hefur yfir aö ráða, hvort sem um
er að ræða ræktunarland, beit I
heimalöndum, eða afréttarnot.
Leggja ber sérstaka áherslu á
samhengið á milli landnýtingar
og fjárfestingar I byggingum,
vélum og bústofni og þörfina fyrir
öflun upplýsinga um búskapar-
eða framleiðsluhæfni jarða með
tilliti til hinna ýmsu búgreina.
Þvi eru augljós tengsl skynsam-
legrar og hóflegarar land-

Sveinn Runólfsson
vissan hátt mjög óliklegt að þetta
gæti tekist fyrir 1 milljarð á fimm
árum. Samt sem áður hefur
geysilega mikið áunnist með
landgræðsluáætluninni i upp-
græðslu- og skógræktarmálum.
En miklu meira er þó eftir og nú
riður á að vel takist til um fram-
haldið, bæði aö tryggja nægilegt
fjármagn og eins ,að gera
nákvæma áætlun um hvernig þvi
skuli varið. Nú hillir undir nýja
iandgræðsluáætlun, en nú rikir
ekki sami stórhugurinn eins og á
Þingvöllum 1974.
Útreikningar Hagstofu íslands
á framkvæmdafé landgræðslu-
áætlunar, hvað varðar Land-
græðslu rikisins, i þús. nkr.:
Hagstofa
tslands
Fjárlög
1981 ......... 19.440 5.890
Meðaltalshækkun fram-
kvæmdakostnaðar frá ári til árs,
skv. Hagstofu Islands, frá
1975-1979 hefur verið um 65%. Ef
stefnt er aö þvi að framkvæmda-
gildi landgræðsluáætlunar frá
1974 haldist óbreytt, i samræmi
við núgildandi stjórnarsáttmála,
þá þarf Landgræðsla rikisins að
fá á árinu 1982 kr. 29.766,en i fjár-
lögum fyrir árið 1982 eru kr. 8.080,
á fjárlagalið 04-270, landgræðslu-
og landverndaráætlunar.
Tekur það 400-600 ár
að ná því marki
tsland er fyrst og remst gras-
ræktarland, bæði vegna legu
sinnar og rikjandi veðráttu.
Grasið er og hefur verið sú höfuð-
stoð, sem landbúnaöur okkar
hvilir á. Við vitum að þegar
hriktir i þeirri stoð, þá riðar öll
byggingin, það sannar öll okkar
búnaðarsaga. Með nútima tækni
er hægt að rækta upp og gras-
klæða mest allt landið okkar, svo
framarlega sem gróðurskilyrði
eru fyrir hendi, þó svo megi aftur
deila um það, hvort sé ástæða til
þess, t.d. út frá fagurfræðilegu
sjónarmiöi. En það getur nú legið
á milli hluta þvi svo langt er
þangaö til það verður að raun-
veruleika. Þaö hafa margir leitt
getur aö þvi hversu mikinn hluta
landsins væri hægt að klæöa
nýtingar, hvort sem er til beitar
eða annarra þarfa. Móta þarf
ákveðnari reglur um veitingu
styrkja og lána til uppbyggingar
og endurbóta jörðum og búa
þannig um að ákveðnum skil-
yrðum um landkosti sé ætið full-
nægt, áður en fjárfestingarsjóðir
veita fyrirgreiðslu sina.
Verði samdráttur i hefðbund-
inni búvöruframleiðslu, t.d,
vegna fækkunar sauðfjár, verður
væntanlega rýmra i högum. Engu
að siður þarf að komast ákveðin
og markviss langtimaskipan á
nýtingu beitilanda, svo sem áður
var vikið að. Slikt skipulag gæti
reyndar orðið þáttur I mótun
nýrrar framleiöslustefnu, en þess
skal gætt, að sem best samræmi
verði á milli þarfa landbúnaðar
annars vegar og almennra land-
verndar- og náttúruverndar-
sjónarmiöa hins vegar. I fram-
tiðinni ætti að stefna að þvi að
tengja skógrækt traustari
böndum við landbúnaðinn en raun
er á.
Það er meginmarkmið Land-
græðslu rikisins að hefta jarð-
vegsfok i gróðureyðingu i byggð.
Hve langt megi ætla að náð verði i
þessu starfi á þessari öld, er mjög
örðugt að segja til um, þvi að
árangur þessa starfs fer eftir þvi
fjármagni sem veitt er til starfs-
ins og hvernig tiðarfar er, i þurr-
um og köldum sumrum verður
árangur mun lakari en þegar raki
og hiti er hagstæður meö tilliti til
spirunar og sprettu.
A sama tima og unnið hefur
verið að heftingu sandfoks og
endurgræðslu orfoka lands, hafa
gróðurlendi, einkanlega sums
staðar á hálendi landsins, verið
að rýrna. Orsökin til þessa er hin
sama og kom af staö gróður-
eyöingunni i upphafi, gróöurinn
er nýttur af handahófi og stund-
um langt umfram það, sem hann
þolir. Ekki er unnt að álasa for-
feðrunum fyrir meöferð þeirra á
landinu. Hún var sprottin af illri
nauösyn, og þeir skildu ekki sam-
hengið milli nýtingar gróðursins
og varðveislu hans. Þessu er
öðruvisi farið nú og i nútimaþjóð-
félagi er engin afsökun haldbær
fyrir ofnýtingu og eyðingu
gróðurs.
Nú ríkir ekki
sami stórhugur
Eins og áður hefur verið sagt,
var þjóðargjöfinni fyrst og fremst
varið til að stööva alla hraðfara
gróður- og jarövegseyðingu hér á
landi. Markið var sett hátt og á
gróðri, e.t.v. væri eðlilegast aö
setja markiö viö það ástand sem
talið er að rikti við landnám,
þ.e.a.s. rúmlega helmingur af
flatarmáli landsins hafi verið
gróðri vaxinn. Með núgildandi
uppgræðsluhraða og sjálfgræöslu
þá tekur það okkur a.m.k. 400-600
ár að ná þvi marki, þannig að við
eigum mikið starf fyrir höndum.
Landgræðsluaðgerðir miðast
fyrst og fr'emst við láglendi. Eftir
þvi sem ofar dregur fæst minni
svörun fyrir áburö þ.e.a.s. vöxtur
plantna veröur minni, af þessari
ástæðu og er stefnt að þvi að upp-
græðsluframkvæmdir verði sem
næst byggðarkjörnum. Ef um
verulegt fck er að ræða ofan
byggðar verður að leggja til at-
lögu við það, þótt dýrara sé, bæði
hvað snertir girðingar og áburð,
hins vegar hefur aðstaða til að
vinna að dreifingu á slikum svæð-
um gjörbreyst með tilkomu DC-3,
áburðarflugvélarinnar.
Áburðardreifing ekki
skaðleg gróðri
Þegar rætt er um að styrkja
mótstööuafl gróðurs, er fyrst og
fremst átt við valllendisgróður á
ófriðuðu landi. Það teljum við að
sé best gert með áburðargjöf, en
með henni eykst vöxtur plantn-
anna og þar með rótarkerfisins,
og um leið eykst hæfnin til að
binda jaröveg. Þetta starf léttir
einnig beitarálagið á viðkvæmum
nærliggjandi svæðum. Jafnhliða
þessu þarf að fylgjast með skyn-
samlegri nýtingu landsins. En
eftir þeirri reynslu sem fengin er
af áburðardreifingu getum við
ekki séö aö hún sé skaöleg gróðri
eins og sumir vilja halda fram, og
vil ég nota þetta tækifæri til að
benda þeim er þessa trú hafa að
fara og skoða þau svæði sem
borið hefur verið á.
Samkvæmt landgræðslulögum
þá er ekki ætlast til þess að Land-
græðsla ríkisins framkvæmi
meiri háttar rannsóknir heldur
skuli Rannsóknarstofnun land-
búnaðarins framkvæma þær.
Hins vegar hefur Landgræðsla
rikisins framkvæmt ýmsar at-
huganir á notkun tilbúins áburðar
svo og samanburðar athuganir á
grastegundum.
Viðerum í sókn
Við skulum gera ráö fyrir þeirri
forsendu aö gróðurlendið minnki
að jafnaði um 2000 ha. á ári, en
þetta veit enginn. Nú hafa árlega
verið dreift um 3000 tonnum af
fræi og áburði á vegum Land-
græðslu rikisins. Ef helmingurinn
af þessu magni fer i endur-
áburðargjöf þá eru eftir 1500 tonn
til nýgræðslu. Þurfi 500 kg til þess
að græða upp einn ha, eins og láta
mun nærri, þá græðum við árlega
upp 3000 ha. Þetta bendir til þess
að við séum i sókn i gróðurreikn-
ingi landsins, en ekki á undan-
haldi, eins og sumir telja. Fyrir
utan það land, sem grætt er upp,
er svo um töluverða sjálfgræðslu
aö ræða innan landgræöslu-
girðinganna. Auövitaö er ljóst, að
land er að tapast á vissum
svæðum, eyðingaröflin eru stöö-
ugt að verki. Höfuöatriðið er aö
koma I veg fyrir hraðfara jarð-
vegseyöingu, eins og stefnt er að
með aðgeröum Landgræðsl-
unnar, þar má hvergi slaka á,
þvert á móti þyrfti aö herða
sóknina. Frá upphafi land-
græðslustarfsins hafa verið tekin
til friðunar og uppgræðslu 104
landgræöslusvæði, rúmlega 27
þús. ha, aö flatarmáli. Er það
sem næst 2% af öllu flatarmáli
landsins.
Landgræðslumenn telja, að
vegna landgræðslustarfsins sé
gróöureyðing mun hægari en
áöur, enda þótt þvi verði ekki
andmælt, að sumsstaðar er
gróður enn nýttur af handahófi og
umfram það, sem hann þolir. Enn
fýkur úr viðáttumiklum sand-
flæmum og veldur það stór-
skemmdum á nærliggjandi
gróðurlendum. Þvi eru verkefni
ærin.
Mitt lokasvar er þvi þetta: Við
eigum ekki að deila um hvort
eyðist eöa græðist meira af
gróðurlandi. Þótt mikið sé grætt
upp af örfoka landi þá vitum við
að enn eru til mörg svæði á land-
inu þar sem gróður er á undan-
haldi og þangað eigum við að
beina kröftum okkar af alefli.
...og Þjóðviljinn
Guðmundsson
framkvæmdastjóra
Húsnæðisstofnunar
ríkisins:
Hvaða sjónarmíð
unin lánar ekki
og nýju?
aHK:'
að baki því að Húsnæðisstof n-
mikið til kaupa á gömlu húsnæði