Þjóðviljinn - 30.01.1982, Blaðsíða 16

16 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 30.—31. janúar 1982
Helgin 30.—31. janúar 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 17
HVAÐAN ERUM VIÐ KYNJAÐIR?
Suður i Kópavogi býr maður, sem heitir Halldór
Pétursson, hniginn að aldri. Halldór er austfirskur
að uppruna, flutti snemma á árum til Reykjavikur
og hefur á margt lagt gjörva hönd, sem hér verður
ekki tíundað nú. Hlutskipti Halldórs hefur löngum
verið að hafa ofan af fyrir sér og sinum með venju-
legri verkamannavinnu. Hún hefur aldrei verið álit-
leg tekjuöflunargrein i þessu þjóðfélagi, enda hefur
veraldarauðurinn ekki þyngt vasa Halldórs um
dagana. En þrátt fyrir kröpp kjör langa ævi hefur
Halldór aldrei getað vanið sig af þeirri áráttu að
hugsa um fleira en munn og maga.
mhg rœðir við Halldór Pétursson
um álit hans á þeim kenningum, sem
fram hafa komið
r
um uppruna Islendinga.
Ekki skal ég um það segja
hvort Halldór Pétursson hefði
kosið að „ganga menntaveginn”
ef þess hefði verið kostur. Hitt tel
ég fullvist, að ef sú gata hefði ver-
ið gengin þá hefði hann lagt fyrir
sig sagnfræði, einkum islenska
sögu.
Nú um sinn hefur hann mikið
velt fyrir sér þeim kenningum,
sem settar hafa veriö fram um
uppruna Islendinga. Og er fund-
um okkar Halldórs bar saman nú
fyrir nokkru, varpaði ég fram
spurningunni um þetta, án þess
að gera mér grein fyrir þvi, að
þar með var hafið það viðtal, sem
hér fer á eftir.
Snorri
var varfærínn
— Já, hver er uppruni Islend-
inga? Þessi spurning hefur nú
mörgum tslendingnum i brjósti
brunnið en svör hafa ekki fengist,
sem sæst hefur verið á. Ég er nú
einn þeirra manna, sem hefur
vantað menntun, tima og peninga
til rannsókna i þessum efnum
sem öðrum. Allt þrek þeirra, sem
þannigérástatt um, fer i að forða
sér og fjölskyldunni frá rusla-
tunnunni. Okkar einasta er það,
hvaða ályktanir við getum dregið
af fornsögunum.
Við höfum átt marga góða
sagnfræðinga en allflesta á einu
bandi, uppsperrta af Norðmanna-
kyninu. Þó bregður fyrir mönn-
um, sem finnst tryppin illa rekin,
en ráðning gátunnar sat i sama
farinu, enda heimildir þá minni
en nú. Landnámuhöfundar gefa
engan gaum að þvi, sem Snorri
Sturluson gefur i skyn og sem
vissi langt umfram þá. Vildi þó
ekki bókfesta þaö þvi hann þykist
skrifa sanna sögu.
— Ertu vantrúaöur á frásagnir
Landnámu?
— Ja, það sem vakti vantrú
mina á Landnámu og fleiru i okk-
ar fornu ritum var hvað allt var
ólikt með landnámsmönnunum
og Norömönnum. Þar til telst
þjóðskipulag, siðir og venjur,
húsdýr og svo mætti lengi telja.
Þó las ég fyrir skömmu að sannað
væri að islenska músin væri af
norskri ætt. Kannski er allt þetta
álikastökkbreytingar? Þá er ekki
að undra þótt Gunnar á Hliðar-
enda gæti stokkið jafn langt aftur
á bak og áfram.
Ólíkt höföust
þeir aö
Bent skal á nokkur hinna óliku
atriða. Likbrennsla var i Noregi á
þeim tima, er landnám hófst.
Hvergi er hennar getið hér, aftur
á móti brenndu menn hver ann-
an inni. Segja má að skálda-auðn
yrði i Noregi eftir landnám. Is-
lenskir sagnfræðingar hafa verið
að reyta saman hálfar visur eftir
norska konunga, og þrem skáld-
um öðrum tefla þeir l'ram, en
Björn O. Björnsson sagöi mér, að
hann hefði rýnt i ættir þessara
skálda og þeir væru af þeim
stofni, sem hingað flutti, og vikj-
um við kannski nánar að þvi sið-
ar. Fáir munu telja að Björn O.
Björnsson hafi lagt sig að skrumi.
Þegar þjóðarbrot og jafnvel
einstaklingar flytja miili landa,
flytja þeir með sér það besta og
merkasta frá sinu ættarlandi.
Þetta gerðu Islendingar þegar
þeir fluttu vestur um haf. Þeir
eignuðust góð skáld og hagyrð-
inga en héldusinni fornu, islensku
hefð án þess að nokkuö af heilög-
um anda kæmi yfir þá.
Skrítin kenning
Einn sagnfræðingur kom með
þá hugdettu að landnámsmenn
hérhefðuorðiðsvona mikil menn-
ingarþjóð af þvi aö flytja af meg-
inlandi á eyju. Allir sem nokkuð
hugsa vita, að svonefnd menning
og menningararfur á sér djúpar
rætur og langan aðdraganda.
Þessi tilgáta minnir helst á það,
að lengi héldu menn að lús kvikn-
aði af sjálfu sér. Menningararfur
hefur aldrei myndast af fátækra-
flutningi.
Mig langar til að spyrja:
Hversvegna komu landnáms-
menn sér ekki upp hersum, höld-
um og jörlum eins ogNorðmenn?
Og spyrja má: Hversvegna ekki
konungsstjórn, sem þá var i mikl-
um blóma á Norðurlöndum?
Kannski hafa þeir eitthvað þekkt
til slikra piltunga, sem ekki hefur
freistað til eftirbreytni? Ekki
vantaði þá ættarmetnaðinn.
Samtgekk ekkert af þessu i ættir.
Það er i rauninni dálitið furðulegt
að slikir þjóðarsiðir skuli gleym-
ast og týnast á stundinni.
Dr. Baröi
Guömundsson
— Nú veit ég aö þú hefur inikiö
brotið heilann um þessi mál,
Halldór, en hefur einhver sér-
stakur sagnfræöingur átt þátt i að
beina skoðunum þinum i ákveöna
átt?
— Já, þvi neita ég ekki; dr.
Barði Guðmundsson. Það var
ekki fyrr en hann kom fram á vig-
völlinn að augu min og eyru og
raunar margra hugsandi manna,
upplukust. Þar sá ég ydda á það,
sem égaldrei hafði skilið, þótt ég
sæi ósamræmið i sögu okkar.
Nú eru Vikingarnir eftir dr.
Magnússon komnir og þó að þar
sé ekkert beint um uppruna Is-
lendinga þá hillir þar undir svo
margt, sem við höfum ekki áður
haft aðgang að. Þar sjáum við
hvað Snorri Sturluson eygöi. Það
bryddir lika i bók þessari á
mörgu, sem gæti svipt hulunni af
þessu máli.
Dr. Barði Guömundsson kemur
með þá kenningu, að við séum að
minnstum hluta af Norðmönnum
komnir. Fyrir landnám Islands-
byggðar voru miklir þjóðflutning-
ar til Norðurlanda austan úr álf-
unni og kannski lengra að. Þar
átti rætur menning, viða að kom-
in. Barði telur, að brot af Heról-
um hafi lagt undir sig Suð-vestur
Noreg og verið búnir að rikja þar
150—200 ár litið blandaðir þegar
Haraldur hárfagri var að leggja
undir sig landið og sameina það.
Herólar höfðu verið á mála hjá
Rómverjum og tileinkað sér ým-
islegt sem þá heyrði til menning-
ar. Má þar til nefna sagna- og
ljóðakveðskap. Þar koma fram
goöar en konungsstjórn hötuðu
þeir. Þeir „brenndu” þó einu
sinm yiir á konung og líkaði vel
viðhannen tignarnafnið gátu þeir
ekki þolað og drápu hann.
Fleiri flökku-
mannahópar
— Má ekki telja trúlegt að fleiri
en Ilerólarhafi stungið niður fæti
á Noröurlöndum á þessum árum?
— Jú, margir fleiri flökku-
mannahópar komu i þann tið til
Norðurlanda og settust þar að um
tima. Þetta hefur óetað verið úr-
valsfólk þvi alltaf er það þess leið
að leggja á brattann, ieita sýnis
og brjóta af sér hlekkina. Þetta
fólk hópaðist til Danmerkur og S-
V-Noregs. Æsir settust að i Svi-
þjóð, einn mesti menningargjafi,
sem sagan getur um, enda búa
Sviar að þvi enn i dag.
Það er dálitið eftirtektarvert,
að merkustu landnemar okkar
reka ættir sinar til Dana og Svia.
Þeir eru svo að segja hinir
einu sem Landnáma veit ofurlitið
um. Þessir flökkuhópar börðust
harðast móti Haraldi hárfagra.
Atökin enduðu meö Hafursfjarð-
arorrustu en áður var Haraldur
búinn að drepa eða hrekja úr
landi margt al þessu íólki. Eftir
Hafursfjarðarorrustu flúðu þeir,
sem eftir lifðu, til Suðureyja og
viðar en Haraldur gerði ferð
þangað, hreinsaði til og þá höpað-
ist margt af þessu fólki til Is-
lands, Bretlandseyja og fleiri
landa, sennilega þó flest hingaö
þvihér var frekast von um varan-
legt hæli. Á Suöureyjum hefur
fólk þetta kynnst kristni og þeirri
menningu, sem þar rikti.
Vegna tengda og ófriðar fóru
margir Suðureyingar til íslands,
við höfum fengið þaðan menning-
ararf og ekki sist lrá hinu ófrjálsa
fólki. Vikingar voru engir aular.
Auðvitað hafa þeir valið úr fólk-
inu þegar þeir völdu þræla.
Það eru engin undur þótt Ari
fróði telji alla Norðmenn sem
hann vissi aðhöfðu verið i Noregi.
Og þaðan er komin Gróusagan
um að Haraldur hafi tekið til sin
öll óðöl i Noregi. Það var af þess-
um þjóðarbrotum, dauöum og lif-
andi, sem hann tók allt, og lét sina
vildarmenn hafa. Hefði hann tek-
ið af öll óðöl á einu bretti mundi
hann ekki hafa kembt sinar
gullnu hærur.
Fornbókmennt-
irnar
— Ef við vikjum ofurlitið afl
okkar fornu bókmenntum?
— Já, og þá má spyrja: hvaðan
eru þær runnar? Ekki frá Norö-
mönnum, sem ekki áttu neina
sögu utan þá, sem lslendingar
gáfu þeim. Sumir telja allt lrá tr-
um komið en slikt er fjarstæða.
Þeir fluttu hingað frjálsir og
fluttu hingað ófrjálsir en menning
þeirra var kristin og það, sem við
köllum gullaldarmenningu lögðu
þeir sér ekki til „munns” eða
skráðu á blöð. Aftur á móti hefur
þessi gullaldarmenning flust
hingað með íólki, sem ættað var
austan úr álfu, þar sem aldagöm-
ul menning var enn viö lýði.
Rómverjar höföu tileinkað sér
griska menningu og ekki siður
menningu þeirra þjóða, sem þeir
brutu undir sig. Hermenn höfðu
fyrirmæli um að drepa ekki þá
menn, sem taldir voru spekingar,
heldur taka þá til íanga.
Þetta varð banamein rikisins.
Menning hinna herteknu gróf um
sig, rikið fór að gliðna og hópar að
flýja land og höfðu sina menningu
að ferðanesti. Rúnirnar segja
sina sögu alla leið austan frá
Svartahafi til Norðurlanda og
margt mun enn koma i leitirnar
og gegna stóru hlutverki við aö
skýra þessi mál öll.
Ég kynntist dr. Barða á hans
siðustu árum og með okkur tókst
vinátta, sem ekki er altitt með
lærðum og ólærðum. Auðvitað gat
ég ekkert látið af mörkum en það
gladdi hann mikið að hitta menn,
sem áhuga höfðu á fræðum hans,
og mér varð hann ógleymanleg-
ur.
Dr. Barða þótti ekki . minna
vænt um að alþýðan gæfi þessu
gaum. Þetta fór heldur ekki fram
hjá sumum sagnfræðingum og
má þar tilnefna Skúla Þóröarson,
Stelán Pétursson og Hermann
Pálsson.
Visindamenn, sem ryðja nýjar
brautir á menningarsviöi sitja
sjaldaná Sökkvabekk i þessu lifi.
Annað er með þá, sem finna upp
drápsvopn. Gömlu mennirnir
þykjast eiga söguna en sú eign
helslekki i hendi, sem betur fer;
stöðnun getur aldrei af sér lifend-
ur.
Góörar ættar
Min tilgáta er sú, aö viö séum
best kynjaða þjóðin á Norður-
löndum. Engin kynvana þjóð
hefði lifað af þær hörmungar,
sem tslendingar hala gengið i
gegnum. Ég er ekki þjóðlræðing-
ur, en ég heli ekki lesiö um neina
þjóð, sem þolaö hefur slikar
hörmungar. Það er engu likara en
höfuðverur himins og jaröar
legðu þar hönd að, með eldgos-
um, isum og allskonar harðrétti
náttúrunnar. Þar við bætist er-
lend ánauð i sjö aldir. Lygileg
saga ef ekki væru heimildir.
Á okkar mestu niðurlægingar-
timum komu hingað farandridd-
arar til að skopast að þessum
skrælingjum. Þeim var visað á
presta og valdamenn. Þegar
þangað var komið, aö sögn
þeirra, komu út úr moldarhaug-
um tötrabassar ekki sem hrein-
legastir. Hitt undruðust þessir
spraðibassar, að þeir voru
ávarpaðir á „púra” latinu og upp
hófust kurteisisvenjur konunga
og annars stórmennis. Þetta gat
ekki verið sótt til þjóða, sem enga
menningu áttu.
Ég vil svo að endingu segja, að
það er hollur lestur að lesa kenn-
ingar dr. Barða Guömundssonar,
sem Menningarsjóður gaf út i
tveimurbindum, hvqrt sem menn
aðhyllast þær eður ei.
—mhg