Þjóðviljinn - 17.03.1989, Blaðsíða 12

Vínarfundur hinn nýi
Margt ber á milli á afvopnunarráðstefnunni í Vín. Bushstjórnin sýnir vissa tregðu gagnvart
frumkvæðum Gorbatsjovs. Tækifæri til tímamótamarkandi ráðstafana
Margt er umdeilt viðvíkjandi
kalda stríðinu svonefnda,
þar á meðal hvort um sé að ræða
eitt slíkt stríð eða tvö eða hvort
það hafi nokkurntíma lagst af.
Meðal sagnfræðinga um nútíma-
sögu er ekki óalgengt að setja
punktinn aftan við „kalda stríðið
fyrra“ við lok Kúbudeilunnar
1962 eða öllu heldur er Bandarík-
in, Bretland og Sovétríkin undir-
rituðu samning um bann við til-
raunum með kjarnavopn í
geimnum, í gufuhvolfinu og í sjó.
Það gerðist í ágúst 1963. Samn-
ingur þessi var merki þess, að
valdhafar risaveldanna höfðu
dregið lærdóm nokkurn af Kúbu-
deilunni, er heimur rambaði á
heljarbarmi, og komist að þeirri
niðurstöðu að þeim væri hyggi-
legast að afleggja keppni sína og
fjandskap, þar eð samfara þessu
væri alltof mikil áhætta fyrir risa-
veldin sjálf. Sameiginlegur ótti
við Kína átti sinn þátt í þessum
nýja (tiltölulega mikla) bræðra-
lagsanda, og sá ótti (og bræðral-
agsandi risaveldanna líka) fékk
byr undir vængi við það að Kín-
verjar þvertóku fyrir að undirrita
samninginn um tilraunabannið.
Kalda stríðið
síðara
Þar með var ekki sagt að þykkj-
an milli Bandaríkjanna og So-
vétríkjanna legðist af, þau víg-
bjuggust hvort gegn öðru og
gagnkvæm tortryggni var áfram
mikil. Margt varðtil aðeausa olíu
á þann eld, ekki síst hugsjónir
þær sem stórveldi þessi höfðu
skráð á herkumbl sín til réttlæt-
ingar athæfi sínu. Bandaríkja-
menn tóku „baráttuna gegn
kommúnismanum" svo alvarlega
að þeir þvældust hennar vegna út
í Indókínastríðið, þrátt fyrir ærna
vitneskju um að allar Iíkur voru á
að það endaði með ósköpum fyrir
þá. Brezhnev og hans menn í
Kreml studdu Norður-Víetnam,
ekki af neinum brennandi áhuga,
heldur af því að þeir voru hræddir
um að hætt yrði að líta á Sovétrík-
in sem forusturíki „heimskomm-
únismans" að öðrum kosti.
Á síðari hluta áttunda áratugar
jókst á ný af ýmsum ástæðum
misklíðin milli risaveldanna, og
kalla sumir að þá hafi hafist
„kalda stríðið síðara." Ef trúa má
Oleg nokkrum Gordíevskíj,
' KGB-foringja sem stökk vestur-
yfir, munaði minnstu að úr því
yrði gereyðingarstríð haustið'
1983, sökum þess að þáverandi
forusta í Kreml hafi verið orðin
því sem næst sannfærð um, að
kjarnavopnaárás úr vestri væri
yfirvofandi. Sé þetta rétt, hefur
hættan þetta haust verið enn
skelfilegri en í Kúbudeilunni,
vegna þess að kjarnavopnabirgð-
ir risaveldanna voru miklu meiri
1983 en verið hafði rúmum 20
árum áður.
Nú er lag
Úr kulda þessa „stríðs“ hefur
nú svo mjög dregið að eðlilegt er
að líta svo á að því sé Iokið. Og
margra álit er að nú sé lag til að
binda að fullu enda á misklíð
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
og innleiða þesskonar samráðs-
anda meðal ríkja norðurheims,
er í stórum dráttum var ríkjandi í
Evrópu frá lokum Napóleons-
stríðanna til upphafs heimsstyrj-
aldarinnar fyrri. í því sambandi
eru miklar vonir bundnar við þá
ráðstefnu ríkja Evrópu og
Norður-Ameríku, sem fyrir
AÐ UTAN
skömmu er hafin í Vínarborg.
Markmiðið með þeirri ráðstefnu
er að ná samkomulagi um fækkun
hermanna og vfgtóla í þeim herj-
um þessara ríkja, sem væddir eru
hefðbundnum eða venjulegum
vopnum, svokölluðum.
En ljónin eru mörg á þeim vegi
og það fyrsta sem athygli var vak-
in á við upphaf téðs Vínarfundar
var að Atlantshafsbandalagið og
Varsjárbandalagið eru síður en
svo sammála um fjölda her-
manna og hergagna hvors í ann-
ars garði. Fyrrnefnda bandalagið
telur að hið síðarnefnda hafi í
jan. 1988 haft í Evrópu um
3.100.000 hermenn, 51.500
„meiriháttar orrustuskriðdreka",
22.400 brynvagna til flutnings
fótgönguliða, 71.000 aðra bryn-
vagna, rúmlega 44.000 vopn ætl-
uð gegn skriðdrekum og yfir
8.200 orrustuflugvélar. Atlants-
hafsbandalagið hafi hinsvegar í
álfunni „aðeins“ rúmlega
2.200.000 hermenn, um 16.400
skriðdreka samsvarandi þeim ný-
nefndu hjá hinum, um 4.200
brynvagna fyrir fótgöngulið, lið-
lega 35.300 aðra brynvagna, rúm-
lega 18.200 vopn gegn skriðdrek-
um og tæplega 4.000 orrustuflu-
gvélar.
Mynd Varsjár-
bandalags
Varsjárbandalagið bregður
upp nokkuð annarri mynd, mið-
að við skýrslu frá því í júlí s.l. ár.
Það segist hafa í Evrópu um
3.570.000 manna lið á móti
3.660.000 Natóhermönnum, um
59.500 skriðdreka á móti um
30.700 hjá hinu bandalaginu og
um 70.300 brynvagna fyrir fót-
göngulið á móti um 47.000 hjá
hinum. Austanvérar halda því og
fram að vestmenn hafi tæplega
18.100 „hereiningar búnar eld-
flaugum gegn skriðdrekum“ á
móti tæplega 11.500 slíkum ein-
ingum hjá þeim sjálfum. Atlants-
hafsbandalagið hafi tæplega
5.300 bardagaþyrlur, tæplega
4.100 orrustu- og sprengjuflug-
vélar og 5.450 „taktískar" flu-
gvélar, en samsvarandi tölur hjá
mótleikaranum séu hér um bil
2.800, 2.780 og 5.350.
Hætt er við að mörgum þeim
sem ekki eru fagmenn í hernaði
reynist fullerfitt að ráða í þetta.
Þó virðist vera ljóst að banda-
lögin séu sammála um yfirburði
austanvéra í skriðdrekum og
brynvögnum, og fram kemur
einnig af skýrslunum að viss ein-
hugur virðist ríkja um yfirburði
þeirra í stórskotaliði. En Varsjár-
bandalagsmenn vilja meina að
upp á móti þessu vegi það að þinir
hafi lið ívið/leira, meira af eldf-
laugum ætluðum gegn skriðdrek-
um, fleiri herþyrlur og öflugri
sjóher, en síðasttalda atriðið er
að vísu ekki með á dagskrá Vín-
arráðstefnunnar.
Sovésk
ffrumkvæði
í samræmi við þetta mismun-
andi mat telur Varsjárbandalagið
rétt að niðurskurðurinn verði
álíka mikill hjá báðum, þegar á
heildina sé litið, en Atlantshafs-
bandalagið vill að hann verði
miklum mun meiri hjá þeim fyrir
austan. Sovétmenn hafa raunar
þegar gefið í skyn, að þeir séu í
þessu ekki fráhverfir því að koma
eitthvað til móts við vestrið.
Frá því að Gorbatsjov kom til
valda eystra hefur frumkvæðið
DAGUR
ÞORLEIFSSON
um bætt samskipti valdablakk-
anna tveggja og afvopnun fyrst
og fremst verið af hálfu Sovét-
ríkjanna. Hin nýja sovéska for-
usta hefur komið fram með til-
lögu eftir tillögu um afvopnun,
ákveðið fækkun hermanna og
hergagna í herjum sínum einhliða
og tilkynnt endurskipulagningu á
her sínum úr sóknar- í varnarher.
í upphafi umtalaðrar Vínarráð-
stefnu hvatti Shevardnadze,,
utanríkisráðherra Sovétríkj anna,
til þess að hafnar yrðu sérstakar
samningaviðræður með það fyrir
augum að allar skammdrægar
kjarnaflaugar í Evrópu yrðu
eyðilagðar eða fluttar á brott.
Samspil hers og
hergagnafram-
leiðenda
Undirtektirnar af hálfu Banda-
ríkjastjórnarinnar nýju hafa ein-
kennst af vissri tregðu sem segja
má að stundum jaðri við ólund.
Meðal ástæðna til þess er efalaust
að stjórn Bush hefur verið dálítið
sein að koma sér almennilega í
ganginn. Standið með Tower
þann, sem Bush vildi fá fyrir
varnarmálaráðherra en öldunga-
deild þingsins hafnaði, hefur
valdið talsverðu um það. Bush er
varkár maður og að líkindum
hygginn, en varkárni hans gæti
einmitt orðið þess valdandi að
hann léti vissar pólitískar kring-
umstæður heima fyrir ganga fyrir
sögulegum málamiðlunum við
Gorbatsjov. í Bandaríkjunum
eru margir, sem á einn eða annan
hátt hagsmuna að gæta í sam-
bandi við „kalda stríðið." Það eru
herforingjar sem hugsa um frama
sinn og virðingu í samfélaginu,
urmull af vísindamönnum og
ið viðvíkjandi innri markaði Evr-
ópubandalagsins, sem til stendur
að verði orðinn að veruleika í árs-
lok 1992. Komið hefur til orða af
hálfu þess bandalags að tolla
bandarísk hergögn innflutt til
Evrópubandalagsríkja. Banda-
ríkjamenn, sem þénað hafa vel á
þeim innflutningi, hafa brugðist
illa við þessum fyrirætlunum og
haft við orð að verði þær að veru-
leika gæti svo farið, að Bandarík-
in drægju til muna úr fjárfram-
lögum til herja Atlantshafs-
bandalagsins í Evrópu. Sú hótun
er ekki í samræmi við þann
grundvallarþanka þess bandalags
að Vestur-Evrópa þurfi varnar
við gegn Rússum.
Sálræn
vandamál
herforingja
Hliðstæð sjónarmið eru á
kreiki austan megin, þótt minna
beri á þeim þar. Miklar líkur eru
á að ýmsir sovéskir hershöfðingj-
ar séu lítt hrifnir af einhliða ráð-
stöfunum Gorbatsjovsstjórnar-
innar til fækkunar hermanna og
vígtóla. Eftir að þær ráðstafanir
höfðu verið tilkynntar birtust í
sovéskum blöðum lesendabréf
frá herforingjum sem fjölluðu um
„sálræn vandamál“ er menn í
þeirri stétt ættu yfir höfði sér
vegna brostinna vona um frama.
Svipað hugsa að líkindum margir
herforingjar vestan megin.
Hætt er við að bæði austan
megin og vestan séu öflugir aðil-
ar, sem af ofantöldum ástæðum
ali meira eða minna meðvitað þá
von í brjósti, að perestrojka Gor-
batsjovs verði ekki til langframa
og að við af honum taki einhvers-
konar nýr Brezhnev.
Helmut Kohl, sambandskanslari Vestur-Þýskalands, og Francois Mitterrand
Frakklandsforseti leiðast í fyllsta bróðerni - sammni ríkja meginlands Vestur-
Evrópu hefur í för með sér breytt viðhorf innan Atlantshafsbandalagsins.
tæknifræðingum margskonar
sem lifa gott af allra handa rann-
sóknum og öðrum störfum fyrir
hinar ýmsu greinar hersins,
verkamenn sem hafa atvinnu við
vígtólaframleiðslu og síðast en
ekki síst stórfyrirtæki sem þéna
drjúgum á því að framleiða fyrir
herinn. Bandarískum forustu-
mönnum er þetta vel ljóst, eins
og best sýndi sig er eitt af því sem
varð Tower að falli var að hann
var grunaður um að vera of vins-
amlegur vissum hergagnafram-
leiðendum.
Eisenhower forseti mun fyrst-
ur manna hafa vakið athygli á að
samspil hers og hergagnafram-
leiðenda gæti leitt til óhæfilega
mikilla áhrifa þessara aðila á
utanríkisstefnu Bandaríkjanna.
Hann var hershöfðingi sjálfur og
kunni lagið á því að hafa
taumhald á herforustunni, en
Kennedy eftirmaður hans lenti í
erfiðleikum með bandalag hers-
höfðingja og hergagnaframleið-
enda þegar áður áminnst tilraun-
abann var á döfinni. Hagsmuna-
sjónarmiðið í þessu sambandi
hefur komið skýrt í ljós undanfar-
Andi frá
ffyrri Vínarfundi
En rétt er að benda á að það
eru ekki Bandaríkjamenn og So-
vétmenn einir, sem ræðast við í
Vín. Þróun Vestur-Evrópuríkja í
átt til sameiningar gerir að verk-
um, að sjálfstæði þeirra gagnvart
Bandaríkjunum í hermálum fer
vaxandi. Mest munar þar um
Vestur-Þjóðverja, sem löngu eru
orðnir þreyttir á að vera í fram-
línu Atlantshafsbandalagsins, og
leggja áherslu á að tækifærið sé
notað til bættra samskipta við So-
vétríkin og vilja losna við sem
mest af kjarnavopnum úr sínu
landi. Og í Bandaríkjastjórn
sjálfri eru menn af skóla Kissin-
gers, sem líklegir eru til að vilja
stilla svo til, að nýbyrjaður Vín-
arfundur marki ekki síður tíma-
mót í sögu alþjóðlegra samskipta
og sá sem haldinn var 1814-15.
Um þann fund var sagt að hann
„kæmist ekki fetið" og líkur eru á
að sá sem fyrir skömmu hófst í
sömu borg verði enn langdregn-
ari, hver sem niðurstaða hans
verður.
Shevardnadze (t.v.) og Shultz, utanríkisráðherra Bandaríkjastjórnar Reagans.
Með þeim skapaðist gagnkvæmt traust og velvild. Spurningin er hvort þeim
Shevardnadze og Baker, utanríkisráðherra í Bushstjórninni, á eftir að lynda
eins vel saman.
Castro Kúbuleiðtogi og Khrústsjov - Kúbudeilan færði þáverandi leiðtogum
risaveldanna heim sanninn um að kalda stríðið væri of hættulegur leikur.
12 SÍÐA - NÝTT HELGABBLAÐ Föstudagur 17. mars 1989

£i ASÍ8 - ÖAJaRAfljaH TTtV? WP.t amrw XI mgsbuJaóT