Þjóðviljinn - 27.02.1982, Blaðsíða 3

Helgin 27.-28. febrúar 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 3
Astæðan fyrir þvi að Þýskaland
varð nasismanum að bráð er
fyrst og fremst af efnahagslegum
og félagslegum rótum runnin og
má þar nefna óðaverðbólguna
1923 og alþjóðlega kreppu á árun-
um 1929 - 33, sem hafði geigvæn-
legar afleiöingar fyrir Þjóðverja.
Fleira spilar einnig inn i og má
þar nefna úrslit Fyrri heimsstyrj-
aldar. Fyrir marga ibúa Þýska-
lands kom ósigurinn eins og reiö-
arslag. Hvernig var hægt að tapa
striði án þess að erlendur her
kæmi nokkurn tima i þýska grund
og án þess að þýski herinn byði
beinan ósigur? Allt fram á siöustu
stund benti ekkert til sliks ósig-
urs. Fyrir venjulegan þýskan
borgara voru þvi hinar miklu
striösskaðabætur og afsölun
landssvæöa eins og hver önnur
svik þeirra sem stóöu að Versala-
samningnum og þar á meöal full-
trúa hins nýstofnaöa Weimarlýð-
veldis.
Mikill órói var I Þýskalandi
fyrst eftir stríðiö og uppreisnar-
tilraunir bæði til hægri og vinstri.
Ebert kanslari, sem var sósial-
demókrati, greip þvi til þess ráðs
að gera bandalag viö herinn um
aö brjóta þessar uppreisnir á bak
aftur og koma á lögum og reglu.
Hann boöaði siðan til kosninga að
vestrænum hætti og úrslit þeirra
urðu á þann veg að þrir flokkar
fengu mest fylgi og áttu þeir eftir
að halda um stjórnartaumana
Búlgaríq

Vikulega alla mánudaga frá 24. maí — 6. sept.,
um Kaupmannahöfn — morgunflug með þotum.
Hægt er að dveljast 1—2—3—4 vikur, fara í
hringferð um landið Sofia — Rila — Plovdiv —
V. Turnevo — Gabrovo — Varna, gista á sólar-
ströndinni, á Hótel Ambassador, Shipka eða
nýbyggðum smáhýsum eða á vináttuströndinni á
Grand Hotel Varna eða inni í borginni á Cherno
More. Hálft fæði (matarmiðar) gilda alls staðar
eins og peningar í vasa. Öll hótel með baði, WC,
svölum og öðrum þægindum. 50% uppbót á
gjaldeyri. Ódýrasta land Evrópu. Skoðunarferðir
um landið — sigling til Istanbul og Aþenu, um
eina fallegustu siglingarleið heimsins Bosporus —
Dardanellasund og Eyjahaf. Verð í 3 vikur með
hálfu fæði frákr. 8.750,- á mann — barnaaf-
sláttur. Hægt að stoppa í bakaleiðinni í Kaup-
mannahöfn.
Pantið tímanlega. —
Sendum bæklinga.
Ferdaskritbtotd
KJARTANS
HELGASONAR
Gnodavog 44 104 Reyk/avik Simi 662S5
Afleiðingarnar létu ekki á sér
standa. Verkamannastéttin fylkti
sér nú i auknum mæli um Komm-
únistaflokkinn en hinir vonsviknu
smáborgarar höfðu tilhneigingu
til að ganga til liös við nasista.
Skýring þeirra á kreppunni var sú
aö marxistar og frjálslyndir
borgarar hefðu gert samsæri
gegn þýsku þjóöinni og hernum
meö friöarsamningunum I Ver-
sölum. 1 kosningum 1924 fjölgaði
kommúnistum á þingi úr 4 I 62 en
Nasistaflokkurinn fékk 32 menn á
þing, hafði engan áður.
Sigurvegarar í striðinu og
þýska stjórnin sá nú að ekki mátti
viö svo búið standa. Gerð var ný
áætlun um borgun striðsskaða-
bóta og uppbyggingu efnahags-
lifsins og Frakkar drógu sig út úr
Ruhr. Nefndin sem samdi þessar
tillögur var undir forsæti Banda-
rikjamannsins C. Dawes og var
áætlunin kennd við hann. Brátt
komst aftur á ró i landið og erlent
fjármagn, einkum bandariskt,
streymdi inn I landið. Samt var
atvinnuleysi mikið áfram.
Veröhrunið mikla i New York
batt enda á tiltölulega stööugt
efnahagslif Þýskalands á árunum
1924- 1929. Þá lokaöist skyndilega
fyrir bandariska fjármagnið og
til þess aö koma i veg fyrir nýja
óðaveröbólgu ákvað rikisstjórn
Brúnings að reyna að lækka laun,
hækka skatta og minnka atvinnu-
leysisbætur. Þetta varð til þess að
eftirspurn eftir vörum minnkaöi
og ekki bætti úr skák að helstu
viðskiptaiöndin settu upp toll-
múra til að vernda eigin iðnað.
Allt varð þetta eins og olia á eld.
Framleiðsla minnkaði á skömm-
um tima um helming og atvinnu-
leysi varð allt aö 50%. Um helm-
ingur félaga i verkalýösfélögun-
um haföi enga vinnu. Handverks-
menn, smákaupmenn og bændur
fóru i hrönnum á hausinn. Þetta
var mikil ógnun fyrir velferð og
stöðu smáborgarans. Hann óttað-
ist aö hrapa niður i öreigastétt
sem hann gat ekki meö neinu
móti hugsað sér.
Þetta nýtti Hitler sér út i æsar.
Hann bjó til nýja stefnuskrá sem
snerist gegn stórbankaveldinu
krafðist, lægri vaxta, betri lána-
möguleika, hærri verndartolla og
lægri skatta og hafði auk þess á
reiðum höndum skýringu á vand-
ræöunum, nefnilega Verslasamn-
ingana og stríðsskaðabæturnar.
Smáborgarar fylktu sér að baki
Nasistaflokknum. Og þvi fór sem
fór.
— GFr
Rifjaöur upp aðdragandinn
aö valdatöku Hitlers í tilefni
af leikritinu Sögur úr Vínarskógi
sem frumsýnt var
í Þjóöleikhúsinu í gærkvöldi
Hrun smáborgarastéttarinnar
ödon von Horváth, höfundur Sagna úr Vinarskógi, var gerður
brottrækur úr Þýskalandi 1936 og er myndin tekin um svipað leyti.
Hann fórst af slysförum i Paris 1938.
Lausn hinna vonsviknu smáborgara var nasisminn.
( gærkvöldi var frum-
sýnt í Þjóðleikhúsinu f rægt
leikrit eftir ödon von Hor-
váth (1901 - 1938), Sögur
úr Vínarskógi. Það var
fyrst sýnt árið 1931 og lýsir
þeim jarðvegi sem nasism-
inn spratt upp úr, fyrst og
fremst vonsviknum smá-
borgurum, á vonarvöl. Þó
að leikritið gerist í Vín að
mestu leyti voru aðstæður
þar að miklu leyti svipaðar
og í Þýskalandi sjálfu og
verður hér notað tækifærið
og rifjaður upp aðdrag-
andinn að valdatöku nas-
ista.
mestallt timabil Weimarlýðveld-
isins. Þetta voru Sósialdemó-
krataflokkurinn (SPD), Mið-
flokkurinn (C) og Þýski demó-
krataflokkurinn (DDP). Aöalvið-
fangsefni þessara flokka var aö
treysta undirstööur efnahagsins
og rikisins. Ný stjórnarskrá gaf
landsmönnum pólitiskt frelsi og
meira félagslegt öryggi en áður
haföi tiökast en ekki var hreyft
viö gömlu valdahópunum: Her-
inn, skrifræðið, auövaldið og stór-
landeigendur fengu aö vera i
friöi.
Miðflokkarnir, sem héldu um
valdataumana, náðu nokkrum
árangri i að rétta við efnahagslíf-
ið næstu ár en andrúmsloftið ein-
kenndist samt af pólitiskum
morðum og sprengjutilræöum.
Voru þar einkum aö verki hægri
þjóðernissinnar.
í desember 1922 höfðu Þjóö-
verjar ekki staðið við aö borga
striðsskaöabætur, eins og til stóö,
og gripu Frakkar þvi til þess ráös
aö hernema hin auðugu Ruhrhér-
uð. Þetta varð til þess að verka-
menn i þessum héruöum neituöu
að vinna og höfðu til þess fulltingi
atvinnurekenda. Þetta kostaöi
Þýskaland efnahagshrun og óða-
verðbólgu. Atvinnuleysi varð
brátt 25% og alls konar smákapi-
talistar urðu gjaldþrota. Stóriðju-
höldar, meiri háttar kaupsýslu-
menn og braskarar fóru mun bet-
ur út úr þessari kreppu. Eignirn-
ar voru hins vegar teknar af spar-
sömu og gætnu fólki og þeir sem
lifðu af rentum af smáinnistæðum
fóru á vonarvöl. Þetta þýddi sem
sagt hrun smáborgarastéttarinn-
ar.