Þjóðviljinn - 19.02.1983, Page 12

12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 19.-20. febrúar 1983
bókmenntii*
Engin leið önnur?
Árni
Bergmann
skrifar
Faith McNulty. Rúmið brennur.
Elísabet Gunnarsdóttir þýddi.
Mál og menning.
Fyrir fimm árum var bandarísk
kona, Francine Hughes, ákærð
fyrir að brenna mann sinn til
bana. Málið vakti mikla athygli -
ekki síst eftir að verjanda kon-
unnar tókst að fá hana sýknaða af
ákæru um morð að yfirlögðu
ráði: svo margt hafði komið fram
um gegndarlaust ofbeldi og mis-
þyrmingar sem Francine hafði
sætt árum saman, að kviðdómur
taldi ekki ástæðu til að refsa
henni.
Faith McNulty heitir konan
sem hefur samið þá ýtarlegu
skýrslu um Francine og mann
hennar Mickey sem kom út hjá
Máli og menningu rétt fyrir jól í
ágætri þýðingu Elísabetar Gunn-
arsdóttir. í formála segir, að
bókarhöfundur og sögukonan
hafi verið sammála um að það
skipti mestu að leiða fram sann-
leikann um þennan harmleik og
því hafi verið sneitt hjá öllum til-
brigðum til skáldskapar. Líklega
er hér valin rétt leið, ef svo má að
orði komast: atvikin tala sínu
máli án bókmenntalegrar
bragðvísi og þar með gegnir text-
inn best erindi sínu: að veita fólki
innsýn inn í það helvíti sem allt
bendir til að sé lygilega útbreitt:
ofbeldi innan fjölskyldunnar,
misþyrmingar á eiginkonum.
Sem er um leið það helvíti sem
fáir hafa viljað lýsa innan frá.
Þetta er greinargóð skýrsla og
hlýtur að verða eftirminnileg
hverjum þeim sem les. Það er að
sönnu ekki alveg ljóst, hve ýtar-
leg ævisaga Francine Hughes þarf
að vera til að saga hennar skiljist
- en varla mun lesandinn kvarta
yfir óþörfum upplýsingum. Það
sem einna áhrifamest verður er
hjálparleysi konunnar, skilning-
ur sem lesandinn eignast á því, að
henni eru allar bjargir bannaðar,
enginn mun koma henni til að-
stoðar, hvorki ættingjar, vinir né
yfirvöld. Þegar svo „rúmið
brennur" hafa örvæntingarvið-
brögð konunnar við sívaxandi of-
beldi komist á stig einskonar
óumflýjanleika. Og samt er það
líka rétt, sem bókarhöfundur
segir í formála - að „það er ekki
hægt að lýsa reynslu Francine til
fullnustu". Skrásetjarinn, miðill-
inn, kemst ekki alla leið með les-
andann. En hann kemst samt
furðu langt.
Faith McNulty getur þess einn-
ig, að enginn mæli í bókinni fyrir
munn eiginmanns Francine. Eng-
inn mun komast að því hvað hann
hugsaði. Og því miður er hætt við
því, að það reynist mörgum
. nokkur freisting að álykta sem
svo, að Mickey Hughes hafi verið
brjálaður maður. Því miður segi
ég - vegna þess að þar með er
málinu eins og ýtt til hliðar.
Undir lok bókarinnar er vitnað í
sérfróða menn sem hafa aðrar
skoðanir. Einn segir: „Á sumum
menningarsvæðum er það svo
algengt að konur séu barðar að
það þykir eðlilegt. Mickey kemur
úr umhverfi þar sem ofbeldi karl-
manna er ekki aðeins viðurkennt
heldur þykir það aðdáunarvert".
Við þessu er þvf svo bætt, að
Mickey hafi haft „illa þroskaðan
persónuleika" eins og það heitir.
Einhversstaðar í samspili þessara
tveggja skýringa er svo skilnings
á lánlitlu lífi Mickey Hughes að
leita. En sem fyrr segir: hann
þegir sjálfur, eins og svo ótal-
margir aðrir úr þeim flokki
manna sem gera sig seka um óút-
skýrða grimmd -grimmd sem við
freistumst of oft til að telja óút-
skýranlega.
áb
Bókin um Ragnar í Smára:__
Örlæti hins
Ragnar í Smára.
Ingólfur Margcirsson skráði.
Listasafn ASI, Lögberg 1982.
Bókin um Ragnar í Smára er í
senn samtalsbók og listaverka-
bók. Þar eru myndir af ágætum
málverkum sem Ragnar gaf til
að stofnað yrði Listasafn alþýðu,
og þar eru birt samtöl Ingólfs
Margeirssonar við fjórtán vini
Ragnars og samtíðarmenn. Hér
verður vikið nokkrum orðum að
þeim þætti bókarinnar.
Ingólfur Margéirsson er ágæt-
ur samtalamaður eins og lesend-
ur þessa blaðs vita vel. Og eins og
við má búast fær hann margt
fróðlegt og skemmtilegt upp úr
viðmælendum sínum. Samtalið
við Halldór Laxness er til að
mynda alveg prýðilegt. Við les-
um í þessum hluta bókarinnar
mörg ágæt dæmi sem lýsa kapp-
semi Ragnars, örlæti og aðlað-
andi „óútreiknanleika". Samt er
ekki fyrir það að synja að lesandi
veltir því líka fyrir sér, hvort ekki
hefði verið ráð að nota samtölin
sem efnivið í bók um Ragnar sem
væri öðruvísi upp byggð. Að vísu
vakna þá strax mótbárur í þá veru
að með þeirri aðferð gæti týnst
Ragnar Jónsson
sitthvað persónulegt og sérstætt
úr þeim frásögnum sem hafðar
eru eftir hverjum hinna fjórtán
vina Menningarvitans. En þar á
móti kæmi, að forðast mætti
endurtekningar um einstök ævi-
atriði, athafnir eða þá jeppann
sögufræga. Með því að láta á-
kveðin æviskeið og tiltekin við-
Vísur úr
heföardölum
Ragnar Ingi Aðalsteinsson.
Dalavísur.
Ljóðhús 1982.
Ég er ekki frá því, að þeim fari
fjölgandi Ijóðasmiðum sem ríma
og stuðla sér til hugarhægðar eða
frægðarvonar. Slík áherslu-
breyting er hvorki góð né vond í
sjálfu sér - þó er því ekki að
leyna, að einhver söguleg við-
kvæmni gerir það að verkum, að
lesanda finnst mörgu öðru for-
vitnilegra að fylgjast með því
hvernig gamalli íþrótt reiðir af -
ekki síst þegar ljóðið óbundna
hefur löngu smíðað sér klisjusafn
og fasta hryggjarliði á við hvern
hagyrðing.
Ragnar Ingi er á hefðarslóðum
í fjórðu ljóðabók sinni eins og
stundum áður. Miðbálkur henn-
ar heitir Tileinkun og ber vitni
þeirri algengu freistingu að færa
heilræði og vangaveltur í mjög al-
mennan búning, svo almennan
að orðsending sú sem var lesand-
anum ætluð eins og fellur mátt-
vana niður á miðri leið:
Oft var hált
ungum manni
greiðum á
gleðibrautum....
Meira bragð er að öðrum
hlutum bókarinnar. Þar fer tals-
vert fyrir heimsósómakvæðum
og á Bakkus konungur mikla
aðild að málum - hvort sem huld-
ukona í kletti harmar drykkju-
skap draumaprinsins, móðir
grætur son sinn í alkóhólnum eða
„fyrrum yngismær" rekur sögu
sína á leið í ástandið með
viðkomu hjá stertimenni að
sunnan, sem reyndist því miður
bæði „dóni og fylliraftur". Þessar
sögur, allbólgnar af viðkvæmni
sumar hverjar, draga reyndar
ekki nema hálfa leið til eftir-
Ragnar Ingi
minnilegs skáldskapar. Best
gengur höfundi þegar hann
stundar „sjálfsbrestakönnun".
með ívið háðskum tón, eða beitir
þeim sama tón á gamla og há-
dramatíska sögu (Eyvindur og
Halla) eða þá á kjarabaráttuna.
En þannig hefst kvæði Ragnars
Inga um Fyrsta maí 1979:
Æ hafdu lágt við litla gluggann hans
sem lcetur sig nú dreyma um betri tíma.
Formennirnir sitja og tala í síma
og semja þar um laun og kjarabœtur.
En verkamanninn dreymir dimmar nœtur
um dásamlegar tekjur flugstjórans....
áb.
eignaglaða
fangsefni (bókaútgáfu, tónleika-
hald osfv.) ráða gerð bókarinnar.
En þetta er búið og gert og ekki
um að fást og árangurinn oftast
viðfelldinn.
Innan þessarar bókar sem utan
hafa menn borið mikið lof á
Ragnar í Smára, sem einn ágætur
gestur úr Unuhúsi heiðraði
reyndar með því eitt sinn að kalla
hann „eina siðaða manninn í
Sjálfstæðisflokknum". Allt er
það lof maklegt - og engum
manni hafa t.d. sósíalistar átt eins
auðvelt með að fyrirgefa einka-
framtakstal um ágæti „eignagleð-
innar“.
„Eignagleði" Ragnars hafði
nefnilega þá afskaplega sjald-
gæfu eiginleika, að hann barði
upp á hjá forseta ASÍ einn góðan
veðurdag og vildi gefa „íslensk-
um erfiðismönnum" mikið og
gott málverkasafn. Björn Th.
Björnsson rekur í ágætu viðtali í
þessari bók, hvernig skilja megi
þetta örlæti sem beint framhald
af því sem Ragnar hafði afrekað í
bókaútgáfu og tónlistarskipu-
lagningu. Hann minnir líka á
það, að Ragnar og fleiri mætir
menn höfðu uppi mjög glæsilegar
hugmyndir um safnið og þá pen-
inga sem gætu komið inn fyrir ís-
lenska listasögu eftir Björn, sem
Ragnar bætti ofaná málverka-
gjöfina. Ragnar skrifar Bimi þá um
það, að „við eigum kost á afskap-
lega góðri lóð, réttara sagt mikilli
landareign, framtíðarsvæði fyrir
byggingar, skógræktarsvæði,
bátahöfn, baðströnd og bygging-
ar fyrir starfsfólk og annað...
Ég vil fá hvern meðlim til að leggja
fram nokkur dagsverk og láta
fólkið reisa allt sjálft, nota féð
eingöngu fyrir efni eða sem
næst.. Allt verður þetta að vera
komið í fullan gang eftir 2-4 ár því
við bíðum ekki frammí annað líf
eftir að ljúka einhverjum smá-
hégóma...“
Þó þessi áform hafi ekki ræst er
Listasafnið nú í ágætum húsa-
kynnum og hefur gert margt
þarft. En því er vitnað í þetta bréf
Ragnars, að það er einmitt áhugi
og örlæti manna af hans tagi sem
ætti að vera öðrum ögrun til
svara, undirtekta, til þátttöku í
íslensku menningarlífi, sem mun
alltaf þurfa á því að halda að eiga
von á virkum stuðningi úr miklu
fleiri stöðum en opinberum
sjóðum.