Þjóðviljinn - 27.02.1982, Blaðsíða 16

16SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 27.-28. febrúar 1982
Helgin 27.—28. febrúar 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 17
Samiska listakonan og
Ijóðskáldið Rose-Marie
Huuva er fædd í Sama-
þorpinu Rensjön í nánd við
Kiruna 1951. Hún stundaði
nám í samískum listiðnum
í Jokkmokk í þrjú ár og
hefur helgað sig myndlist
og listiðn eingöngu frá
1965. Hún á sæti í stjórn
listiðnaðarsamtaka Sama
og í stjórn og listráði
Bandalags samískra lista-
manna. Hún hefur mynd-
skreytt margar opinberar
byggingar m.a. í heima-
borg sinni, Kiruna í Svíþjóð,
og hefur tekið þátt í fjöl-
mörgum listsýningum um
öll Norðurlönd. Ljóð henn-
ar hafa m.a. birst í safnrit-
inu Hvísla að klettinum,
sem kom út á íslensku í
fyrra í þýðingu Einars
Braga. Rose-Marie flutti
erindi um samíska listiðn í
Norræna húsinu s.l. föstu-
dag.
,,Ég er komin af hreindýra-
bændum, en foreldrar minir eiga
þó ekki nægilega marga hreina til
bessaögeta lifaö af þvi eingöngu.
Þau fá þvi aöra hreindýrahiröa tii
þess aö gæta hjaröarinnar og
hafa hana meö öörum hjöröum,
en þegar kálfar eru markaöir á
vorin eöa þegar hreindýraréttir
fara fram á haustin og slátrun, þá
vinna þau eingöngu við hrein-
dýrabúskapinn. Það eru ekki
margir sem geta haft fulla at-
vinnu af hreindýrabúskap, þvi
aögangurinn aö beitilandi er tak-
markaður, og hefur fariö minnk-
andi á undanförnum árum vegna
virkjanaframkvæmda, sem hafa
lagt heilu dalina undir vatn.”
Þctta sagöi Rose-Marie Huuva
er viö hittum hana i sýningarsal
Norræna hússins, þar sem nú
stendur yfir sýningin Sámi Dá-
idda (Samalist), en Rose-Marie á
nokkur verk á sýningunni og var
listrænn ráöunautur viö val verka
á sýninguna.
— Þaö eru um 2500 manns sem
lifa af hreindýrarækt í Sviþjóö, og
hreindýrabændurnir feröast með
hjöröunum til fjalla á sumrin og
búa þá i fjallakofum, en á veturna
flytja þeir til byggöa og búa í
venjulegum húsum.
Ég læröi listiön i Lýöháskóla
Sama i Jokkmokk, en skóli þessi
hefur oröiö aö eins konar menn-
ingarmiðstöö Sama i Sviþjóö.
Skólinn hefur veriö starfræktur
frá 1948 og leggur nú sérstaka
áherslu á þann þjóölega menn-
ingararf, sem viö eigum i hand-
verkinu.
Listiðnin hefur frá fornu fari
haft mikla þýöingu fyrir menn-
ingu Sama og hún gegnir mikil-
vægu hlutverki enn i dag, þótt að-
stæöur séu nú breyttar.
— Aö hvaöa leyti eru aöstæöur
nú ööruvisi?
— Hér áöur fyrr lærðu börnin
handverkið heima hjá sér, og
hvert heimili framleiddi sjálft þá
brúkshluti, sem þurfti til hins
daglega lifs. Handiönaöurinn var
nátengdur þvi llfsmynstri sem
hreindýrabúskapurinn býöur upp
á. Nú er aðeins litill hluti Sama
sem lifir af hreindýrabúskap, og
Rætt við listakonuna og skáldkonuna
Rose-Marie Huuva, sem nú er stödd
i Reykjavik i tilefni opnunar
sýningarinnar SAMALÍST í Norræna húsinu
Rose-Marie Huuva
,Ef við missum landið,
þá missum við allt”
brúkshlutir til daglegra nota eru
nú flestir verksmiöjuframleiddir.
Þó eru nokkrir hlutir sem notaöir
eru viö hreindýraræktina ennþá
heimatilbúnir, en listiðnaöur
Sama er nú framleiddur til sölu á
almennum markaöi og hefur
þannig skapaö fjölda manns at-
vinnu, sem annars væri atvinnu-
laus. Þá gegnir handverkiö
menningarlegu hlutverki, þvi það
viðheldur menningararfi okkar
og hefur einnig oröiö til þess aö
endurnýja hann.
— Þau verk sem þú sýnir á sýn-
ingunni i Norræna húsinu eru
bæöi heföbundinn listiðnaöur og
einnig oliumálverk á striga. Er
ekki litil hefö fyrir „hreinni”
myndiist meöal Sama?
— Þeir Samar sem byrjuöu aö
fást viö hreina myndlist voru
álitnir „skrýtnir”, þvi lifsmáti
Samanna bauö ekki upp á þá hefð,
aö hafa málverk hangandi á
veggjum, en engu aö siöur eigum
við vissa hefð á þessu sviöi einnig.
Ef viö litum t.d. á töfratrumbuna,
þá var húöin á henni máluö meö
myndum er höföu trúarlega og
táknræna merkingu. Þá er einnig
vitaö aö Samar máluöu oft mynd-
ir á klappir, og þær hafa einnig
gegnt vissum trúarlegum til-
gangi. Hins vegar er þaö rétt, aö
t.d. foreldrar minir, þeir kunna
ekki aö meta málverk min á
sama hátt og vefnaöinn og list-
munina vegna þess að þau skilja
ekki notagildiö.
En áhugi hefur hins vegar farið
vaxandi á hreinni myndlist, og
viö sem leggjum þetta fyrir okkur
höfum myndað meö okkur Sam-
iska myndlistarfélagiö, og i þvi
eru nú 24 félagar.
Þá hefur veriö sett á stofn Sam-
isk myndlistarmiðstöð i Masi i
Alta-dalnum i Noregi. Þar geta 5
listamenn búiö og þar er góð aö-
staöa til hvers kyns listsköpunar.
Viö höfum nú komið á þeirri hefö
aö fara árlega meö samiska list-
sýningu um Samabyggöir, og á
sýningunni i fyrra voru 70 verk,
sem viö sýndum viöa i þorpum
þar sem myndlistasýningar sjást
annars sjaldan. Við höfum átt i
erfiöleikum meö aö finna húsnæöi
undir þesssar sýningar, en þær
hafa hins vegar vakið athygli
meðal fólksins.
Samiska listamiöstöðin i Masi
er jafnframt oröin visir aö lista-
skóla, en við eigum hins vegar
erfitt með að skilja norsku stjórn-
ina, sem meö annarri hendinni
hefur fært okkur þessa aöstööu,
en vinnur hins vegar aö þvi með
hinni hendinni aö sökkva öllu
undir vatn. Virkjunaráformin viö
Alta hafa þaö m.a. i för meö sér
aö allt þorpiö i Masi fer undir
vatn.
— Hvaöa þýöingu hefur Alta
máliö haft fyrir Sama?
— Alta-málið i Noregi leiddi til
þess, að Samarnir fundu, að þeir
voru ein þjóö, og þó litil von virö-
ist nú til þess, aö Alta-dalnum
veröi bjargaö, þá hefur allt máliö
valdiö vakningu meöal Sama.
Þaö veröur áreiöanlega brugðist
hart viö ef sænska stjórnin
áformar aö setja fleiri dali i
Samalöndum i Sviþjóö undir
vatn. Virkjanaframkvæmdirnar i
N-Sviþjóð hafa þegar þrengt
mjög aö Sömum; þess eru dæmi
aö fjölskyldur hafa oröið aö flytja
fjórum sinnum þeirra vegna, og
land þaö sem fer undir vatn er
ávallt besta beitilandiö þar sem
snjóa leysir fyrst á vorin, þannig
aö hreindýrabændurnir hafa
þurft aö flýja með hjaröir sinar
upp til heiöa.
meirihlutamálinu, sérstaklega ef
þau eru flutt til borganna. Þar er
margt sem kemur til; leikfélag-
arnir taia sænsku, fjölmiölarnir
og sjónvarpiö eru á sænsku
o.s.frv. Viö fáum aö visu fréttir i
útvarpi á samisku daglega og eitt
klukkustundarprógramm i viku,
en það segir litiö.
— Eru gefin út blöö á samisku?
— Já, það er eitt vikublaö gefiö
út i Noregi, þaö hefur talsveröa
útbreiöslu. Þá eru einnig gefin út
mánaöarrit i Sviþjóö og Finn-
landi.
— Eru til skólar sem kenna ein-
göngu á samisku?
— Ég veit um einn skóla i Kari-
suando, sem kennir á samisku.
— Eigiö þiö Samar erfitt meö aö
koma menningu ykkar á fram-
færi?
— Já, þvi verður ekki neitaö, aö
þaö hefur þurft aö ryöja mörgum
hindrunum úr vegi. Það varö sig-
ur þegar viö komumst inn i Nor-
Éiffí8®
HH

„Neydd til aö fara” — ollumálverk eftir Rose-Marie Huuva.
— Hafa stjórnvöld bætt þetta
meö einhverjum hætti?
— Seint og siöar meir hafa þeir
komið með einhverjar bætur, en
land veröur ekki bætt meö pen-
ingum sem eyöast.
— Svo viö snúum okkur aö ööru,
þú hefur einnig gefiö þig aö skáld-
skap?
— Jú, rétt er þaö, en ég hef ekki
gefiö út neina bók ennþá. Þaö
fyrsta sem komiö hefur út eftir
mig á prenti eru þýðingar Einars
Braga i bókinni Hvisla aö klettin-
um, auk nokkurra kvæöa sem
birst hafa i timariti.
— Yrkir þú á samisku?
— Nei, oftast yrki ég fyrst á
sænsku, en svo hef ég þýtt ljóðin
yfir á samisku. Ég fann hins veg-
ar hvöt hjá mér til þess aö yrkja
beint á samisku þegar ég bjó I
Skalleftea, en daglega tala ég
mest sænsku. Hins vegar tala ég
samisku þegar ég er heima hjá
mér meö foreldrum minum og
systkinum.
í rauninni eru ekki margir sem
geta lesiö samisku. Þeir eldri
læröu flestir aldrei að lesa máliö,
þótt þeir töluöu þaö, en skrifaöa
máliö — það sem nú er kallaö
Miö-samlska — er talsvert frá-
brugðið hinu talaða.
— Fá börn kennslu I samisku I
skóla?
— Já, og það merkilega var, aö
þaö voru i rauninni innflytjend-
urnir i Sviþjóö sem ruddu braut-
ina fyrir þvi aö viö ööluöumst
þann rétt — ásamt meö öörum
minnihlutahópum I landinu. En
börnin hallast engu aö siöur áö
ræna listamannabandalagiö 1
fyrra, en þaö geröist einmitt á
þingi hér i Reykjavik.
— Eiga Samar sér einhver
samtök, er vinna aö hagsmuna-
málum þeirra?
— Jú, við höfum De Svenska
Samernas Riksförbund, sem fyrst
og fremst sér um hagsmunamál
hreindýrabænda. Svo höfum við
Norræna Samaráöiö, sem heldur
þing þriðja hvert ár.
— Hcfur þú haldið tengslum viö
æskustöövar þinar og hreindýra-
búskapinn?
— Ég fæ alltaf fiöring á vorin,
þegar kálfarnir eru markaöir, þá
er mikiö um aö vera og ég er þá
venjulega með. Þá er ég einnig
oft meö á haustin, þegar stóru
hjöröunum er skipt upp fyrir
vetrarbeitina. Annars hefur
hreindýrabúskapurinn einnig
breyst meö nýjum timum, og
bændurnir hafa tekið vélknúna
snjósleða og jafnvel þyrlur I sina
þjónustu.
— Aö lokum, Rose-Marie,
hverjir eru framtiöarmöguleikar
fyrir menningu Samanna?
— Hreindýrabúskapurinn er
grundvöllur okkar menningar, og
þaö er þvi forsenda fyrir tilveru
okkar sem þjóðar, aö viö fáum aö
halda þeim löndum, sem eftir eru
undir hreindýraræktina. Ef viö
missum landiö missum viö allt.
Annars getum viö veriö bjartsýn,
þvi Samar hafa á undanförnum
árum vaknaö til aukinnar vitund-
ar um gildi þess aö varöveita
menningararf sinn.
— ölg
Bið
Það húmar
eyrað
bíður þó enn
eftir að heyra
kunnugleg hljóðin
þegar hann reisir skíðin upp við stafninn
og burstar af sér snjóinn
eyrað
bíður enn
hundurinn kemur einn
geltir — vill komast inn
það dimmir.
Spunavísur
Ég sný þráð úr sinum
sem ég væti milli varanna
og tvinna við vanga mér
og læri
Hinum megin á hnettinum
er kona að tvinna sinar
Son hennar elska ég
Vinur minn í f jarska
þú ert ekki útlendur
því móðir þin tvinnar
sinar sér við kinn.
Enn bíður mamma
Enn bíður mamma
heimkomu dóttur sinnar
minnist fyrsta brotthlaupsins
þegar hið óþekkta
heillaði stúlkukindina
heillaði hana
enn á barnsaldri,
pabbi elti
á skíðum
og náði ekki í skottið á henni
fyrr en rétt hjá lestinni
til borgarinnar,
heimsins bak við heiminn
Margar urðu kveðjustundirnar:
mamma eftir á stöðvarpallinum
ókunnugri með ári hverju
Ókunnuga konan
sem gengur við hlið mömmu
og reynir að rif ja upp orð
úr bernskumáli sínu,
hver er hún?
Konur af sama heimi
i ólikum heimum
Og enn bíður mamma
heimkomu dóttur sinnar.
Heimvon
Eins og þegar eldur deyr í hlóðum
yfirgefins tjaldstaðar um haust,
vindur slökkvir hinsta gneista í glóðum,
sópar af hellu silfurgráa ösku,
sáldrar henni yfir vatn og f jörð
svo vil ég duf t mitt berist burt með þeynum
um beitilönd og þýfðan heiðamó,
falli sem skuggi á f jallavatnsins spegil,
finni sér skjól i hlýrri mosató,
heimkomið barn við barm þér, móðir jörð.
Þessi Ijóö Rose-Marie Huuva birtust i bókinni Hvisla
aö klettinum,safni samabókmennta sem Einar Bragi
safnaöi og þýddi og út kom hjá Menningarsjóöi i fyrra.
Kötturinn
í Glœsibœ
Ég hef átt heima i Heimunum i
vetur og geng á hverjum degi
fram hjá Glæsibæ á leiö úr og i
vinnu. Einhvern tima i kulda-
kastinu fyrir jól tók ég eftir þvi að
köttur hafði skriðið undir
trjálundinn við suðvesturhorn
hússins og dáið þar Drottni
sinum. Vesalings kötturinn! Ég
dauðkenndi i brjósti um hann og
bjóst nú við að einhver góðviljuð
yfirvöld eða þá altént kaupmenn-
irnir i Glæsibæ miskunnuðu sig
yfir kattarhræið og veittu þvi
sómasamlega útför við hæfi
þessarar merku tegundar.
En það lét standa á sér. Dag
eftir dag gekk ég fram hjá og
alltaf var kötturinn á sinum stað,
beinfrosinn. Þetta fór illa i mig i
skammdeginu. Smám saman fór
ég að leggja lykkju á leið mina til
þess að þurfa ekki að ganga fram
hjá likinu. Ýmist gekk ég austur
fyrir húsið þó að það sé miklu
óhægari leið eða óð yfir túnið fyrir
vestan badmintonhöllina.
Ég tel mig ekki vera myrkfæl-
inn. Ég átti t.d. heima i sama húsi
og miðill árum saman og fékk það
ekkert á mig þó að sálmasöngur
heyrðist úr kjallaranum kvöld
eftir kvöld. Einnig geymdi ég al-
vöruhauskúpu l'yrir lækni einn i
fjölskyldunni sem var i fram-
haldsnámi erlendis og hún skellti
ekki einu sinni saman skoltum
um nætur. En nú fór að lara um
mig.
Ég gerði mér i hugarlund að
kötturinn hlyti að ganga aftur
vegna þessarar meðferðar og
kæmi hvæsandi með rauðglóandi
glyrnur á hæla mér. Þegar
myrkrið var mest taldi ég mér
jafnvel trú um að hann kæmi
gangandi á eftir mér eins og
stigvélaði kötturinn með rýting á
lofti til aö leggja I bakið á mér. Ég
reyndi að láta óttann ekki ná tök-
um á mér, gætti þess að fita ekki i
átt til hræsins og byrja nú ekki að
hlaupa. Stundum dreymdi mig
ófétiö um nætur.
Eitt sinn tók ég eftir þvi að
búið var að troða kettinum i
pappakassa og reiknaði meö að
þar hefðu verið að verki góðir
krakkarsem hefðu ætlað að grafa
hann en ekki tekist vegna frost-
harðrar jarðarinnar. Næsta dag
var kassinn horfinn en búið að
reisa likið upp viö trjástofn. Við
þetta setti endurnýjaöan geig að
mér og tók ég nú enn stærri króka
en áður.
Svo byrjaði að snjóa og það létti
á hugarangri minu um hrið. Hvit-
ur snjófeldur huldi hinn
ógæfusama kött — þar til byrjaði
að rigna á ný. Með hækkandi sól á
lofti náöi ég smám saman tökum
á sálartetrinu og gekk nú ávallt
gagnstiginn fram hjá trjálundin-
um, en reyndi að horfa ekki á
hræið hræðilega. Ég undraðist æ
meir hvernig kaupmennirnir i
Glæsibæ gætu liðið þetta —
verslunin ku vera sú besta og dýr-
asta i bænum. Brátt tæki nálykt
að svifa yfir vötnum verslunar-
svæðisins.
En svo var það mánudaginn 22.
febrúar s.l. að kisa var horíin. Ég
sá eitthvert jarðrót undir
tr jánum og fór að skima. Og þá sá
ég það. Þarna var nýorpin gröf og
var greinilegt að góöu krakkarnir
höföu veitt kisúlóru kristilega
greftrun, þvi að oían á gröfinni
var fléttað saman krossi úr viöar-
tágum. Mér létti stórum. Hér eft-
ir verður leið min i vunnuna bein
og greið og liklega bara hrein un-
un. Þökk sé góðu krökkunum.
> Martröð vetrarins er að baki.
— Guðjón.
Þröstur
Einarsson
skákmeistari
Kópavogs
Einn af efnilegustu unglingum
innan Taflfélags Kópavogs,
Þröstur Einarsson, sigraöi á
Skákþingi Kópavogs, sem nýlokiö
er. Þröstur er aöeins 18 ára gam-
all, en hefur samt öölast tölu-
veröa reynslu á undanförnum ár-
um meö þátttöku á skákmótum,
og má þar m.a. nefna tvö und-
anfarin Noröurlandamót.
Keppnin á Skákþinginu var
óvenju jöfn aö þessu sinni. Þegar
tefldar höföu veriö 9 umferöir eft-
ir Monrad-kerfi voru 5 efstir og
jafnir meö 6 vinninga hver. I 6. -
10. sæti komu siöan aðrir 5 skák-
menn meö 5 1/2 vinning, þannig
aö jafnari gat keppnin varla ver-
ið. Þátttakendur voru alls 23. 1
sérstakri aukakeppni um titilinn
sigraöi Þröstur siöan örugglega.
Skákþingi Kópavogs lýkur
formlega n.k. laugardag meö
Nýbakaður skákmeistari Kópa-
vogs, Þröstur Einarsson, aöeins
18ára gamall. — Ljósm.; —eik —
hraöskákmóti og verölaunaaf-
hendingu, sem fram fer að
Hramaborg 1, og hefst kl. 14.00.
— eik —
„Líf og land”
Aðalfundur
Landssamtökin LÍF OG LAND
halda árlegan aöalfund sinn
manudaginn 29. febrúar nk„ i
Lögbergi, húsi Lagadeildar Há-
skóla islands, stofu 102. Fundur-
inn hefst kl. 20.30 um kvöidiö.
Á dagskrá eru venjuleg aöal-
fundarstörf, m.a. kjör stjórnar og
nýs formanns. Félagar eru vin-
samlegast beönir að fjölmenna á
þennan mikilvæga fund.
58 kadidatar
Afhending prófskirteina til
kandidata erfram i hátiöarsal há
skólans n.k. laugardag. 58 kandi-
datar verða þá brautskráöir,
flestir I heimspekideild, 14 tals-
ins. Rektor háskólans, Guðmund-
ur Magnússon, ávarpar kandi-
data, en deildarforsetar afhenda
prófskfrteini. Aö lokum syngur
Háskólakórinn nokkur lög.