Þjóðviljinn - 13.01.1989, Blaðsíða 29

Þjóðviljinn - 13.01.1989, Blaðsíða 29
GESTUR GUÐMUNDSSON MEÐ GESTS AIJGIJM Hagfræði fyrir byrjendur A-flokkarnir verða aldrei sam- einaðir í eina fylkingu lýðræðis- sósíaíista með því að Jón Baldvin og Ólafur Ragnar ferðist um landið eins og Halli og Laddi, jafnvel ekki þótt Ámundi yrði fenginn til að blása upp blöðrur fyrir hvern fund. Sameinuð hreyfing verður ekki mynduð öðruvísi en að sósíalistar innan A-flokkanna og utan eigi víð- tækar umræður um þá sósíaltsku stefnu sem við þurfum á okkar tímum. Hins vegar er engin ástæða til að amast við því að flokksformennirnir fari í funda- herferð, svona til að koma um- ræðununt af stað. Flokksformennirnir leggja ekki upp í förina með sama skiln- ing á tilefni hennar. Ólafur Ragn- ar segir að Alþýðuflokkurinn hafi breyst nægilega mikið til að sam- starf og sameining sé komin á dagskrá, en Jón Baldvin segir hins vegar að Alþýðubandalagið hafi breyst nógu mikið til að það geti runnið saman við Alþýðu- flokkinn. Reyndar tekur Jón Baldvin öllu dýpra í árinni, því að hann segir að Alþýðubandalagið sé á góðri leið með að strika yfir allan þann hugmyndagrundvöll sem hafi aðskilið það og fyrir- rennara þess frá Alþýðuflokkn- um. Eitthvað svipað var að skilja á flokksbróður Jóns Baldvins, Karli Th. Birgissyni í Þjóðvilja- greinum hans í haust, og Alþýðu- bandalagsmaðurinn Óskar Guð- mundsson talaði á sömu nótum á fundi Alþýðuflokksins um sam- einingarmálið í nóvember. í hug- um þessara þriggja manna þarf Alþýðuflokkurinn ekki að breytast mjög mikið, heldur varðar mestu að Alþýðubanda- lagið játist lýðræðisjafnaðar- stefnu. Nú þurfa menn ekki að vera neinir sérfræðingar í sögu Al- þýðubandalagsins til að vita að stefna þess hefur aldrei rúmast innan ramma hefðbundinnar skiptingar milli kratisma og kommúnisma, heldur hefur flokkurinn reynt að móta ein- hvers konar þriðju leið. Reyndar hefur varðveisla efnahagslegs, pólitísks og menningarlegs sjálf- stæðis íslands verið meginmál flokksins, og efnahags- og at- vinnustefna hans hefur einkum falist í því að víkka út frumfram- leiðslugrundvöllinn með ríkisað- gerðum. Sú stefna hefur náð endamörkum sínum; nú er meiri þörf á hagræðingu í frumfram- leiðslunni en stórfelldri útvíkk- un, og ný verkefni dægurpólitík- ur kalla jafnframt á endurmat á öllum hugmyndagrundvelli flokksins. Það væri afar hollt fyrir Al- þýðuflokkinn ef hann viðurkenn- di að hann stendur á viðlíka tíma- mótum. Allt frá klofningnum 1938 hefur það verið grundvallar- setning hans, að hann vildi sam- eina kapítalískt efnahagskerfi og velferðarríki, og í þrjátíu ár hefur sú stefna verið útfærð í þeirri ósk að vilja starfa með Sjálfstæðis- flokknum að mótun nútíma samfélags á íslandi. Bandalag þessara flokka í Viðreisnar- stjórninni vann fyrst og fremst að því að losa um hömlur svo að markaður og samkeppni mættu knýja fram þróunina, en ríkis- valdið skyldi forða slysum með hagstjórn sinni og byggja jafn- framt upp velferðarríki. Á síð- asta áratug hefur Sjálfstæðis- flokkurinn hins vegar gengið á hönd hömlulausrar frjálshyggju og þar með rofið þetta bandalag. Það lýsir hins vegar ákaflega mikilli glámskyggni hjá Jóni Baldvin, þegar hann segir að þar með hafi Sjálfstæðisflokkurinn skilið eftir tómarúm, sem Al- þýðuflokkurinn verði að fylla með samstarfi við aðra, til dæmis Framsóknarflokk og Alþýðu- bandalag. Það er nefnilega ekki bara svo að Sjálfstæðisflokkurinn hafi hlaupist undan merkjum, heldur er grundvöllur viðreisnar- hugmyndanna brostinn, rétt eins og grundvöllur þeirrar atvinnu- stefnu sem Alþýðubandalagið hefur barist fyrir. Með viðreisninni tóku hag- fræðingarnir völdin á íslandi, og þeir hafa síðan stjórnað að mestu, þótt þeir hafi stundum orðið að láta í minni pokann fyrir brjóstviti manna eins og Lúðvíks Jósepssonar og Matthíasar Bjarnasonar. Hagfræðingarnir hafa allir verið haldnir þeirri grillu að hægt væri að fella ís- lenska hagkerfið í það mót sem lýst er í hagfræðibókum fyrir byrjendur. Hagfræðimódelin hafa aldrei passað almennilega við háþróuð og fjölmenn ríki, og engum öðrum en hagfræðingum og Hannesi Hólmsteini gæti dott- ið það í hug að markaðsöfl og samkeppni komi á einhverju heilbrigðu ástandi í 250 þúsund manna samfélagi sem er dreift um stórt land. Alþýðuflokkurinn lenti þrisvar í þeirri blóðtöku að missa margt sitt besta fólk yfir í aðrar herbúð- ir, þannig að ekki voru margir aðrir eftir en þeir sem þáðu fram- færi sitt af flokknum á beinan eða óbeinan hátt, og þessi söfnuður gerði „hagfræði fyrir byrjendur" að guðspjalli sínu. Framan af var Gylfi Þ. helsti guðspjallamaður- inn, en síðan tók Jón Sigurðsson við. Hátt á annan áratug ríkti sú sérkennilega staða í íslenskum stjórnmálum, að Alþýðuflokkur- inn var að mestu utan ríkis- stjórna, en helsti efna- hagsráðgjafi ríkisvaldsins var um leið helsti hugmyndafræðingur flokksins. Jón Sigurðsson hefur alltaf horft á flókinn vanda íslensks samfélags í gegnum hin einföldu gler byrjendahagfræðinnar og niðurstöðurnar verið í samræmi við það. Þegar framleiðniþróun hefur verið hægari hér á landi en í nágrannaríkjunum, kann Jón ekki annað svar við því en að markaðurinn sé ekki nógu frjáls. Hér voru um árabil neikvæðir raunvextir, en á örskömmum tíma breyttust þeir í hæstu vexti á heimsmarkaðnum. í meira en áratug hefur verið augljóst að gíf- urleg offjárfesting átti sér stað. í stað þess að ráðast að þessum vanda og vinna að því langtíma- markmiði að samræma öra fram- leiðniþróun og byggðastefnu, slógu þeir Jón og félagar upp í byrjendabókunum. Þar stóð að skammtímavanda atvinnulífsins mætti leysa með launalækkun- um, en til langframa myndi frjáls markaður skila heilbrigðu hag- kerfi og örum hagvexti. Hvarvetna í samkeppnislönd- um okkar er unnið að því að sam- ræma skammtíma hagstjórn og langtíma aðgerðir tilað styrkja undirstöður atvinnulífsins. Hér hafa hagstjórnaraðgerðir og aðr- ar ríkisaðgerðir verið svo skamm- sýnar, að þær hafa safnað vand- anum hægt og örugglega fyrir framan sig. Það sem hefur verið að gerast á undanförnum árum er ekki bara skipbrot frjálshyggj- unnar, heldur líka þeirrar hag- stjórnar sem hér hefur ráðið ríkj- um, hagstjórnarstefnu Jóns Sig- urðssonar. Rétt eins og hjá Al- þýðubandalaginu kallar skipbrot dægurpólitíkur Alþýðuflokksins á uppgjör við allan hugmyndaarf floícksins, sem reyndar er ekkert annað en almennar kennisetning-, ar alþjóðlegs kratisma. Á meðan krataflokkar um allan heim reyna að endurnýja þennan hugmynda- arf, aðlaga hann breyttum tím- um, slátra ýmsum heilögum kúm og blása nýju lífi í hugsjónaglæð- urnar hafa krataforingjarnir hér heima látið sér nægja að tyggja upp áratuga gamlar kennisetn- ingar og halla sér að öðru leyti að by r j endahagfræðinni. Samstarf A-flokkanna og jafnvel sameining þeirra er fyrst og fremst komið á dagskrá vegna þess að báðir flokkar verða að leita nýrra leiða í dægurpólitík. Jafnframt hefur gróið svo yfir fornan hugmyndaágreining þeirra, að liðsmenn beggja flokka geta gengið með nýju hug- arfari að því að móta nýjan hug- myndagrundvöil úr hugsjónum sósíalismans og þeim mögu- leikum sem blasa við í nútíma samfélagi. Hvorugur A- flokkurinn á sér langra lífdaga von í því spori sem þeir hafa ekið eftir undanfarna áratugi, og í þeirri staðreynd er fólgin von sameiningarsinna. KVIKMYNDIR Svart og lunkið Bláa eðlan / The Blue Iguana Bandaríkin 1988 Leikstjórn, handrit: John Lafla Leikarar: Dylan McDermott, Jessica Harper, James Russo, Dean Stock- well o.fl. Framleiðendur: Steven Golin, Sigur- jón Sighvatsson Laugarásbíó Myndavélin horfir beint niður: Glas á skítugu gólfi. Hjá því flaska, hálf af viskíi. Fyrsta hreyfing: hönd tekur flöskuna og hellir í glasið. Síðan upphefst mátulega rám og kæruleysisleg rödd og kippir með sér áhorfandanum yfir til Kaliforníu og um leið afturábak nokkra áratugi. Þetta byrjar sumsé nokkurnveginn alveg einsog fyrstu síðurnar í krimma eftir Hammett eða Chandler, myndin er strax sett þar á bás sem Frakkar kalla svartast: film noir, -en ekki líð- ur á löngu fyrren farið er að taka framhjá með bæði vestranum og gálg- ahúmorsfarsanum. Og tónlistin er líka strax margföld í roðinu, sverting- jarapp úr samtímanum innanum ár- gerð sirka ‘58 af rokki plús ágæt bak- músík: smart ma non troppo, einsog myndin öll. Okkar maður, hin sall- arólega prívatlögga Holloway, er áður en auga er deplað kominn suð- ryfir landamæri og ekur í einni allra hrörlegustu bifreið kvikmyndasög- unnar inní eitthvert allra voðalegasta þorp hvíta tjaldsins, þarsem allt er hættulegt, og allra hættulegast að láta stjórnast af nokkurri annarri hugsun eða tilfinningu en græðginni einni. Þetta er allra villtasta vestrið, og hefur lfka keim af Mahagony Brechts, þarsem glæponarnir stofn- uðu sína eigin borg (hérumbil Las Vegas), og væri þá bærinn orðinn ein- hverskonar frum-Ameríka. Kannski alveg óvart, en aðstandendum Bláu eðlunnar er reyndar til alls trúandi. Svo kynnumst við hverri persón- unni annarri illvígari, og atburðarásin hrannar sér upp einsog í bestu spennumyndum amerískum, teygist að vísu fullmikið á henni í lokin, en þar bætir úr að lunkinn húmor er aldrei langt undan, -og myndinni tekst að kynna okkur fyrir fólki sem við þekktum áður af bíótjaldinu án þess sú kunningjatilfinning verði nokkurntíma annað en skemtntileg. Touch ofEvil eftir Orson Welles, sem þeir Sigurjón segja einskonar fyrir- mynd, hlýtur að vera nokkuð góð filma. Bláa eðlan er ekki stórmerkileg mynd, en það er augljóst að fólkið sem við hana vann hefur bæði kunnað vel til verka og jafnframt haft ánægju af viðfangsefninu. Aðalhlutverkin eru í höndum ágætra ungra leikara sem ekki er að að finna, en verða hér að sæta því að falla í skuggann af helstu aukaleikurum: eftirminnileg- astur þeirra verður John Russo (nauðgarinn í Extremities m.a.) sem stórglæponinn ástfangni. Kvenverur í myndinni eru trúar þeim hluta krimmahefðarinnar sem vtssulega telur að konur séu mjúkar en ekki þessvegna í mjúku gildunum. Mýkstir í þessari mynd eru reyndar tveir verstu karlbófarnir. Sérstök unun er að Jessicu Harper (Stardust Memories m.a.) sem slægum glæpa- bankastjóra, -það kemur ekki á óvart að sjá í kynningargögnum um mynd- ina að fyrirmyndir voru sóttar í fólk einsog Nancy Reagan og Imeldu Marcos. Sumsé góð skemmtan. Myndin vekur hér auðvitað sérs- landinn stendur sig þokkalega í út- löndum, en hitt er mikilvægara hvað dæmi Sigurjóns getur kennt okkur hér heima. f fjölmiðlaviðtölum og ágætu ávarpi á undan frumsýningu Eðlunnar í Laugarásbíói var banda- ríski kvikmyndaframleiðandinn mis- ter Sighvatsson auðvitað að reyna samanburð, kominn af þeim slóðum þarsem frumskógarlögmál markaðar- ins ríkja ein og fé er hvergi að hafa úr opinberum sjóðum í styrk eða að láni, - hver kvikmynd verður að gjöra svo vel að standa undir sér hvað sem líður listrænum metnaði eða löngunum að- standenda. Gallamir eru auðsénir, en mister Sighvatsson finnur líka kosti: þetta útheimtir strangan aga og vönduð vinnubrögð, -sem kannski er full þörf á þegar menn eru hér í fásinninu að fikta við kvikmyndir. Það er líka augljóst að Holly- wood-framleiðandinn, -sem sjálfur á að minnsta kosti jafndrjúgan þátt í myndum sínum og leikstjórinn eða aðalleikarinn- er í senn hrifinn og gagnrýninn í garð þess frumbýlings- háttar sem hér áskapar mönnum að verða sjálfir allt í öllu, framleiðendur, handritshöfundar, leikstjórar, drei- fendur, jafnvel tökumenn, -sem vissulega er sjarmerandi, en kemur æði oft niðrá fagmennskunni, að ekki sé minnst á einmitt agann, forsendu alvarlegrar listsköpunar. Enda hlýtur að vera skrítið fyrir menn að vestan að sjá þá afleiðingu þessa fmmstæðis í vinnubrögðum að upp rísa íslenskir kvikmyndagerðar- menn og kalla sig „auteur" uppá frönsku, fara að herma eftir Kuros- awa og Godard og hafa samt reynslu sína helsta af verðbréfaauglýsingum í sjónvarpi eða eru þeir fagmenn í texta að persónur á svipuðu reki og þeir Snorri og Egill em kallaðir inní bæ „að borða“ eða beðnir að „passa“ rekinn hval. Utanvið þá Ijótu kró, Bláu eðluna: Einkaspæjarinn (McDermott), erkibófinn (Russo), bankastjóri glæponanna (Harper). Ljósmyndavinna við Eðluna var í höndum Atla Arasonar, sem fyrir nokkrum árum vann við að taka afbragðsgóð- ar Þjóðviljamyndir. MÖRÐUR ÁRNASON taka athygli vegna þess að einn höf- unda hennar er íslendingur, Sigurjón Sighvatsson, framleiðandi myndar- innar í félagi við Steven Golin (sem er svo aftur kvæntur íslendingi, Vil- borgu Aradóttur sem hér kemur við sögu sem förðunarmeistari). Frá þeirra hendi hafa áður borist hingað tvær myndir, Nikkelfjallið og Einka- spœjarinn. Viðtal við Sigurjón í Þjóðviljanum um daginn (7.1.) hófst með þeirri full- yrðingu að Sigurjón sé „okkar stór- tækasti kvikmyndagerðarmaður". Það hefur oft verið logið meir. Reyndar er soldið djarft að segja „okkar“, því að kvikmyndagerð Sig- urjóns er ekki íslensk og gerir til þess enga kröfu. Að Sigurjóni (og tveimur löndum öðrum) frátöldum tveimur íslendingum sem auk Sigurjóns koma fyrir er ekkert í Bláu eðlunni sem minnir á ísland (nema kannski fótan- uddtæki, sem vakti nokurn hlátur á frumsýningunni hér). Hinu verður svo ekki mótmælt að Sigurjón er hvað stórtækastur þeirra {slendinga sem fást við kvikmyndir, hefur nú í allnokkur ár ekki fengist við annað en þetta í sjálfri höfuðborg listarinnar, Hollywood í Ameríku, -þarsem peningarnir á bakvið Eðluna eru taldir smotterí: jafngildi 160 milj- óna íslenskra, og hefur þegar borgað sig að sögn Sigurjóns. Það er alltaf ánægjulegt þegar Föstudagur 13. janúar 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SlÐA 29

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.