Þjóðviljinn - 08.12.1989, Blaðsíða 5

Sammæli flestra fréttaskýr-
enda heiminn yfir um Möltu-
ráðstefnu forseta Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna eru á þá leið, að
þar hafi hafist nýtt tímabil í sögu
samskipta þessara stórvelda,
tímabil samvinnu í stað sam-
keppni. Fleiri en nokkru sinni
fyrr uppljúka nú cinum munni
um að loksins sé lokið kalda stríð-
inu milli „austurs“ og „vesturs“.
Eðlilegt má kalla að svo sé, þar
eð ráðamenn nýnefndra stór-
velda tveggja hafa nú um stundir
stórum meiri áhyggjur af ýmsu
öðru en meintum útþenslutil-
hneigingum hvors annars. Kalda-
stríðsheimsmyndin er að mestu
hrunin. Gangur mála í Sovétríkj-
unum og Austur-Evrópu veldur
vitaskuld mestu bar um. Það er
Bush réttir
Gorbatsjov
hjálparhönd
Perestrojka er í hættu, líkur á endursamein-
ingu Þýskalands fara vaxandi og bandamenn
síðari heimsstyrjaldar grafa kaldastríðsöxina
meira að segja spuming hvort
rétt sé að skilgreina Sovétríkin
sem risaveldi lengur. Þjóðernis-
hreyfingar þar og þó einkum gíf-
urleg efnahagsbágindi, sem Gor-
batsjov sjálfur kallar yfirhang-
andi damóklesarverð, kalla á
gagngert endurmat á styrk ríkis
þessa mikils, er nær yfir sjötta
hluta þurrlendis jarðar, sem stór-
veldis.
Sá djarfasti
og sá varkárasti
Um ráðstefnuna við Möltu er
komist svo að orði, að þar hafi
hist sá djarfasti allra sovéskra
leiðtoga og einn sá varkárasti
allra Bandaríkjaforseta. Fyrstu
mánuði Bush í Hvíta húsinu fór
stjórn hans ofurvarlega að öllu í
samskiptum við Sovétríkin og var
þar saman við heilmikið af tor-
tryggni, sem safnast hafði fyrir á
liðnum kaldastríðsáratugum, en
einnig óvissa um hvemig snúast
skyldi við breyttum kringum-
stæðum í heimsmálum. En síðan í
vor hefur Bush smámsaman verið
að sveigja á braut jákvæðari og
vinsamlegri afstöðu til Gorbat-
sjovs.
í bandarískum blaðaskrifum er
gefið í skyn að um þetta hafi lengi
staðið reiptog innan Bandaríkja-
stjórnar milli „andsovéskra harð-
línumanna“ og hófsamra. Sem
helsti liðsoddur þeirra fyrrnefndu
er tilnefndur Dick Cheney varn-
armálaráðherra, en James Baker
utanríkisráðherra er sagður fyrir
þeim síðamefndu. Samhliða
stefnubreytingu sinni hefur Bush
haft sérstaka ástæðu til varkárni
með hliðsjón af hægrimönnum í
flokki repúblíkana, sem enn
hugsa samkvæmt inngrónum
hefðum kaldastríðs og klassísks
andkommúnisma, og hagsmuna-
aðilum þeim voldugum í her og
stóriðnaði sem ljóst er að tapa
munu á niðurskurði útgjalda til
vígbúnaðar.
Gagnger stefnu-
breyting
Áður hafði komið í ljós að
AÐ UTAN
Bush er sæmilega gæddur pólit-
ískum klókindum, og það sýndi
hann nú með því að láta harðlínu-
manninn Cheney kynna fyrirætl-
anir um verulegan niðurskurð út-
gjalda til vígbúnaðar á næstu
árum, sem og þá skoðun stjórnar-
innar að þetta væri alveg í lagi,
því að nú væri ekki lengur telj-
andi hætta á að Rússar kæmu.
Ætla má að bandarískir „haukar“
eigi auðveldara með að kingja
slíku og þvflíku er þeir heyra það
af munni eins úr sínum hópi en ef
það væri borið fram af einhverj-
um, sem þeir skilgreina sem
„bleikan" eða „frjálslyndan“.
Fyrirætlanir þær um niður-
skurð vígbúnaðar, sem nú eru á
döfinni hjá Bandaríkjastjórn, þar
á meðal um að tugir herstöðva
skuli lagðar niður og fækkað í
bandaríska Evrópuhernum um
jafnvel tvo þriðju á næsta áratug,
benda til gegngerrar stefnu-
breytingar af stjórnar þessarar
hálfu í viðhorfum til Sovétríkj-
anna og raunar heimsmála í
heild. Grundvallarástæða hér að
baki er að Bandaríkjamenn eru
smátt og smátt að venjast af því
að líta á Sovétríkin sem hættu og
óvin og að í Hvíta húsinu hefur
það viðhorf orðið ofan á. Önnur
knýjandi ástæða eru viss vandmál
Bandaríkjanna heimafyrir. í
innanlandsmálum eru hendur
Bush að verulegu leyti bundnar
vegna fjárlagahallans, í ýmsum
greinum framleiðslu eru Banda-
ríkjamenn fyrir löngu farnir að
dragast aftur úr Japönum og öðr-
um vegna skorts á fjárfestingum
til endurnýjunarútbúnaði, skóla-
kerfinu er í mörgu ábótavant og
áhyggjur vaxa út af eiturlyfjum,
eyðni og örvæntingu mögu-
leikasnauðrar „undirstéttar"
(underclass). Af þessu, skrifar
Robert Kuttner í Washington
Post, stafar Bandaríkjunum
miklu meiri hætta en af Rússum.
Þeim Bandaríkjamönnum fer
sífjölgandi, sem telja fulla ástæðu
til að taka drjúgan hluta þeirra
300 miljarða dollara, sem árlega
er varið til hersins, til að takast á
við þennan innanlandsvanda.
Evrópa er vettvangur
breytinga svo hraðra og viður-
hlutamikilla að leiðtogum
evrópskra Natóríkja, sem jafn-
framt eru í Evrópubandalaginu,
er nokkur vorkunn þótt fyrir
þeim vefjist hvernig við skuli
bregðast. Sá hraði gangur mála
hefur að vísu losað þá við áhyggj-
ur af sumu, t.d. skammdrægu
kjarnaflaugunum í Vestur-
Þýskalandi. Deilan um þær, sem
var verulegur höfuðverkur innan
Nató fyrr á árinu, er nú úrelt.
Þegar er fyrir hendi þegjandi
samkomulag milli Bandaríkj-
anna og Vestur-Þýskalands um
að þær flaugar verði aldrei endur-
nýjaðar. Nú, þegar meiri eða
minni samruni þýsku ríkjanna er
á döfinni, er útilokað að nokkur
vesturþýsk ríkisstjóm taki í mál
að láta stilla upp hjá sér nýjum
kjarnaflaugum, sem miðað sé á
austurþýskar borgir. Og sagt er
að vesturþýska varnarmálaráðu-
neytið hafi til taks áætlun um
15% fækkun í hemum næstu tvö
ár.
Á hinn bóginn kvíða Vestur-
Evrópuríki því að fyrirætlanir
Bandaríkjanna um fækkun í Evr-
ópuher sínum séu fyrirboði þess
að þau dragi sig að meira eða
minna leyti í hlé frá Evrópu. Sá
kvíði er að einhverju leyti tengd-
ur ótta við að Gorbatsjov mistak-
ist og við taki kannski í Sovétríkj-
unum íhaldssamari stjóm eða
öllu heldur þjóðemissinnað her-
einræði. Eins og sakir standa veg-
ur endursameining Þýskalands,
sem margir telja/óttast nú að sé
óhjákvæmileg, þyngra í þessu
sambandi. í Evrópu án Banda-
ríkjanna hljóti sameinað Þýska-
land að hafa undirtökin.
DAGUR
ÞORLEIFSSON
Austurþýskur hermaður klippir
sér minjagrip úr járntjaldinu - í
Þýskalandi vex endursamein-
ingufylgi.enaðrirviljaslá henniá
frest sem lengst.
Gorbatsjov
skal studdur
Eigi að síður á það við um
Vestur-Evrópu ekki síður en
Bandaríkin að austurblökkin sem
slík og Varsjárbandalagið em að
mestu úr sögunni sem óvinar-
ímynd. Á Natófundum er úrelt
orðið að fjalla um Varsjárbanda-
lagið sem andstæðing, enda
spurning að hve miklu leyti það
enn fúngerar sem hemaðar-
bandalag, en í staðinn er farið að
tala um það og Nató sem tvo
máttarstólpa stöðugleika í Evr-
ópu. Hér er sem sé farið að hilla
undir einskonar bandalag þess-
ara tveggja hernaðarbandalaga,
svarinna andstæðinga í fjóra ára-
tugi. Gorbatsjov lét í samræmi
við þetta í ljós á Möltufundi ósk
um að bandalögin yrðu í framtíð-
inni fremur „pólitísks" eðlis en
„hemaðarlegs“ og undir það tók
Bush.
Á bakvið þetta liggur sam-
eiginlegur ótti við að Gorbatsjov
mistakist og hættuástand sem þá
kynni að taka við, sem og áhyggj-
ur af Þýskalandsmálum. Nú er
það afdráttarlaus stefna Banda-
ríkjastjórnar að styðja við bakið
á Gorbatsjov með því að hraða
samningsgerð um afvopnun og
greiða fyrir viðskiptum milli
Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna, t.d. með því að gera Sovét-
mönnum kost á bestukjarasamn-
ingi. Það er sem sé aðlögun So-
vétríkjanna að efnahagskerfi
fyrsta heimsins, sem virðist vera á
döfinni. Þýskalandsmálin em
þessa stundina enn meiri höfuð-
verkur í augum Evrópumanna
(a.m.k. utan Sovétríkjanna) en
baslið með perestrojku í ríki Gor-
batsjovs. Eftir atburði síðustu
daga í Austur-Þýskalandi er fyrir
hendi almennur ótti um að á-
standið þar sé að fara úr böndun-
um með ófyrirsjáanlegum afleið-
ingum. Um Þýskalandsmál er í
stórum dráttum samstaða með
bandamönnunum gömlu úr síðari
heimsstyrjöld (í fyrsta sinn síðan
Bush og Gorbatsjov á Möltufundi
(á milli þeirra Baker, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna) - ekki
lengur andstæðingar.
henni lauk). Þeir útiloka að vísu
ekki sameiningu, en leggja
áherslu á að hún verði ekki að
veruleika fyrr en í meira eða
minna fjarlægri framtíð og þá
innan ramma evrópsks/vestræns
samstarfs.
Viðkvæmt mál I
Evrópubandalagi
Þetta er mikið áhyggjuefni
innan Evrópubandalagsins og í
því hafa helstu ríki þess, Vestur-
Þýskaland, Frakkland og Bret-
land, sína afstöðuna hvert. í Fin-
ancial Times lætur Edward Mort-
imer í ljós efa um mikla einlægni
á bakvið hollustuyfirlýsingar
Kohls sambandskanslara við
Nató á leiðtogafundinum í Brúss-
el nýverið. „í hans augum var
hlutverk Nató undirbúningur
fyrir þann dag, er þess væri ekki
lengur þörf vegna þess að ástand,
sem gerði bandalagið að nauð-
syn, þ.e.a.s. kalda stríðið, væri
ekki lengur fyrir hendi.“ Kohl er
allur af vilja gerður til að láta
endursameininguna fara fram
innan ramma Evrópusamstarfs,
til að geðjast bandamönnum sín-
um og Sovétmönnum, og hann
vill því að samruni Austur-
Evrópuríkja við Evrópubanda-
lagið verði látinn ganga fyrir nán-
ari samruna ríkja þeirra, sem
þegar eru í því. Vesturþýska
stjórnin óttast að meiri samruni
núverandi Evrópubandalagsríkja
myndi gera öðrum ríkjum erfið-
ara um vik að aðlagast því.
Frakkar leggja hinsvegar
áherslu á að hraða fullum sam-
runa Evrópubandalagsríkja í
efnahags- og gjaldeyrismálum,
vel trúlega með það á bakvið
eyrað að þegar sá samruni sé orð-
inn að veruleika verði hann
hindrun í vegi ríkjum þeim, sem
eftir það vildu ganga í banda-
lagið, og þar með endur-
ssmeiningu Þýskalands. Margar-
et Thatcher líst illa á hvorttveg-
gja, þýska endursameiningu og
nánari samruna Evrópubandal-
agsríkja, sem hún telur að ganga
muni of nærri sjálfstæði Bret-
lands. Af tvennu illu kvað hún
vera líkleg til að kjósa endursam-
eininguna frekar, og Mitterrand
er sagður hafa stórar áhyggjur af
að breskt-þýskt bandalag um
þetta kunni að vera á döfinni.
Hægriflokkur
gegn hernaðar-
bandalögum
Það er freistandi fyrir Kohl að
tryggja frægð sína í sögunni með
því að standa fyrir endursamein-
tngu lands síns, ekki síst þar sem
pólitískur ferill hans gæti verið í
veði ef hann reyndi að spyma fót-
um gegn þeirri þróun. Fylgi við
endursameiningu virðist fara
vaxandi í báðum Þýskalöndum.
Nýr vettvangur í Austur-
Þýskalandi, sem framan af tók lítt
undir þetta vill nú þjóðarat-
kvæðagreiðslu um málið og hinn
hægrisinnaði Lýðveldisflokkur
beitir sér eindregið fyrir samein-
ingu. Flokkurinn vill að fyrir
sameininguna gangi Austur-
Þýskaland úr Varsjárbandalagi
og Vestur-Þýskaland úr Nató.
Einhvemtíma hefði Sovét-
mönnum þótt sá kostur sæmi-
legur, en öðm máli kann að
gegna nú, er þeir em famir að líta
á Nató sem máttarstólpa evr-
ópsks stöðugleika. í flokki Kohls
sjálfs, og sérstaklega í CSU-
flokknum í Bæjaralandi, tala
margir um þetta efni svipað
Schönhuber, leiðtoga Lýðveldis-
flokksins. Ef Kohl gerði banda-
mönnum sínum í Evrópubanda-
lagi og Nató það til geðs að draga
í land í sameiningarmálinu, em
líkur á að niðurstaðan yrði vem-
legur sigur Lýðveldisflokksins í
þingkosningunum næsta ár og fall
stjórnar Kohls.
Föstudagur 8. desember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 5