Þjóðviljinn - 03.02.1989, Qupperneq 24

HELGARPISTILL
t u

ÁRNI BERGMANN
inn af öðrum og hvað á milli ber
og hvað er sameiginlegt. Og byrji
til dæmis á málefnum verklýðs-
hreyfingarinnar. Slík mála-
flokkaumræða, sem fram færi
með þeirri málefnalegu kurteisi
sem hefur yfirleitt einkennt t.d.
samskipti ítölsku vinstriflokk-
ana, hún getur að sönnu orðið
langdregin og þvælin. En hún er
líkast til nauðsynleg forsenda
þess, að hægt sé að draga úr því
að umræðan um sambúð mar-
gnefndra flokka verði ofhlaðin
persónupólitík, geðsveifluaf-
stöðu til einstakra forystumanna.
Menn hafa verið að velta
því fyrir sér að undanförnu
hvort A-flokkarnir íslensku
væru tímaskekkja eða ekki.
Sjálfur var ég eitthvað að
fjasa um þetta efni hér í blað-
inu snemma í síðasta mánuði
og var tilefnið grein eftir Einar
Heimisson sem birtist í DV.
Nú hefur Einar svarað þeim
athugasemdum í viðhorfs-
grein sem birtist hér í blaðinu
á laugardaginn var og kann
ég honum þökk fyrir: menn
bregðast alltof sjaldan við
greinum sem þeir eru ekki
sammála með því sjálfsagða
ráði að skrifa grein á móti.
Kraftaverkamenn,
stjórnfælni
í greinum okkar Einars komu
vesturþýskir sósíaldemókratar
nokkuð við sögu og hugmynda-
glaður foringi vinstramegin í
þeim flokki, Oskar Lafontaine.
Þar sýnast ekki deiluefni á ferð -
við getum vel verið sammála
bæði um að slíkur höfðingi sé ny-
tsamlegur hverjum þeim pólitísk-
um flokki sem ekki vill týna úr sér
sálinni, og einnig um það að eng-
inn einn „kraftaverkamaður"
getur bjargað lífi flokks eða
hreyfingar. Við getum líka verið
alveg sammála um að það verður1
til lengdar mjög ófrjó afstaða sem
sumir smáflokkar til vinstri hafa
stundað í evrópskum stjórnmál-
um, að neita með öllu fyrirfram
aðild að ríkisstjórnum af ótta við
að missa áruna, sogast inní kerfið
(dæmi Græningjanna þýsku er
hér nærtækt). Eg hafði reyndar
minnt á það í minni grein að þetta
væri ekki vandi sem herjaði sér-
lega sterkt á A-flokkana ís-
lensku. Þótt t.d. Alþýðubanda-
lagið hafi jafnan átt innanstokks
drjúgan skammt af vinstriróm-
antík þá hefur sá flokkur ekki
verið sérlega stjórnfælinn.
Fylgið sem
mælikvarði
En þá er svo komið að þeirri
spurningu sem mestu varðar:
hvers vegna verða flokkar tíma-
skekkja? Og við þvf gefur Einar
Heimisson skýr svör af sinni
hálfu: Hann segir að það sé mis-
skilningur og hálfgerð rómantík
að „nota einhverja aðra mæli-
kvarða en kjörfylgið á það hvaða
flokkar séu tímaskekkjur og
hverjir ekki“. Hann segir enn-
fremur: „Ég leyni ekki þeirri
skoðun minni að ég tel smáflokka
á vinstrivæng tímaskekkjur".
Áður en lengra er haldið: hvað
er smáflokkur? Ég hefi vanið mig
á að dæma um það með nokkuð
öðrum hætti en Einar Heimisson
sem telur A-flokkana báða smá-
flokka. Mér finnst hugtakið fyrst
og fremst eiga við um þá flokka,
sem hafa verið á sínu róli í kring-
um fimm prósent fylgi í margra
flokka kerfi - eða þaðan af
minna. Meðal þeirra hafa svo
sannarlega verið margir vinstri
flokkar, sem hafa hengt sig lif-
andi dauðir á eitthvert tiltekið af-
brigði vinstrisannleikans og hafa
fljótlega orðið „tímaskekkja".
En að því er varðar flokka sem
hrærast í kosningakerfi sem gefur
á annað borð fleiri en tveim stór-
flokkum lífsmöguleika, þá fer því
fjarri að hægt sé að afskrifa
flokka sem njóta segjum 10-15%
fylgis sem áhrifalausa og
meiningarlausa smáflokka - bar-
asta vegna þess að þeir hafa ekki
30-40% fylgi. Stundum lenda
miðjuflokkar innan við þessa
stærð (Danmörk, FDP í Vestur-
Þýskalandi) í þeirri stöðu til
langframa að ráða því hverskon-
ar stjórnarmeirihluta er hægt að
mynda og fá drjúg áhrif út á það.
PSI, Sósíalistaflokki Ítalíu, hefur
tekist að verða mjög drjúgt afl í
samstarfi við kommúnista í hér-
aðsstjórnum og borgaraflokka í
Iandstjórn þótt hann hafi lengst
af ekki haft nema 10-17 % at-
kvæða.
Spurt um tvegga
flokka kerfi
Flokkar eru ekki tímabærir eða
tímaskekkja eftir atkvæðatölu
einni saman. Þeir sem því trúa
eru helst þeir, sem trúa á að það
sé farsælast fyrir lýðræðið að hafa
tveggja flokka kerfi eða því sem
næst. Og í þessu dæmi hér: stóran
borgaraflokk andspænis stórum
jafnaðarmannaflokki. Gallinn
við slíkt kerfi (sem venjulega er
tryggt með einmenningskjör-
dæmum eða erfiðum hindrunum
að stökkva yfir inn á þing) er
hinsvegar sá, að tveir stórflokkar
leita báðir inn að miðju og draga
því æ meir dám hver af öðrum.
Þeir geta hvor um sig talið sér víst
drjúgt fylgi sem samkvæmt hefð
og stöðu er til „hægri“ eða
„vinstri", þeir telja sig ekki þurfa
að rækta þann garð sérstaklega
vegna þess að þetta fylgi getur
ekkert annað farið. Þeim mun
minna svigrúm verður svo fyrir
nýmæli, róttækni, hugsjóna-
mennsku sem öðru hvoru tekst
að hleypa nýju blóði í þá pólitík
sem verður andlaus og sálarlaus á
því að reyna að lifa á raunsæinu
einu saman. Af þeim sökum get-
ur verið viss þörf fyrir „smá-
flokka til vinstri" - þótt þar með
sé ekki sagt að hver og einn slíkur
flokkur skuli lifa eilíflega.
Líf og dauði
Græningja
Tökum dæmi af Græningjun-
um þýsku. Vissulega hafa þeir
ekki verið tímaskekkja, hvort
sem þeir voru innan við 5%
mörkin í fylgi (sem ráða því í
Vestur-Þýskalandi hvort flokkur
kremst á þing) eða fóru að nálg-
ast tíu prósentin. Þeir urðu til
blátt áfram vegna þess að meng-
un og náttúruspjöll voru orðin
hrikalegur vandi í þéttbýlu og
þauliðnvæddu landi. Þeir hafa
„samræmst kröfum kjósenda" -
sem sannast meðal annars á því,
að þeir hafa með tilveru sinni
litað hinn stóra flokk Sósíaldem-
ókrata grænan, og neytt borgar-
aflokkana einnig til að breyta um
viðhorf og áherslur í ýmsum hin-
um „grænu“ málum. Annað mál
er það, að þessi sami flokkur
Græningja sýnist nú vera að
dæma sig úr leik vegna hat-
rammra innbyrðis deilna um það
hvort honum sé leyfilegt að vinna
að stjórnsýslu með jafnaðar-
mönnum eða ekki: flokkurinn
fann sér m.ö.o. ekki þá skyn-
semdarblöndu hugsjónakröfunn-
ar og raunsæis sem virkar og ekki
verður til lengdar án komist.
Okkar menn
En snúum okkur aftur að okk-
ar hrútum. Með öðrum orðum:
A-flokkunum íslensku. Þeir eru
ekki tímaskekkjur vegna þess að
þeir séu of litlir eða vegna þess að
þeir þori ekki fyrir sitt litla líf að
vasast í kerfinu. Spurning dagsins
er hinsvegar sú, hvort sá ágrein-
ingur sem milli þeirra hefur ríkt
sé að einhverju leyti og kannski
miklu leyti orðinn tímaskekkja.
Hvort hann hafi skroppið svo
saman að hægt sé í alvöru að tala
um nána samvinnu þessara
flokka og jafnvel samruna.
Þetta þurfa menn vitanlega að
skoða (og eru skyldugir til þess
vegna þess að ekki er til sá vinstri-
flokkur sem ekki ritar á sinn
gunnfána sameiningu vinstri-
manna). Og þá liggur næst fyrir
að svara því, hvernig menn vilja
standa að þeirri skoðun. Ég segi
fyrir mína parta: mér sýnist
skynsamlegast að menn í A-
flokkum skoði hvern málaflokk-
Ódýrasta bensín (heimi:
Bíllinn er
harður húsbóndi
Margir hafa stunið yfir mikl-
um halia á bandarískum fjár-
lögum og tekið hann sem
dæmi um að hægristjórnum
farist ekki að saka vinstri-
stjórnir (eða „frjálslyndar" )
um ábyrgðarleysi í fjármálum.
Reaganstjórnin hefur rekið
ríkisfjármálin með tölvert á
annað hundrað miljarða dala
halla á ári hverju og búist er
við því að hallinn á fyrsta
stjórnarári Bush verði a.m .k.
hundrað miljarðar.
Þetta er þeim mun merkilegra
sem bandan'sk stjórnvöld geta
mjög hæglega gripið til mjög ein-
faldrar skattlagningar til að draga
stórlega úr þessum halla og koma
þar með í veg fyrir frekari skerð-
ingar á hinu gloppótta velferð-
arkerfi landsins. Ékki þarf annað
en hækka skatta af bensíni - hvert
sent á bensíngallón (gallón er
rúmir 4,5 líttrar) mundi skila í
ríkissjóð heilum miljarði dollara.
Þetta virðist þeim mun sjálf-
sagðara sem Bandaríkjamenn
búa nú við ódýrasta bensín í
heimi eða því sem næst. Gallónið
kostar aðeins 93 sent eða innan
við fimmtíu krónur íslenskar og
af því verði nema skattar og
önnur gjöld aðeins 24 sentum.
Þetta er allt önnur stefna en rekin
er í öðrum öflugum iðnríkjum
(hjá öflugum keppinautum
Bandaríkjamanna) eins og Japan
og Vestur-Þýskalandi. Japanir
borga 3,4 dollara fyrir sitt bens-
íngallón og greiða af hverju gal-
lóni 1,62 dollara í skatt. Vestur-
Þjóðverjar borga 2,26 dollara og
borga 1,19 sent eða rösklega
helminginn í skatt.
Með hækkuðu bensínverði
mundu Bandaríkjamenn slá
margar flugur í einu höggi. Þeir
mundu draga úr gífurlegum bens-
íninnflutningi, þeir mundu spara
óbætanlegar orkulindir, þeir
mundu ýta undir nýtingu annarra
orkumöguleika. Og sem fýrr
segir: lagfæra ríkisbúskapinn
stórlega. Samt hafa stjórnmála-
menn í Washington ekki enn
safnað kjarki til að stíga þetta
skref - þeir hafa til þessa hopað
jafnt og þétt á hæli fyrir því að
bíllinn er harður húsbóndi. Svo
mjög reyndar, að þótt orku-
kreppur hafi skollið yfir, þá hafa
Bandaríkjamenn skammtað sér
lægra bensínverð en þeir bjuggu
við árið 1950 (þegar tekið er tillit
til verðbólgu síðan þá).
24 S(ÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 3. febrúar 1989