Þjóðviljinn - 07.10.1988, Page 22

Haust-
stemmning
Frú Emilía - Haust með Tsjekov
Mávurinn eftir Anton Tsjekov
Þýðandi: Pétur Thorsteinsson
Leikstjóri: Eyvindur Erlendsson
Leikendur: Sigrún Edda Björnsdótt-
ir, Jóhann Sigurðsson, Baldvin Hall-
dórsson, Björn Karlsson, Kristbjörg
Kjeld, María Sigurðardóttir, Rúrik
Haraldsson, Guðrún Ásmundsdóttir,
Arnar Jónsson og Sigurður Skúlason.
Um síðustu helgi stóð Frú Em-
ilía fyrir fyrsta af fjórum leiklestr-
um á meistaraverkum Tsjekovs í
salarkynnum Listasafns íslands
við Tjörnina. Þessi uppákoma á
sér tvö tilefni: Emilía er tveggja
ára um þessar mundir og er kom-
in á þann aldur sem börn hafa
gaman af afmælum, og svo er
þess minnst að nú eru hundrað ár
liðin frá því Tsjekov fékk sína
fyrstu opinberu viðurkenningu.
Víst er það rétt sem Emilía segir í
fréttatilkynningu um atburðinn
að verk Antons eru burðarstólp-
ar í verkefnavali leikhúsa um all-
an iieim. En fáum öðrum en ofur-
hugum hefði dottið í hug að
skella á leikiestrum á fjórum
meginverkum hans á jafn-
mörgum helgum og kalla til þess
vænan þverskurð af leikarastétt-_
inni: aldna meistara sem sjá nú
hilla undir eftirlaun í bland við
vonarpening af yngri kynslóð-
inni.
Það er skemmst frá því að segja
að leiklesturinn á Mávinum tókst
ágætlega. Þessi máti á sviðsetn-
ingu kann ýmsum áhorfendum að
þykja nýstárlegur, þar sem
íeikarinn stendur með bókina í
lúkunum og leikur textann út í
andrúmsloftið, klæddur í fínni föt
en allslaus við leikmuni og leik-
mynd. Eyvindur leikstjóri lét
samt áhöfnina stíga eitt skref inn í
heim leiksins, tóbaksstautur,
stólar, gítar og vindblástur voru
við höndina, en meiru skipti að
leikararnir léku fantavel, rétt
eins og hér væri á ferðinni æfing á
miðju tímabili og þeir væru við
það að sleppa bók. Og þá fór
áhorfandinn ósjálfrátt að hugsa:
synd að þetta skuli ekki hafa orð-
ið fullbúin sýning.
Langt mál mætti rita um Máv-
inn og reyndar alla leikina sem
safngestir geta séð næstu þrjár
helgar: Kirsuberjagarðinn,
Vanja frænda og loks Þrjár syst-
ur. Mann undrar sífellt við endur-
fundi við heim leikrita Tsjekovs
hversu naskur hann var, hvað
leikirnir endurnýjast stöðugt í
tímans rás þótt umhverfið og
andinn séu rússneskir í merg.
Áhorfendur létu ekki á sér standa
um síðustu helgi og ef Eyvindur
heldur rétt á spilunum verða þeir
ekki sviknir komandi helgar.
Lesturinn var dálítið ýktur á
köflum en það þjappaði hópnum
saman og herti þá fáu sem virtust
bangnir og óráðnir í bláupphaf-
inu. Semsagt gott og sannar enn
að þótt undirbúningur sé naumur
þá er hægt að gera hvað sem er
Þær Þórdís Amljótsdóttir og Bríet Héðinsdóttir í hlutverkum sínum í teikriti Þorvarðar Helgasonar, Ef ég væri þú.
PÁLL BALDVIN
BALDVINSSON
með góðum mannskap og fínum
texta.
Nú er bara að sjá hvort
Leiklistardeild Ríkisútvarpsins
hefur vit á að láta taka þessa
Iestra upp til endurflutnings í Ut-
varpi. Og mikið væri líka ánægju-
legt ef t.d. Þjóðleikhúsið, sem
hefur efni á að láta burðarstólpa
sína um áratugaskeið ganga verk-
efnalausa heilu og hálfu veturna,
nýtti starfsmenn sína til lestra af
þessu tagi. En þar er bara jarmað
um viðhald á húsakynnum, en
viðhald á starfskröftum látið
vera.
Kirsuberjagarðurinn um þessa
helgi: laugardag og sunnudag
klukkan fjórtán. Hafi Frú Emilía
þökk fyrir uppátækið.
Kvennatal
Þjóðleikhúsið - Litla sviðið
Ef ég væri þú eftir Þorvarð Helgason
Leikstjóri: Andrés Sigurvinsson
Hljómlist: Hilmar Örn Hilmarsson
Leikmynd: Guðrún Sigríður Har-
aldsdóttir
Lýsing: Ásmundur Karlsson
Leikendur: Þórunn Magnea Magnús-
dóttir, Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir,
Þóra Friðriksdóttir, María Ellingsen,
Bríet Héðinsdóttir, Þórdís Arnljóts-
dóttir.
Þorvarður Helgason hefur sett
saman fjóra netta leikþætti. Þeir
eru allavega þrjár raunsannar
myndir sem sýna okkur þáttaskil í
lífi tveggja kvenna. Þetta verk-
efni er sett í hendurnar á ungum
listamönnum sem vilja helst af
öllu brjótast út úr ramma eftirlík-
ingar, tjá lífið og upplifun þess
með öðru móti en höfundurinn.
Útlendingar skoða ísland
Þrenna I. -Kalle Grude, Elisabethjarstö og Nicola Schröder í Norræna húsinu 24.9.-9.10.
Collingwood á íslandi 1897, sýning í Bogasal Þjóðminjasafnsins
Það er hægt að upplifa náttúr-
una með ýmsum hætti: sumir
upplifa hana sem sögu, aðrir sem
formbyggingu, enn aðrir sem
kraft eða orku eða guðdómlega
opinberun. Upplifun okkar á
náttúrunni er háð því hvernig við
erum stemmd hverju sinni. Hún
er líka háð því umhverfi sem við
erum í. Og hún er síðast en ekki
síst háð tímanum og um leið
skilningi okkar á umhverfinu og
sjálfum okkur.
William G. Collingwood,
þekktur fræðimaður og listamað-
ur á Bretlandseyjum á síðustu
öld, gerði sér ferð til íslands fyrir
rúmum 90 árum. Erindi hans var
að sjá með eigin augum sögusvið
þeirra íslensku bókmennta sem
hann hafði hrifist af. Á ferð sinni
gerði hann um 300 vatnslita-
myndir og teikningar af íslensku
landslagi, þar sem hann staldraði
einkum við sögustaði úr íslend-
ingasögunum. Að auki hafði
hann með sér ljósmyndavél og
myndaði íslenska sögustaði í
sama tilgangi.
Þessi leiðangur Collingwoods,
sem kostaði bæði mikið erfiði og
fé, var fyrst og fremst farinn í
þeim tilgangi að fræða erlenda
lesendur fslendingasagna um
sögusvið þeirra og umhverfi, og
skilaði sem slíkur góðum árangri í
bók þeirra Collingwoods og dr.
Jóns Stefánssonar ferðafélaga
hans: A Pilgrimage to the Saga-
Steads of Iceland, sem kom út
1899.
En það er líka rétt að líta á
þetta uppátæki í öðru samhengi:
Collingwood var náinn sam-
starfsmaður breska listfræðing-
sins Johns Ruskins, sem var
fremstur fræðimanna á sínu sviði
á Bretlandi á síðustu öld og um
leið ötull forsvari Prerafaelítanna
svokölluðu. Prerafaelítarnir
höfðu gert sér grein fyrir skelfi-
legum afleiðingum iðnvæðingar-
innar í Bretlandi á alla menningu
í landinu. Samfara arðráni kapít-
alistanna á hinni nýju öreigastétt
var menningarverðmætum unn-
vörpum fórnað á altari hinnar
nýju nytjahyggju kapítalismans.
Prerafaelítarnir gerðu sér grein
fyrir því að til þess að bjarga
menningunni þyrfti að breyta
þjóðfélaginu. En í því skyni litu
þeir aftur til miðalda, fyrir daga
Rafaels, til þess tíma þegar listin
og handverkið fóru saman og
verkamaðurinn hafði fulla virð-
ingu af sínu handverki. Colling-
wood, sem var ekki bara náinn
samstarfsmaður Ruskins, heldur
þekkti einnig William Morris (og
Eirík Magnússon í Cambridge),
var mótaður af þessum hugmynd-
um. Við sjáum það til dæmis af
altaristöflunni sem hann gerði
fyrir kirkjuna að Borg á Mýrum,
en hún er prýðisvel máluð í anda
Prerafaelítanna. Áhugi hans á ís-
lenskum miðaldabókmenntum er
vafalaust af sömu rótum runninn:
þær voru óspilltar af einstaklings-
hyggju Viktoríutímans og nytja-
hyggju kapítalismans og voru því
bókmenntaleg fyrirmynd, rétt
eins og miðaldalistin, miðalda-
handverkið og gotneska bygging-
arlistin.
Teikningar Collingwoods frá
íslandi, sem nú eru til sýnis í
Bogasal Þjóðminjasafnsins, voru
ekki hugsaðar sem alvarleg list-
sköpun, heldur sem auðmjúkt
handverk til upplýsingar forvitn-
um útlendingum. Um leið eru
þær forvitnilegur vitnisburður
um það hvernig ísland blasti við
þessum breska menntamanni: ís-
lensk náttúra var fyrir honum
sögusvið og vettvangur bók-
menntalegra tíðinda. Fjöll og
dalir, jöklar og hamrabelti, grón-
ar hlíðar og gömul tún eru tíund-
uð, stöku bæir sjást sem þústir í
landslaginu en mannlífið í hvers-
dagsleik líðandi stundar er að
mestu utan myndsviðsins nema
stöku förumaður á hestbaki eða
þá að bóndahjú sjást bogra við
búverkin í fjarska. ísland er nán-
ast ónumið land á þessum mynd-
um með allri sinni auðu og tómu
víðáttu, og hvergi er skepnu að
sjá og því síður trjáhríslu eða
götuslóða. Hér gæti verið góður
jarðvegur fyrir það fróma og
fagra mannlíf sem prerafaelítana
dreymdi um, þar sem sérhverjum
einstaklingi var ætlað að gera
listaverk úr eigin lífi og starfi.
Þetta er ósnortið land.
Það er fróðlegt að bera sýningu
Collingwoods saman við sýningu
þriggja ungra listamanna í kjall-
ara Norræna hússins. Tveir
Norðmenn og einn Þjóðverji
sýna þar ávöxtinn af dvöl sinni
hér á landi í sumar. í sýningar-
skrá segja þau að það sé eitt sem
sameini þau öll: áhuginn á lands-
laginu. En efnistökin eru að von-
um önnur en hjá Collingwood.
Eiginlegar landslagsmyndir er
ekki þarna að sjá, og eiginlegt
ísland ekki heldur: það sækir
enginn margtuggna og falska lof-
ræðu um íslenska náttúru og ís-
lenskt þjóðerni á þessa sýningu.
Náttúran hefur ekki þjóðerni
fyrir þessu unga listafólki, hún er
ekki saga eða vettvangur sögu-
legra atburða, heldur er hún
form, efni og kraftur.
Kalle Grude sýnir okkur form-
strúktúra sem hann býr til úr
steyptum einingum: gangstéttar-
hellum og öðru steyptu hleðslu-
grjóti. Píramídalöguð fjöll,
„stuðlaberg" úr sívalningum og
hallandi hleðslu úr gangstéttar-
Steinsteypuskúlptúrar eftir Elísabet Jarstö. Mynd: ÞOM.
22 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 7. október 1988