Þjóðviljinn - 03.02.1989, Page 22

Listræn efnishyggja
Um sýningu Kristjáns Guðmundssonar að Kjarvalsstöðum
Viðfangsefni listarinnar er ekki
að búa til mynd af veruleikanum,
heldur er listin sjálfstæður veru-
leiki. Þetta gæti verið eins konar
mottó yfir þá sýningu sem nú
stendur uppi í austursal Kjar-
valsstaða. Þar sýnir Kristján
Guðmundsson yfirlit yfir þann
hluta verka sinna, sem hann kall-
ar „teikningar“ og eru frá árun-
um 1972-88.
Af framangreindu má ráða að
hér er ekki um hefðbundnar
teikningar að ræða, ekki
teikningar „af einhverju". Þessar
myndir eru ekki heldur „ab-
strakt" eða „óhlutlægar" í þeim
skilningi að þær séu afmyndun
hins fullkomna forms eða hinnar
fullkomnu ímyndar í platónskum
skilningi, eins og segja má um
harðlínumenn í abstraktmálverki
eins og Malewitch eða Mondrian.
Þvert á móti eru myndir eða
„teikningar" Kristjáns Guð-
mundssonar fullkomlega hlut-
lægar, og það er einmitt þessi
áþreifanlega hlutlægni sem gefur
þeim merkingu.
í því skyni að gefa verkum sín-
um fullkomna hlutlægni leitasti
Kristján við að hreinsa þau af
allri tjáningu tilfinningar. Línan
verður eins konar mælistika sem
hefur þrjár víddir: lengd, breidd
og tíma. Annað hefur verið
hreinsað burt. Myndirnar með
tímalínum Kristjáns segja okkur
akkúrat þetta: lengd, breidd og
tíma. Og ekkert annað. Eða
hvað? Þegar við höfum séð þessi
verk og staðreyrtt þessi hlutlægu
lögmál línunnar svart á hvítu og
förum að horfa eitthvað annað er
eins og eitthvað nagi mann í
hnakkann, og eftir situr einhver
undarleg efablandin tilfinning:
var þetta í rauninni allt og sumt?
Hangir ekki eitthvað meira á
spýtunni? Og svarið er jú: það
sem hangir á spýtunni er allt hið
ósagða, öll sú ómælisþögn sem
liggur handan línunnar, allur sá
stóri sannleikur sem við héldum
kannski að línan gæti opinberað
okkur. Eins og til dæmis í
teikningum Rembrandts, Picasso
eða Klee. í myndum sínum er
ÓLAFUR GÍSLASON
Kristján jafnframt að segja okkur
að sú list línuteikningar sem þess-
ir meistarar réðu yfir, verði ekki
endurtekin. Línan er ekki lengur
nothæft tæki til þess að endur-
spegla veruleika samtímans, hún
hefur einungis gildi í eiginleika
sínum sem lína. Það er þessi yfir-
lýsing sem við getum einnig lesið
út úr verkum Kristjáns, og hún
vekur upp undarlegan
hrollkenndan fiðring í hnakk-
agrófinni sem leiðir niður á bak.
6x7 jafntíma línur 1974. Blek/
þerripappír.
Því hér er verið að kollvarpa við-
teknum hugmyndum um það
hvað er list. Listin sem sjálfstæð-
ur veruleiki er ný hugsun, sem við
erum ekki vön að velta fyrir okk-
ur, og þessar myndir gera því þær
kröfur til okkar að við endur-
skoðum allar hugmyndir okkar
um listina, ef við á annað borð
viljum taka þær alvarlega.
Þegar Kristján hefur í verkum
sínum gert þessum þrem eigin-
leikum línunnar skil, lengd,
breidd og tíma, þá snýr hann sér
að fjórða eiginleikanum, sem er
efnið. Grafít og pappír eru efni-
viður í teikningu. 1 stað þess að
bera grafítið eða teikniblýið á
pappírinn þá sýnir hann okkur
hreinan grafítmassa og ósnertar
rúllur af hvítum pappír. Úr þessu
verða „skúlptúrar" þar sem
fullkomins samræmis er gætt í
framsetningu. Grafítmassinn er
vélrænt mótaður eins og hann sé
kominn ósnortinn frá verksmiðj-
unni og pappírsrúllurnar eru
sömuleiðis ósnortnar frá verk-
smiðjunni. Samspil þessara efn-
ismassa er tvíþætt: annars vegar
sá möguleiki til teikningar, sem
þeir bjóða upp á sem efniviður,
hins vegar er á milli þeirra form-
legt samræmi sem virkar ögrandi
í einfaldleika sínum og reglu.
Teikningin er hér fólgin í mögu-
leika, sem jafnframt myndi eyði-
leggja það formræna samræmi
sem efniviðurinn býr yfir. Grafít-
ið og pappírinn eru einfaldlega
fallegust þegar þau eru ósnortin.
Fyrir skömmu heyrði ég sögu
af þeim bræðrum Sigurði og
Kristjáni Guðmundssyni. Hún
gerðist á þeim tíma þegar þeir
voru báðir búsettir með fjöl-
skyldur sínar í Amsterdam. Sig-
urður, sem er heimildarmaður
sögunnar, sagði að þeir bræður
hefðu á þessum árum haft náin
samskipti og oft rætt þau vanda-
mál sem þeir voru að glíma við sín
á milli. Eitt sinn gerðist það síðla
nætur að Kristján hringir í Sigurð
og biður hann að koma yfir til sín,
því hann þurfi að ræða við hann
áríðandi mál. Sigurður sagðist
hafa látið til leiðast þótt áliðið
væri nætur. Er hann kemur í
vinnustofu Kristjáns réttir Krist-
ján honum blað. Á blaðinu voru
þrjár blýantslínur jafnlangar
dregnar eftir reglustriku með
jafnstóru millibili. Sigurður
skoðar blaðið og bíður þangað til
Kristján leggur fyrir hann þessa
spurningu: „Segðu mér, Sigurð-
ur, finnst þér þetta ekki vera of
sentimentalt?“
Þessi saga þótti mér lýsandi
fyrir Kristján og þau vandamál
sem hann er að fást við: að tæma
listina af allri tjáningu tilfinninga
á svo sannfærandi hátt að það
grípi okkur önnur tilfinning, sem
er bæði svimandi og ný: tilfinn-
ingin fyrir því hyldýpistómi sem
er hvort tveggja í senn óskrifað
blað og ögrun gagnvart okkur
sjálfum. Segðu mér, Kristján, er
. þetta ekki of sentimentalt?
—ólg
Stórar stelpur
Nemendaleikhúsið sýnir
Og mærin fór í dansinn...
eftir Debbie Horsfield.
Þýðandi: Ólafur Gunnarsson.
Leikstjóri: Stefán Baldursson.
Leikmynd: Messíana Tómasdóttir.
Búningar: Ása Björk Ólafsdóttir.
Lýsing: Árni Baldvinsson.
Hárgreiðsla: Árni Kristjánsson.
Leikendur: Bára Lyngdal Magnús-
dóttir, Steinunn Ólafsdóttir, Christ-
ine Carr, Elva Ósk Ólafsdóttir, Sigur-
þór Albert Heimisson, Steinn Ar-
mann Magnússon, Ólafur Guð-
mundsson, Helga Braga Jónsdóttir,
Ari Matthíasson Magnús Jónsson
Það eru hartnærþrjátíu árliðin
síðan nútíminn kvaddi dyra í
breskri leikritun og leikskáldin
rituðu táknin á vegginn. Glufa
var hægt og sígandi að myndast
um landið mitt, frá norðri til
suðurs um England mitt var gjá
og óx ár frá ári.
Og norðanmenn voru fyrstir til
að benda á þetta bil milli
menntunar og menntunarskorts,
tækifæra og vonleysis, velmegun-
ar og fátæktar.
Þeir fóru hratt um og höfðu
hátt, ruddust inn í leikhúsið, bók-
menntirnar, rokkið, kvikmynd-
irnar.
Gjáin sem óx enn og óx endur-
nærði listirnar og gerir enn. Sama
er hvar gripið er niður, norðan-
menn fara fremstir, þótt þeir fyrir
sunnan lifi sældarlífi á því að
kynna hinum menntuðu og um-
heiminum þessa endurnýjun.
Gárur af þessum umbrotum
berast hingað - Nemendaleik-
húsið sýnir nú þetta leikrit Debb-
ie Horsfield og upphaflega er það
sprottið úr æsku hennar sjálfrar,
sögunni af vinkonunum fjórum
sem lifa fyrir fótboltaliðið og
leikinn á laugardaginn.
Og mærin fór í dansinn eða
True Dare Kiss er miðbálkurinn
úr þessari drápu þegar unglings-
árin eru að baki og framundan er
atvinna eða atvinnuleysi, gifting-
ar og nám.
Víst er þetta verk trútt upp-
runa sínum - Liverpool Playho-
use - rétt eins og Rauðhóla-Ransí
og Blóðbræður, Julie Walters og
Alan Bleasdale, frjálst í formi og
hressilegt, laust við alla fágun,
uppreisnarfullt og grimmt. Það
jaðrar oft við sentimentalitet og
banalisma, er klúrt og fullt af kát-
ínu í allri svartsýninni. Nú myndi
ég hlæja væri ég ekki dauður, get-
ur áhorfandinn sagt ef honum
leiðist.
Það hentar afbragðsvel hópn-
um sem að sýningunni stendur,
þótt fullvissu og öryggi þess sviðs-
vana stafi ekki af honum. Þýðing
co pr\
o Z
* ua *
—J &
PÁLL BALDVIN
BALDVINSSON
Ólafs Gunnarssonar er persónu-
leg og lifandi, leikstjórn Stefáns
er gegnumsneytt smekkleg og
mátuleg, leikmynd Messíönu frá-
bærlega hugsuð og glæsilega út-
færð, lýsing Árna dramatísk og
smart. Sýninguna skortir ekkert á
útlit prófessjónal sýningar.
Leikendur eru átta á síðasta ári
og njóta aðstoðar eins yngri nem-
anda. Fyrstar skal telja stúlkurn-
ar fimm: Christine Carr er Phil,
sú sem burtu slapp, fór í nám.
Þessi fíngerða stúlka hæfir hlut-
verkinu prýðilega, stærilæti
hennar og upphafning hefði mátt
mótast af ögn meiri íroníu, sjálfs-
dýrkun hennar dregin skýrari
dráttum, en Carr fer vel með rull-
una, burður eðlilegur og radd-
beiting til sóma.
Elva Ósk er pönkarinn, sú sem
enn er á vellinum og til í tuskið.
Hennar máti var einna lausastur í
sýningunni og að því leytinu trúr
þeim leikmáta sem ég tel að henti
verkinu best. Elva er björt kona
yfirlitum og saknaði ég skelfilegri
maska á hana í anda persónunn-
ar. í frjálsu fasi Beth má hún gæta
að þeim duldu miðum sársauka
sem með henni búa, ekki þannig
að úr verði æsingur heldur hinu
smá sem varla sést. Það getur
Elva líka vel.
Steinunn Ólafsdóttir er Pakist-
aninn sem hverfur inn í skjólríka
veröld. Steinunn túlkar prýðilega
þá kynslóð sem hefur tveggja
heima sýn. Hún er glæsileg og
myndugleg, en mótar þó sérstöðu
persónunnar innan klíkunnar.
Hún hefur sérkennilega rödd og
verður að gæta hennar vel. Hún
hefur skaphita í persónunni sem
teygði sig framúr öðrum.
Alice er sú sem giftist strax og
verður undirgefin allt til enda
leiksins. Bára Lyngdal Magnús-
dóttir kom því til skila á sjúklega
bældan máta. Hennar persóna
krefst passífari leikmáta en önnur
hlutverk í leiknum og saknaði ég
að leikstjóri skyldi hvergi gefa
leikkonunni tækifæri á útrás, eins
og td. á fundi þeirra Nidu og Al-
ice á götuhorninu. Bára vann
hlutverkið í samfellu og snurðu-
lítið á þessum nótum.
Helga Braga Jónsdóttir fer
með ekki færri en sex hiutverk í
sýningunni og lendir í þeirri erf-
iðu stöðu að marka öllum sínum
viðfangsefnum ljósa persónu í
fáum dráttum. Þetta gekk prýði-
lega upp og konan hefur ljósa
hæfileika á því sviði. Hún var
fyndin, þurfti að bera einhverja
herfilegustu hárkollu sem lengi
hefur sést stóran hluta kvöldsins
og var sú glyðra reyndar síst unn-
in af henni og ljósmóður hlut-
verksins, Stefáni Baldurssyni.
Steinunn og Elva í uppfærslu Nemendaleikhússins á leikritinu Og mærin fór I dansinn.
Stórar stelpur, komnar á svið,
geta margt og fá vonandi nóg að
gera.
Strákarnir eru þrír og skipta
með sér ellefu rullum.
Steinn Ármann er Joey og
Danny (hvers vegna heita þeir
ekki bara Jói og Danni?), tveir
örlagavaldar í lífi stelpnanna.
Steinn hefur líkamlega burði sem
hér hafa ekki sést um hríð. Hann
er þéttvaxinn og nærvera hans
skapar trúverðugleika sem er fás-
éður í þessari stétt, þyngdar -
þungavigtar væri nær. Leikarar
okkar eru flestir grannir og vant-
22 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 3. febrúar 1989