Þjóðviljinn - 17.03.1989, Blaðsíða 19

þéttbýli og lífsafkoman ger-
breytist. Menn fara að sjá pen-
inga og fá ekki lengur borgað í
smérklípum eða ullarvörum.
Vistarbandið verður að engu.
Þetta er á margan hátt miklu
rosalegri bylting hjá okkur en sú í
Frakklandi, og hún gerist blóð-
laust, - blóðið rann annarstaðar.
Sveitamennirnir sem fluttu á
mölina voru hinsvegar áfram
sveitamenn og áttu rætur í sjö-
hundruð ára sveitamennsku. Við
börnin þessa fólks hinsvegar- 68-
kynslóðin á íslandi, fólk fætt frá
um 1940 til um 1950 - við erum
fyrsta kynslóðin sem elst upp
annarstaðar en íslendingar höfðu
alist upp frammað því, við alveg
ný skilyrði. Fyrir okkur er borg-
armenning, launavinna, og lýð-
ræðisleg ákvarðanataka sjál-
fsagðir hlutir.
Borgin
og baðstofan
Pað var þessvegna ekki nema
eðlilegt að þessi kynslóð liti - ó-
meðvitað - á fortíðina sem mark-
lausa. Hún kom mönnum eigii^
lega ekki við. Á vissan hátt hefur
mér fundist að mín kynslóð hafi
dottið úr sambandi við íslands-
söguna. Ekkert af því sem áður
stóð var lengur gilt, vegna þess að
líf og hugsun foreldranna utanúr
sveit, sú lífsreynsla dugði ekki við
þessar nýju aðstæður. Það þarf
þessvegna ekki að koma á óvart
að þetta fólk íét í sér heyra þegar
það var að komast til vits og ára.
Þetta gerðist líka erlendis, samfé-
lögin breyttust eftir strfð, ungt
fólk varð sjálfstæðara, fór að hafa
meiri tekjur, eignaðist eigin
menningarviðmið. En sennilega
eru umskiptin óvíða skarpari en
hér.
Þetta er ekki bara breyting á
lífskjörum eftir stríðið einsog al-
staðar á Vesturlöndum, heldur
verður líka mikil breyting í valda-
stöðu þjóðfélagshópa. Þetta er
bylting, bæði stéttarleg, land-
fræðileg og menningarleg.
Þessi kynslóð sem datt úr sam-
bandi við íslandssöguna getur
ekki sótt neitt í gömlu baðstofu-
menninguna. Menn fussa við ís-
lendingasögunum, og leita til út-
landa, fara útí heim að læra alls-
kyns fræði. Leita ekki í hefðina -
fyrren þeir hafa rekið sig á það að
hin erlendu fræði veita mönnum
fá svör við þeim spurningum sem
kvikna hér á landi, reka sig á að
við erum þráttfyrir allt afsprengi
heillar menningar sem við verð-
um að skilja til að geta skilið okk-
ur sjálf.
Er þá hin fræga 68-kynslóð
loksins að koma aftur heim...?
.. .eða niðrá jörðina. Já, hún er
að koma aftur niðrá jörðina, sem
er góðs viti.
Hvernig kúplarðu þetta saman
við þróunina í pólitík hér undan-
farið?
Þessi pólitísku form sem hér
hafa verið í gangi eru öll frá nítj-
ándu öld, eða byrjun þeirrar tutt-
ugustu, og miðuðust við ákveðin
verkefni í þeim veruleika sem þá
var fyrir hendi. Verkalýðshreyf-
ingin er til dæmis að langmestu
leyti byggð upp fyrir stríð, meðan
meirihluti landsmanna bjó uppí
sveit. Pólitísku flokkarnir líka, og
þeirra hugmyndir og áhugamál
taka mið af þessari forsögu. Þeir
hafa til dæmis mikinn áhuga á því
að halda byggð í landinu á öllum
Guðmundur Ólafsson og fortíðin. Myndin á veggnum sýnir Guðmund G. Bárðarson jarðfræðing, afa Guðmundar. (Mynd: Jim)
mögulegum og ómögulegum
stöðum og láta borga til þess
mikla skatta af því þeim finnst
það dyggð að búa á tilteknum
stöðum. En fólk sem er fætt um
eða eftir miðja öldina skilur ekki
mikið í þessu og finnst það engin
sérstök göfugmennska að búa á
ákveðnum kletti eða inní vissum
afdal.
Dyggðin að
búa rétt
Ég á ekki við að það eigi að
hrekja fólk í burtu af þessum bú-
stöðum sínum, en það getur ekki
heimtað að aðrir borgi fyrir þetta
áhugamál þeirra.
Hér gildir enginn frunta-
skapur, og það er best að
breytingar í búsetu taki langan
tíma. En menn verða auðvitað að
gjöra svo vel að koma sér upp
ákveðnum grundvallarskilningi,
hvort sem um er að ræða fólk í
landbúnaðarstörfum eða þá sem
nú taka peninga af öðrum fyrir að
velta við pappír hér í Reykjavík,
- það getur ekki gengið til lengd-
ar að einhver fái eitthvað fyrir
ekki neitt.
Gömlu flokkarnir tilheyra á
margan hátt gömlum tíma, og
þeir hafa ekki nema að hluta til
aðlagast breyttum aðstæðum.
Þessvegna kemur það auðvitað
upp að menn stofna stjórnmála-
hreyfingar og flokka kringum
allskonar mál sem þeir hafa
áhuga á og gömlu flokkarnir
sinna ekki eða illa. Eitt af þeim
áhugamálum er í tengslum við
breytta stöðu kvenna. Eftir flutn-
ingana til bæjanna frammeftir
öldinni og sérstaklega á fimmta
áratugnum var varla verk fyrir
konur í bæjunum, engin bústörf
lengur. En það hefur aldrei verið
þannig í sögunni að konur væru
verklausar og sætu heima og
bróderuðu.
Flokkar
og áhugamál
Þær hafa alltaf verið fullgildir
framleiðsluaðilar. Og hér fara
þær útá vinnumarkaðinn í sí-
auknum mæli, og sérstaklega um
og eftir 1970 - þá verður einnig
mikið framfarastökk í menntun -
og það blasir við að þær hafa lægri
laun og verri aðstöðu á alla lund.
Gömlu flokkarnir höfðu lítinn
áhuga á þessum málum og þess-
vegna var ekki óeðlilegt að upp
kæmu stjórnmálaflokkar sem
sinntu þessu sérstaklega. Menn
stofna flokka um áhugamál sín.
Og það gerist áfram. Ef flokk-
arnir taka ekki mið af breyttum
aðstæðum munu menn einfald-
lega stofna flokka um hitt og
þetta sem menn hafa áhuga á, -
til dæmis húsnæðismál.
Ágætt dæmi um aðstæður fyrir
stríð sem enn móta íslenska póli-
tík eru þessi tveir A-flokkar.
Þessa flokka skilur nánast ekkert
nema sögulegur fjandskapur,
sem þeim virðist ekki nokkur
vegur að komast yfir, - þeir eru
reyndar prýðileg myndskreyting
við þann marxisma að ýmsar hug-
myndir um veruleikann lifi oft
prýðilegu lífi löngu eftir að hinar
efnislegar forsendur eru brostn-
ar.
Kvennaframboðið og Kvenna-
listinn eru auðvitað tilraun til að
höggva í þetta stirðnaða kerfi.
Það breytir hinsvegar ekki því að
þessi hugmyndafræðilegi grund-
völlur sem nokkrar konur hafa
hrófað upp er að mestu leyti tómt
þvaður sem byggir ekki síður á
horfnum veruleika en hjá hinum
flokkunum, - til dæmis stríði
Simone de Beauvoir við kyn-
deyfð amfetamínistans Jean-Paul
Sartre, og öðrum hlutum álíka
fráleitum.
Hættu nú herra...
En að lokum: Um hvað verður
næsti pistill á rásinni?
Ég veit það ekki. Ég veit það
aldrei fyrren ég fer að skrifa
hann. Svona pistlar verða að mið-
ast við núið og ég reyni að hafa
þetta í þægilegra lagi, fyrir fólk
sem er við stýrið, að minnsta
kosti ekki of svakalegt. Ég hef
annars enga stefnu aðra í þessum
pistlum en að vera ekki meiðandi
gagnvart þeim sem gætu átt um
sárt að binda.
Ég nefni þessvegna alltaf nöfn
þegar ég tala vel um menn þannig
að aðrir geti ekki tekið það til sín.
Hinsvegar nefni ég helst ekki
nöfn þegar ég tala illa um menn
til að fleiri geti öðlast hlutdeild í
þeim ummælum.
Annars er ég að hugsa um að
nefna til sögunnar litlu gulu hæn-
una. Kannski tekst ntér að koma
henni í talningu landbúnaðarráð-
herra.
-m
Föstudagur 17. mars 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19